Hoorcolleges: Multidisciplinair Project
Geschiedenis van de disciplines – Dr. Paul Ziche
Disciplines as volatile items
De geschiedenis van disciplines kan ons helpen om het denken over disciplinering te verfijnen.
Disciplines worden verondersteld bij te dragen tot de disciplinering van een gebied van activiteiten.
Maar disciplines zijn vluchtige, hybride, inherent en onstabiele dingen. Als het mogelijk is om dit veld
te ondersteunen, kan dit ook gevolgen hebben voor de manier waarop we denken over disciplines.
Daarnaast kan het ook invloed hebben op de manier waarop we omgaan met disciplines, zoals de
interdisciplinaire manier van denken.
De karakters, die hiernaast te zien zijn, maken een bepaalde orde
belachelijk. De grote Duitse bioloog Ernst Haeckel is bijzonder productief
geweest in het scheppen van nieuwe disciplines en nieuwe vakgebieden.
Dit is te zien in de eerste illustratie. Haeckel in het bijzonder
produceerde zijn twee meest favoriete disciplines: ontogenie en
fylogenie. De tekenaar van deze illustratie heeft Heackels inspanningen
niet serieus genomen, want het produceren van deze disciplines is als
het blazen van zeepbellen. Net als zeepbellen zijn disciplines onstabiel
en inhoudsloos.
Ernst Haeckel staat ook op de andere illustratie waar je hem ziet als een
houtsnijder. De boom geeft de relatie tussen disciplines weer. De illustrator
probeert duidelijk te maken dat Haeckel de natuur niet volgt (hij hakt namelijk
een boom om in de illustratie), want hij zet de natuur naar zijn hand. Dit
betekent dat hij kunstmatig disciplines en een systeem van disciplines
vervaardigt. Ook lijken de disciplines niet stabiel te zijn, want het zijn creaties van
de menselijke geest via de ideeën van een bepaald persoon.
Dr. Paul Ziche wilt aantonen dat disciplines veel minder stabiel zijn dan we misschien denken. Dit
impliceert natuurlijk het beeld van interdisciplinariteit als een belangrijke verworvenheid die bedoeld
is om rigoureuze disciplinaire beperkingen te overwinnen, problematisch is. Misschien moeten we
ons eerder afvragen: hoe hebben we ooit kunnen denken dat disciplines iets zijn dat aanspraak kan
maken op stabiliteit, duidelijke grenzen, enz.
A first conceptual exercise: Hybridisation
Een bijzondere manier om nieuwe disciplines te vormen wordt hybridiseren genoemd, in de zin van
het combineren van twee bestaande disciplines in een nieuwe discipline. Een succesvolle hybride
discipline neemt een eigen carrièrepad en een eigen succestraject in. Het meest prominente
voorbeeld van hybridiseren als een succesvolle manier om een nieuwe discipline te vormen is
gekoppeld aan de discipline van de psychologie. Deze discipline lijkt vanzelfsprekend, maar dat is het
helemaal niet. Psychologie is ontstaan in de 19e eeuw door het samenvoegen van twee bestaande
disciplines: de filosofie en de fysiologie. Binnen het raakvlak van deze twee disciplines vormt de
nieuwe discipline van de psychologie. Hybride objecten zijn, in veel historische contexten, objecten
die zowel vreemd als verrassend lijken te zijn.
Een voorbeeld van een hybride object is de vroegmoderne 'Kunstkammern'. De voorlopers van de
moderne musea waren gevuld met allerlei voorwerpen uit de natuur, antropologie en kunstwerken.
Voor verzamelingen in de vroege musea werden bijzondere objecten gemaakt. Deze objecten
, worden 'Kunstkammern'-voorwerpen genoemd. Dit waren voorwerpen die de natuur combineerden
met producten van de menselijke kunst. Het had als doel om iets te zijn wat leuk was om naar te
kijken. Ze zijn verrassend en uniek, maar ze maken ook een belangrijke aantekening in de
continuïteit. Continuïteiten op het niveau van schoonheid waren het verbinden van natuur en kunst
op het niveau van vreemdheid.
Het wordt uitdagend om na te denken over wat de status is van de psychologie als discipline.
Wilhelm Wundt maakte de eerste psychologische laboratorium in 1879. Dit moment wordt
beschouwd als de geboorte van de psychologie. Toch is dit niet helemaal waar, want Wundt is niet de
grondlegger van de psychologie. Er was namelijk nog een filosoof die actief was in het gebied van
psychologie. Deze filosoof deed voornamelijk experimenten op fysiologische instrumenten. Deze
instrumenten veranderden hierdoor in betekenis en functie. Hierdoor waren deze instrumenten ook
van belang voor de psychologie. Maar psychologie stond in deze periode niet op zichzelf, want het
was een combinatie van de instrumenten van de fysiologie en de gedachten over filosofie. Er was een
complexe wisselwerking tussen deze gebieden. Toch is het tegenwoordig moeilijk om psychologie te
zien als iets interdisciplinairs. Het is nu zelf een complexe discipline.
Order
Hoe oud zijn de disciplines zoals wij ze kennen? In de meeste gevallen moet het standaardantwoord
zijn: ze zijn verrassend jong. Hetzelfde geldt voor de belangrijkste instellingen (universiteiten)
waarbinnen disciplines hun plaats vinden. Er zijn enkele conceptuele kwesties:
1. De classificatie van disciplines. Hoe kunnen wij disciplines ordenen en classificeren? Het is
ook interessant om af te vragen op welk niveau de classificatie plaatsvindt. Dit kan op
microniveau zijn; gaande in de steeds toenemende specialisatie van disciplines op het niveau
van specialistische benaderingen. Maar je hebt ook meso- en macroniveau; er zijn
verschillende soorten disciplines. Je kunt denken aan de natuurwetenschappen en
geesteswetenschappen die een product zijn van de 19e eeuw. Daarnaast bestaan er steeds
meer algemene/fundamentele disciplines. Een typisch 19 e-eeuws voorbeeld is de prominente
plaats van de logica, als de meest algemene discipline van allemaal, die het fundament kan
zijn van alle disciplines.
2. De modellen voor het classificeren van disciplines.
3. De kritische interactie tussen disciplines. Enerzijds wordt er gevraagd naar een steeds hogere
integratieve van disciplines, maar anderzijds zijn er steeds conflicten over
afbakeningskwesties tussen disciplines.
Hoe ordenen disciplines het gebied van de wetenschappen? Hoe kan men de discipline
karakteriseren? Een typische benadering zou kunnen zijn te kijken naar de objecten waarmee een
discipline zich bezighoudt. Voor natuurkunde zou dat de fysische natuur zijn. Voor
literatuurwetenschappen zou dat gaan over boeken en teksten. Dit is echter niet erg realistisch, want
objecten kunnen voor meerdere disciplines worden gebruikt. Een voorbeeld hiervan is een boom.
Vele disciplines kunnen zich met een boom bezighouden: biologie, natuurkunde enz., maar een
speciale boom, zoals een Wilhelminaboom, kan ook geschiedenis, kunstgeschiedenis of sociologie
bevatten.
Een andere aanpak zou ‘methodes’ kunnen zijn. We zouden een boom kunnen bespreken met
methoden uit de natuurwetenschappen of methoden uit de geesteswetenschappen die uiteenvallen
in vele verschillende submethoden. Toch levert dit een probleem op, want biologische methoden zijn
niet hetzelfde als natuurkundige methoden. Het probleem van het ordenen van disciplines komt
terug als we naar methoden kijken. Methoden lijken ons dus geen vooraf vastgesteld kader te geven
om toegang te krijgen tot disciplines. Rond 1900 ging dit probleem gepaard met verschillende
suggesties. Sommigen stelden voor dat een bepaalde discipline een bepaald standpunt innam. Dit
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper UUStudents. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
