Perspectieven op het sociaal werk
Hoofdstuk 1
Wat is psychologie en wat niet?
Psyche = geest
-ologie = gebied van studie
Psychologie is de studie van de geest
Psychologie houdt zich bezig met geestelijke processen en met gedragingen. De wetenschap
van de psychologie is gebaseerd op objectieve, waarneembare gebeurtenissen.
Geestelijke processen:
1. Interne processen indirect waarnemen (denken, voelen, begeren)
2. Externe processen waarneembare gedragingen (lachen, praten, lopen)
Wat is het verschil tussen psychologie en psychiatrie?
Psychiatrie = een medisch specialisme. Kleiner vakgebied dan psychologie.
Psychiaters hebben de opleiding geneeskunde gedaan en daarnaast een gespecialiseerde
opleiding achter de rug (geestelijke en gedragsmatige problemen)
Psychologie = geen medische kant, maar onderzoek van menselijk gedrag en sociale interacties.
Bij psychologie ligt de nadruk op onderzoeksmethoden in combinatie met het bestuderen
van hersenfuncties, sociale interacties, menselijk gedrag en geestelijke processen
Wat voor soorten psychologen zijn er?
3 groepen psychologen:
1. Experimenteel psychologen (onderzoek psychologen) kleinste groep. Voeren vooral
onderzoek uit, meestal werkzaam bij Uni.
2. Docenten psychologie geven les aan studenten op HBO en Uni. Op de Unie doen ze ook
wetenschappelijk onderzoek.
3. Toegepast psychologen 2/3e hier werkzaam. Passen kennis toe in behandelingen.
Specialisaties van toegepaste psychologen:
Arbeids- en organisatiepsychologen brengen aanpassingen aan de werkplek ter
verbetering van de productiviteit en arbeidsmoraal van de werknemers.
Sportpsychologen helpen atleten bij het verbeteren van sportprestaties/beheersen
emoties onder druk etc.
Klinisch psychologen (counselors) helpen mensen aanpassen op sociaal/emotioneel
gebied of bij moeilijke keuzes. Dit doet bijna 50% op masterniveau. Opleiding in nl is
minimaal 10 jaar.
Schoolpsychologen deskundig op gebied lesgeven/leren.
Forensisch psychologen een nieuwer specialisme, erg populair door televisie, waar
experts helpen bij het rechtssysteem.
Omgevingspsychologen proberen de interactie met onze omgeving/milieu te verbeteren.
Gerontopsychologen 1 van de nieuwste groepen ontstaan door de American Psychology
Association om om te kunnen gaan met de problemen van ouderen.
,Wat is betrouwbaar bewijsmateriaal? Welke vragen moet je jezelf dan stellen?
Pseudopsychologie = niet-onderbouwde psychologische aannames die als wetenschappelijke
waarheden worden gepresenteerd (horoscopen, paranormale fenomenen, grafologie etc.)
Binnen de psychologie ligt de nadruk op kritisch denken. 6 vaardigheden om kritisch te denken:
1. Wat is de bron?
- Heeft de beweerder feitelijke kennis?
- Heeft de bron/beweerder iets belangrijks te winnen bij de redenering?
1. Is de bewering redelijk of extreem?
- Is het bewijs net zo extreem als de redenering?
2. Wat is het bewijsmateriaal?
- Ervaringen zijn geen bewijsmaterialen (anekdotisch materiaal)
- Wetenschappelijk bewijsmateriaal nodig
3. Kan de conclusie beïnvloed zijn door bias?
- Emotionele bias gevoelsmatig redeneren
- Confirmation bias neiging om ons gebeurtenissen te herinneren die onze
aannames bevestigingen. Bevestigingsvoordeel. De neiging om aandacht en waarde
te hechten aan informatie die de eigen ideeën, overtuigingen of hypotheses
bevestigt.
- In strijd met overtuigingen
4. Worden veelvoorkomende denkfouten vermeden?
- Dat gezond verstand gelijk is aan de wetenschap
- Correlatie-causaliteit denkfout (oorzaak-gevolg)
5. Zijn voor het oplossen van het probleem verschillende invalshoeken nodig?
- Zelden is voor een moeilijk probleem een simpele oplossing
Wat zijn de 6 belangrijkste perspectieven binnen de psychologie en wat zijn de uitgangspunten?
De zes belangrijkste perspectieven binnen de psychologie zijn het biologische, cognitieve,
behavioristische, Whole-person, ontwikkelings- en socioculturele perspectief elk standpunt biedt
een unieke verklaring voor menselijk gedrag. Moderne perspectieven:
1. Biologische perspectief onze persoonlijkheid, voorkeuren, gedragspatronen en vaardigheden
komen voort uit onze lichamelijke eigenschappen. Biologisch psychologen zoeken hierom naar
oorzaken van ons gedrag in het zenuwstelsel, het endocriene stelsel (hormoonstelsel) en de
genen in plaats van in de geest.
neurowetenschap (houdt zich bezig met hoe de hersenen allerlei mentale processen
creëren)
evolutionaire psychologie (is ontstaan door de ideeën van Darwin (natuurlijke selectie)
en draait om het menselijk gedrag dat voorkomt uit overgeërfde neigingen)
2. Cognitieve perspectief legt de nadruk op geestelijke activiteiten zoals waarnemingen,
interpretaties, verwachtingen, overtuigingen en herinneringen. Hersenen worden tegenwoordig
tijdens allerlei mentale processen bestudeerd door brain-imaging technieken.
3. Behavioristische perspectief legt de nadruk op waarneembaar gedrag. Het is de wetenschap
van het gedrag en de meetbare omstandigheden in de omgeving die dit gedrag beïnvloeden.
4. Whole-person perspectief perspectieven vanuit de gehele persoon (willen het gedrag van de
gehele persoon verklaren)
psychodynamische psychologie (richt zich op onbewuste motivatie en geestelijke
stoornissen)
, humanistische perspectief (richt zich op geestelijke gezondheid en menselijk
groei/potentieel)
psychologie van karaktertrekken en temperament (heeft als idee dat verschillen tussen
mensen ontstaan uit verschillen in stabiele kenmerken en neigingen)
5. Ontwikkelingsperspectief psychologische verandering is het gevolg van een interactie tussen
de erfelijke eigenschappen die in onze genen zijn vastgelegd en de invloed van onze omgeving.
Nature of nurture? Deze twee komen in dit standpunt samen.
6. Socioculturele perspectief stelt het idee van de sociale invloed centraal. Onderwerpen als
aardig vinden, liefhebben, vooroordelen, agressie, gehoorzaamheid en conformisme en hoe
individuen functioneren in een groep. Hoe variëren deze sociale processen per cultuur?
Cross culturele psychologie (de psychologie die zoekt naar verbanden en/of verschillen
tussen bepaalde culturen in de wereld)
Wat is de geschiedenis van de perspectieven binnen de psychologie?
Historische perspectieven:
1. Biologische perspectief Franse filosoof Descartes stelde het eerste idee dat leidde tot de
moderne psychologie: een scheiding tussen de spirituele geest en het fysieke lichaam. Dit idee
sloot aan bij recente ontdekkingen over het zenuwstelsel en diens invloed op reacties en gedrag.
Bovendien kon door deze scheiding het onderzoek naar gedrag plaatsvinden buiten de kerk om.
Descartes behoorde tot het rationalisme, een filosofiestroming die het denken als enige middel
zag om aan wetenschap en filosofie te doen. Het empirisme (Locke en Bacon) zien het denken
echter als belemmering van de wetenschap en filosofie.
2. Cognitieve perspectief Wundt dacht dat na de ontdekking van het periodieke systeem in de
scheikunde de menselijke geest ook op deze manier was in te delen. Hoewel hij nooit de
‘elementen van de bewuste waarneming’ heeft ontdekt was het inzicht dat natuurwetten toe te
passen waren op zowel geest als lichaam baanbrekend.
Om zijn elementen te ontdekken liet Wundt vrijwilligers aan introspectie doen.
Vrijwilligers beschreven hun sensorische en emotionele reacties op verschillende
prikkels.
Wundt student Titchener ging door met het onderzoek en bracht bewustzijn naar
Amerika, waar hij het structuralisme begon te noemen. De kritiek op hun zoektocht ging
om de subjectiviteit van introspectie. Psychologen tegenwoordig gebruiken echter nog
steeds gebruik van aangepaste versies van de oude methoden van structuralisten.
Een tegenhanger van het structuralisme is de Gestaltpsychologie die ervan uitgaat dat
het bewustzijn juist veel meer is dan zintuigelijke ervaringen. De Duitse
Gestaltpsychologen concentreerden zich op het geheel van onze bewustzijnservaringen
en probeerden te begrijpen hoe we perceptuele gehelen vormen.
James, een criticus van Wundt, vond dat Gestaltpsychologie te beperkt was en zo
ontstond het functionalisme waarop men zich focuste op de functie van het bewustzijn.
James voelde zich vaak aangetrokken tot Darwins ideeën. Door deze manier van denken
kwam de eerste stap richting toegepaste psychologie (hoe kan psychologie toegepast
worden om het menselijk leven te verbeteren?).
3. Behavioristische perspectief rond 1900 ontstond deze radicale stroming die het met bijna
elke andere stroming oneens was. Ze vonden dat zekerheid enkel is te verwerven over
waarnemingen en dat ze mens tabula rasa (onbeschreven blad) is bij geboorte. Hun belangrijkste
idee was dat de bestudering van de geest helemaal geen onderdeel is van de psychologie.
Watson stelde dat een objectieve psychologische wetenschap zich uitsluitend met
waarneembare gebeurtenissen bezig zou moeten houden: fysieke stimuli vanuit de omgeving en
de waarneembare reacties van organisme daarop. Behaviorist Skinner vond dat de geest tot
, cirkelredeneringen in de psychologie leidde. Volgens hem was de geest zoiets subjectiefs dat we
het bestaan ervan niet eens konden bewijzen.
4. Whole-person perspectief Freud en zijn volgelingen uitten kritiek op Wundt’s structuralisme.
Zij ontwikkelden een behandelmethode voor psychische stoornissen, gebaseerd op het radicale
idee dat persoonlijkheid en psychische stoornissen voornamelijk ontstaan uit processen in de
onbewuste geest. Dit idee was geheel nieuw, net als psychotherapie, die volgens Freuds
psychoanalytische theorie de gehele persoon kon verklaren.
De psychodynamische psychologie (ideeën van Freud en volgelingen die ontstonden uit
het idee dat de onbewuste geest een reservoir van energie voor de persoonlijkheid is).
Freuds psychoanalyse is de bekendste psychodynamische methode. Deze methode is
ontwikkeld als medische behandelmethode en de nadruk ligt op dromen, versprekingen
en vrije associatie (een techniek om aanwijzingen te verkrijgen voor de onbewuste
conflicten en verlangens).
De humanistische psychologie kwam in opstand tegen de psychoanalyse/behaviorisme
omdat de innerlijke prikkels ook van belang zijn. De nadruk ligt op de potentie en groei
van de mens. De humanisten onder aanvoering van Rogers en Maslow, ontwierpen een
model dat mensen ziet als organismen met een vrije wil.
De psychologie van karaktertrekken en temperament ontstond uit de ideeën van de
Oude Grieken over persoonlijkheidstrekken bestaande uit 4 humores (vloeistoffen):
bloed (opgewekt), slijm (behoedzaam), zwarte gal (melancholiek) en gele gal (boos).
5. Ontwikkelingsperspectief in het verleden richtte een groot deel van het onderzoek in de
ontwikkelingspsychologie zich op kinderen.
6. Socioculturele perspectief het gebrek voor aandacht voor cultuur in het verleden komt
doordat de roots van de wetenschappelijke psychologie in Europa en Noord-VS ligt, waar
cultuurverschillen miniem aanwezig waren.
Wat zijn overeenkomsten en verschillen tussen de perspectieven?
Overeenkomsten en verschillen:
Biologisch- en cognitief perspectief gaan beiden in op de hersenen (overeenkomst). Het
biologisch perspectief gaat echter alleen in op het biologische gedeelte, de opbouw, en het
cognitieve perspectief gaat in op de processen die plaatsvinden (verschil).
Het behavioristische perspectief gaat uit van waarneembaar gedrag en niet van de
bestudering van de geest zoals bij het cognitieve perspectief (verschil).
Het behavioristische perspectief uit van prikkels uit de omgeving, in tegenstelling tot de
humanistische psychologie, die ook uit gaat van innerlijke prikkels (verschil).
Het behavioristisch perspectief gaat ervan uit dat je als tabula rasa, onbeschreven blad,
geboren wordt, terwijl de psychologie van karaktertrekken en temperament ervan uit gaat
dat je geboren wordt met stabiele kenmerken (verschil).
Socioculturele perspectief gaat ook veel over het aanleren, net zoals bij het behavioristische
perspectief (overeenkomst).
Nature: het biologische perspectief. Nurture: het behavioristische perspectief. Combinatie
van nature en nurture: het ontwikkelingsperspectief (verschil).
Hoe komen psychologen aan nieuwe kennis?
De wetenschappelijke methode is een uit 4 stappen bestaande procedure om ideeën empirisch te
toetsen, waarna ze bewezen of verworpen worden. Empirisch = gebaseerd op bevindingen
Voor een onderzoeker heeft een goede theorie 2 aantrekkelijke eigenschappen:
1. De theorie kan de feiten verklaren
2. De theorie kan worden getest
