College 3 – Publieke managers en leiderschap
Actuele ontwikkelingen in de literatuur I
dr. Nele Cannaerts
Van Wart H6, H7 en H8
Doelstellingen College 3
Eenvoudig doel:
o Na afloop van het college is de student op de hoogte van de belangrijkste concepten
en theorieën van de hoofdstukken 6 en 7;
o Na afloop van het college is de student in staat om de hoofdvragen van dit college te
beantwoorden.
Deze hoofdstukken gaan respectievelijk over:
o ‘Ethisch en servant leiderschap’ (H6)
o ‘Invloed, attributie en veranderende contexten’ (H7)
We geven ook een aanzet tot:
o ‘Competentiegebaseerde leiderschapsbenaderingen’ (H8)
Vandaag gaan vanuit de traditionele leiderschaptheorieën uit de vorige colleges een sprong maken
naar actuele ontwikkelingen in de literatuur. We gaan het vandaag eigenlijk over twee dingen
hebben: ethisch leiderschap en ethisch denken zoals inclusiviteit-endiversiteitsdenken en als tweede
kijken we naar het complexiteitsdenken. Dit zit vooral in H7. Ten slotte kijken we naar H8, een soort
scharnierhoofdstuk in het boek van Van Wart. We maken daarover een korte aanzet naar het
volgende college. H8 is echt een splitsing tussen de vorige hoofdstukken en die erna omdat het een
andere interpretatie meeneemt in leiderschap.
College 3: Actuele ontwikkelingen in de literatuur I
Drie hoofdvragen
1. Wat begrijpen we onder ethisch leiderschap? (H6 en H7)
2. Wat begrijpen we onder leiderschap wat focust op ‘Invloed’, ‘attributie’ en
‘veranderende contexten’?
3. Wat begrijpen we onder competentiegebaseerde leiderschapsbenaderingen? (H8)
We gaan dit college aanpakken aan de hand van drie hoofdvragen.
College 3: Actuele ontwikkelingen in de literatuur I
Wat begrijpen we onder ethisch leiderschap?
Allerlei associaties met ethisch leiderschap.
‘Integriteit’ is inderdaad het kernconcept van ethisch
leiderschap! Sommigen komen ook terug zoals gelijke
behandeling, eerlijk handelen, bedachtzaam zijn etc.
,Wat begrijpen we onder ethisch leiderschap?
Definitie: “an ethical perspective on leadership is unified in the sense that leaders are
supposed to take stock of their organizational, professional, and societal communities and
then integrate the common good in process and product.” (H6 - p138 & p144)
Wat is ethich leiderschap? Ethisch leiderschap heeft ermee te maken dat je
als leider of leidinggevende kennis neemt en rekenschap houdt met alle
elementen die bínnen jouw organisatie aanwezig zijn én alle elementen die
búiten jouw organisatie aanwezig zijn.
In publieke organisaties dan dat er nogal wat! Publieke organisaties worden
gekenmerkt door een enorme complexiteit aan stakeholders. Binnen ethisch leiderschap is het die
kern om ook heel die community en gemeenschap die rond jouw organisatie zitten ook echt mee in
rekenschap te nemen. Je integreert deze dan in zowel wát je doet als in hóe je het doet. Die
producten kunnen ook diensten zijn, het is de service die je levert en het proces dat eraan vast zit. Het
hoeven dus niet alleen producten te zijn, want Van Wart verwijst ook naar diensten die in publieke
organisaties worden aangeboden.
Wat begrijpen we onder ethisch leiderschap?
Contrast met andere visies op leiderschap
o Leider centraal – leider heeft alle macht en kennis
o Belang van het beïnvloeden van anderen door charisma, visie en vaardigheden
‘DE’ leider heeft niet de (alle) wijsheid in pacht – Relatie met distributed approach (college 2)
– Volgers hebben belangrijke functie/ contributie – Stakeholders kunnen kritieke punten
aanhalen
Hoe sluit dit nu aan met wat we in de vorige colleges al zagen?
Het vorige college eindigde ermee dat de docent aangaf dat je door het proces heen merkt dat de
volgers steeds meer en meer belangrijker worden. Met dit pad gaan we nu verder. Binnen ethisch
leiderschap spelen die volgers een hele centrale plek. Je leunt dus dichter aan bij die distributed
leadership approaches dan bij de directieve leiderschapsstijlen en transactionele leiderschapsstijlen.
We zitten namelijk nu echt op het feit dat die leider niet zozeer de centrale figuur is. De leider wordt
gezien als iemand die niet alle wijsheid heeft en dus ook niet beschikt over ‘de waarheid’. Die
stakeholders en mensen binnen die organisatie zijn belangrijk en het gaan juist om die interactie
tussen leiders en volgers. We gaan nu dus nog verder weg van de leider als een individu die alle
macht en kennis in handen heeft.
Wat begrijpen we onder ethisch leiderschap?
Leider wordt ook beïnvloed door (het gedrag van) volgers
o Bilaterale relatie – Tweerichtingsverkeer
o Vaak ook tolerantie van gedrag
Onethisch gedrag komt voor wanneer er geen verantwoordingsgevoel is
1. Toename in verantwoording: toename ethisch gedrag
2. Toename in eigen belang: daling in sociale druk om het goede/ moreel juiste te doen
, Die volgers spelen een rol. Aangezien de volgers belangrijk
zijn, kunnen ze ook invloed uitoefenen op de leider zelf.
Leiderschap binnen het ethisch leiderschapdenken is een
bilaterale relatie, immers, het gaat echt om die interactie
en die integratie! Die volgers kunnen eigenlijk een invloed
uitoefenen. Binnen ethisch leiderschap gaat het dat vooral
om welk soort gedrag aanvaardbaar is, dus wat tolereren
we eigenlijk aan gedrag?
Globaal genomen zijn er dan twee middelen die onethisch
gedrag toestaan. Vaak heeft het dan te maken dat je geen
rekenschap hoeft af te leggen. Dit is dus die eerste, als er
weinig verantwoording nodig is, dan krijgt onethisch gedrag vrij spel omdat iedereen kan doen wat
hij/zij wil. Tweede element waardoor onethisch gedrag verder gevoed wordt, is wanneer er
eigenbelang in het spel is. Hoe hoger je eigenbelang, hoe egocentrischer mensen gaan handelen.
Bijvoorbeeld, moslimintimidatie waarbij de politie wegkijkt. Dit is een illustratie van vrij onethisch
gedrag, maar welke mogelijke verklaringen zouden er kunnen zijn waardoor dit soort situaties toch
hun oorsprong vinden? Waarom tolereren we dit soort gedrag? Het zit hem in wie waar in welke
relatie er een gebrek is aan die verantwoording. Wanneer er wordt weggekeken en niemand er iets
om geeft en de burger ook wegkijkt en hier niet tegenin gaat. Daarnaast geld hoe minder controle er
is, hoe minder je kan doen en hoe minder je eigen belang zich kan vormgeven. Wat als je iemand hebt
mede-gepromoveerd en iemand op een bepaalde hoge positie hebt gezet, dan ga je wegkijken als jij
hebt gezorgd dat iemand die bepaalde positie heeft. Andere reden, omdat de politie gewoon goed
werk levert. Doelstellingen en target worden behaald waardoor die discriminatie bijzaak wordt.
Wat begrijpen we onder ethisch leiderschap?
Waarden en moraliteit speelt in deze benadering een
belangrijke rol. Gaat om ‘integriteit’ van de leider.
o Twijfel aan integriteit – twijfel aan leiderschap
Drie belangrijke aandachtspunten (‘concerns’):
1. Wat is de intentie van individuen
2. Zijn de gekozen middelen acceptabel
3. Zijn de gekozen doelen acceptabel
We zien dus al wat voorbeelden die met cultuur te maken hebben, maar
ook normen en waarden spelen hier een rol. Integriteit en ethisch leiderschap zit op die cultuur, die
waarden en normen. Wat vinden we belangrijk? Wat tolereren we? Als je iets ethisch of onethisch
vind, dan ga je eigenlijk drie belangrijke aandachtspunten beantwoorden voor jezelf. Allereerst, wat
is de intentie van individuen? Zijn mensen door en door slecht, of hebben ze een foute intentie en
keuze gemaakt in een bepaalde situatie? Ten tweede, welke middelen hebben ze gebruikt en zijn die
middelen acceptabel of niet? Om een bepaald doel te bereiken zetten we middelen in. Vinden we dat
oke, of niet? Ten derde, zijn de dingen die we willen bereiken acceptabel of niet?
Als je aan deze drie vragen begint te twijfelen, dan twijfel je dus eigenlijk aan integriteit. Als gevolg
trek je het leiderschap ook in twijfel. Daardoor kan je als volger afhaken.