Samenvatting Encyclopedie Criminologie
Week 1 – Wat is recht?
Rode draad cursus:
Spanning instrumentalisme <> mens blijven zien als rechtssubject (verantwoordelijk persoon)
- VB. catcalling verbod: beperkingen stellen maar andere kant mens verantwoordelijk dus
mens moet zelf kunnen bepalen hoe zij zich uiten.
Fuller
Fuller beschrijft een casus waarin vijf mannen vastzaten in een grot. Zonder voedsel voor tien dagen,
besloten zij iemand van hen op te eten. Degene die dit voorstel deed, wilde hier uiteindelijk niet
meer aan meedoen, maar werd geforceerd. Hij was degene die opgegeten moest worden. De vier
overlevenden werden ter dood veroordeeld door vier rechters, die nog eens terug kwamen op hun
uitspraak. Aan de tekst van Fuller ligt een schema ten grondslag: 3 basisfuncties van het recht:
1. Rechtszekerheid
- Handhaven van de (sociale) orde
- Dwang: geweldsmonopolie, verbod eigenrichting
- Duidelijke wetten en betrouwbare rechters
2. Rechtvaardigheid
- Gelijke mate van zorg en respect
- Kaders voor emancipatie: vrijheid, gelijkheid, broederschap
- Rechtvaardige wetten en wijze rechters
3. Doelmatigheid
- Maatschappelijk nut
- Sturing door middel van prikkels; hoe zorgen we ervoor dat mensen zich houden aan
de regels?
- Efficiënte en pragmatische rechters/rechtsbedeling
De rechters horen ieder bij een bepaalde rechtsstroming:
Rechtspositivisme rechtszekerheid (Tatting en Keen)
- Recht is wat in de rechtsbronnen staat.
- Met behulp van de rechtsbronnen kunnen we identificeren wat geldend recht is.
- Kan geldend recht onwenselijk of immoreel zijn? Ja.
- Rechters moeten voorspelbaar zijn; blijven in de regel dichtbij de letter van de wet.
Natuurrecht rechtvaardigheid (Foster)
- Recht is wat in overeenstemming is met wat onveranderlijk goed en rechtvaardig is.
- Een wet die strijdig is met fundamentele eisen van gerechtigheid is geen geldend
recht.
Constructivisme rechtvaardigheid (Foster)
- Er is meer recht dan in de rechtsbronnen staat; ook achterliggende waarden, idealen
en beginselen behoren tot het geldende recht.
- Recht is een dynamisch fenomeen; de idealen van de samenleving ontvouwen zich in
het recht.
- Rechters zijn actief betrokken bij de rechtsontwikkeling; zij kijken niet alleen naar de
letter van de wet, maar ook naar achterliggende doelen/waarden. Dus niet
gebonden aan de letter van de wet. Interpreteren aan de hand van de achterliggende
waarden.
1
, Juridisch pragmatisme doelmatigheid (Handy)
- Recht is wat rechters etc. op basis van hun gezond verstand doen, wat zij onder
specifieke omstandigheden nuttig voor de samenleving vinden.
- Rechters gebruiken de wet vooral als een hulpmiddel om een sociaal en
maatschappelijk wenselijk antwoord te kunnen geven, niet als een doel op zich.
- Gereedschapskist en rechters pakt eruit wat handig is voor hen.
Verschil natuurrecht en constructivisme
Constructivisme is een dynamisch fenomeen, ene keer kan het zo zijn en over 50 jaar kan het zo zijn,
wat ‘nu’ geldt. Het natuurrecht is er iets dat altijd geldt, een voorbeeld zijn mensenrechten, dit is iets
heel fundamenteels.
Foster
Rechter Foster begint met een redenering waarom de vier mannen niet ter dood veroordeeld
moeten worden. Volgens hem waren zij in een staat van natuurrecht, waarin het recht niet meer
gold en waardoor de wet over het vermoorden van een medemens niet meer gold. Ze waren
afgesloten van de samenleving en zaten in een staat van natuurtoestand. De wetten in deze
natuurtoestand zijn in beginsel goed en rechtvaardig en iedereen is het hiermee eens. Een van de
belangrijkste regels is dat iemand zich houdt aan zijn afspraak. De gekannibaliseerde man hield zich
uiteindelijk niet aan zijn afspraak. Aangezien de overlevenden probeerden te overleven en zij niks
konden doen aan hun situatie, hebben zij gehandeld op de enige manier waarop zij konden
handelen. Zij mogen hier niet voor gestraft worden. De wet moet worden uitgevoerd met het doel
erachter. Het doel van deze wet is afschrikking. Maar aangezien dit een uitzonderlijke situatie was,
zal dit niet nog een keer gebeuren. De letter van de wet is gebroken, maar het doel van de wet niet.
Tatting
Rechter Tatting is het niet eens met rechter Foster. Hij vindt de ‘code of nature’ onzinnig en vindt het
onduidelijk wanneer deze is ingegaan, waarom deze is ingegaan en waarom deze natuurwetten
zogenaamd boven de geldende rechtsregels staan. Volgens Tatting is Foster rechter in Newgarth en
moet hij dus die wetten toepassen, niet de natuurwetten. Ook is Tatting het niet eens dat
afschrikking het enige doel van de wet is, er zijn andere strafdoelen. Er is volgens Tatting geen sprake
van zelfverdediging voor de vier mannen, ondanks dat zij aan het verhongeren waren. Zij hebben
‘willingly and willfully’ gepland iemand om het leven te brengen. Als laatste zou de natuurwet van
het houden van een afspraak niet boven het recht op je eigen leven moeten staan. Uiteindelijk is
Tatting niet zeker wat er met de mannen moet gebeuren, hij trekt zich daarom terug.
Keen
Keen stelt één ding centraal, de verhouding tussen recht en moraliteit moet je volgens hem uit elkaar
houden. Recht hoeft niet perse moraal te zijn en volgens hem moet je kijken naar de letter van de
wet. Als je alleen naar de letter van de wet kijkt is volgens hem deze zaak niet moeilijk, de letter van
de wet houdt hier in dat op het plegen van moord de doodstraf staat. Wat rechtvaardig is, is niet
eenduidig in te vullen en als burger weet je minder waar je aan toe bent, daarom moeten rechters de
letter van de wet volgen. Keen zegt het beschermen van jezelf in de zin van een agressieve daad, kun
je niet spreken van zelfverdediging want er is geen sprake van een agressieve daad aangezien
Whetmore zich terugtrekt. Dus de verdachten kunnen zich niet beroepen op noodweer.
Handy
Handy zegt dat je het recht moet gebruiken als instrument en je gebruik moet maken van de
common sense, de publieke opinie. Er moet worden opgemerkt dat Handy alleen een waardeoordeel
hecht aan de publieke opinie van de meerderheid. De minderheid is volgens hem dom en heeft een
2
,domme mening, waardoor zij een minderheid zijn. 90% van de mensen vindt dat ze niet ter dood
veroordeeld moeten worden.
Suprematie van de wetgevende macht = de wetgever is degene die de wetten maakt en de rechters
moeten deze regels opvolgen. De wetgevende macht staat bovenaan.
Keen: vroeger deden rechters een vrije uitspraak, dus zij hadden geen wetgeving van bovenaf.
Hierdoor was er geen rechtszekerheid en dit heeft voor een burgeroorlog heeft gezorgd. Op lange
termijn heeft het ‘eigen gevoel’ (vrije uitspraak) nadelige gevolgen. Keen is het eens hiermee.
Foster: is het eens met het beginsel, maar je moet ook naar het doel van de wet kijken. Als je naar de
letter van de wet kijkt krijg je een heel andere uitkomst dan als je naar het doel kijkt. Maar het
betekent niet dat als je naar het doel kijkt dat je je dan niet aan de suprematie houdt.
Handy: is het niet eens met het beginsel. Hij volgt z’n gezonde verstand, men moet zich niet zo
vasthouden aan alle regels.
Framing en ideologie
Framing = een manier waarop je door middel van taal tot een specifieke manier van de werkelijkheid
kunt komen. Framing heeft gevolgen op de manier hoe mensen over een bepaald thema nadenken.
o Belangrijk inzicht: taal niet een neutraal instrument; het frame kan een enorm sturende
werking hebben.
o Juist als criminoloog belangrijk om daar oog voor te hebben
- Misdaad als roofdier: moet aan banden gelegd worden.
- Misdaad als virus: crimineel moet geholpen worden.
o Verband met centrale thema cursus: spanning tussen instrumentaliteit en rechtsbescherming
kan uit beeld raken door framing.
Een goed frame heeft zes kenmerken:
1. Blijft hangen: mensen moeten het frame onthouden.
2. Mensen moeten het intuïtief eens zijn met het frame.
3. Heeft een boef: er moet iemand negatief worden neergezet in een frame.
4. Treft de tegenstander in haar kernwaarden: de vijand moet zich persoonlijk aangevallen
voelen.
5. Gekoppeld zijn aan een maatschappelijke onderstroom.
6. Verlost ons van een dilemma: het biedt een oplossing voor een (maatschappelijk) probleem.
Vooral de laatste twee punten kunnen moeilijk zijn. Er is niet altijd sprake van een dilemma of een
maatschappelijke onderstroom.
Aantal effecten:
1. Een frame moet de vijand in het defensief drukken.
2. Het frame krijgt gratis zendtijd: de tegenstander gaat zich verdedigen, waardoor het frame
meer aandacht krijgt.
3. Het frame geeft de tegenstander zware bewijslast en de verdediging lichte bewijslast: als je
bewijs hebt voor een bepaalde opvatting die werkt in jouw voordeel, kan je dit frame ten
goede gebruiken. Een ‘zie-je-wel’ redenering.
4. Het frame vergt meerdere stappen om ontkracht te worden: er moet een
hordeloopredenering aan te pas komen.
5. Het frame activeert achterliggende waarden: het wel of niet eens zijn met een frame haakt in
op de onderliggende waarden van de maker van het frame.
3
, 6. Degene die in het frame van de ander stapt, neemt een risico: ontkenning van een frame
geeft toch een beetje de bevestiging ervan.
Reframing, waarbij partijen niet in elkaars frame stappen, kan ervoor zorgen dat debatten compleet
langs elkaar heen gaan. Dit hoeft echter niet. Er zijn een aantal opties:
- De een stapt niet in het frame van de ander, waardoor hij zichzelf niet hoeft te verdedigen
tijdens het debat.
- De een stapt niet in het frame van de ander, maar daardoor wordt geen echt debat
opgestart.
- De een stapt niet in het frame van de ander, maar daardoor worden beiden meningen en
verschillen juist duidelijk belicht en wordt de essentie van hun argumenten verscherpt. Ze
hoeven zich namelijk niks aan te trekken van de woorden van de ander.
Ideologie =
o Systeem van met elkaar samenhangende ideeën / inzichten / waarden.
o Groepen mensen begrijpen zichzelf en hun positie in de samenleving aan de hand van dit
systeem van ideeën.
o Sommige inzichten / begrippen binnen dit systeem zijn pertinent onjuist / vertekening van de
wereld (etc.)
verschil frame = framing gaat meer over taal en ideologie over ideeën.
overeenkomst = beide zetten de werkelijkheid in een bepaald daglicht.
Ideologie heeft verborgen functies.
VB ideologie: Venetië als vredestichter
o In de sala del maggior consiglio (zaal van de Grote Raad) wordt Venetië voorgesteld als
vredestichter / neutrale partij / mediator.
o Vanuit historisch oogpunt = flauwekul; Venetië vaak ook agressor.
o Functie van deze voorstelling van zaken is dat Venetië de rol van vredestichter/neutrale
partij/mediator in de wereld ambieerde mediator is de functie die wij in de wereld willen
vervullen.
VB: American Dream > iedereen kan het maken in de samenleving.
Waarom ideologisch? Mensen die rijk zijn blijven rijk, slechts minderheid van de niet-rijken maakt het
ook echt in de samenleving. Kan altijd gezegd worden tegen hen dat zij wel de kans ervoor hadden.
VRAAG: Wat is de functie van het ideologische frame ‘retirement’ in plaats van ‘execution’? “special
police squads had orders to shoot to kill, upon detection, any trespassing replicant (ziet eruit als
mens maar is meer een robot, leeft maar 3 jaar). This was not called execution. It was called
retirement”.
functie: zo kan je zeggen dat er sprake is van een samenleving zonder executies. Dat is handig
omdat je de volle menselijkheid ontkent en dat systeem dat je ze als slaven gebruikt kan je
rechtvaardigen. Op het moment dat je menselijkheid gaat zien kan je de maatschappelijke
verhoudingen niet meer in stand houden. Vergelijkbaar aan slavernij. Handig om de slaven te
classificeren als niet echte personen. Ideologie omdat bepaalde ideeën van wat een mens is eraan
ten grondslag liggen.
VRAAG: Welk frame/ideologie zou een rol kunnen hebben gespeeld bij het opstellen en uitvoeren
van hardvochtige regels om fraude tegen te gaan (toeslagenaffaire)? Waarom waren die regels zo
hardvochtig?
4
, Law & Order ideologie, hoe zorg je dat een samenleving veilig is? Door duidelijke wetten die goed
en strak gehandhaafd worden. NL is niet streng genoeg het handhaven van die regels en daardoor
geen hardheidsclausule.
Niet-kloppende veronderstelling bij deze ideologie hier: wordt van law & order de samenleving echt
veiliger? Waarschijnlijk niet. Zijn ook andere manieren voor. Law & order kan tegengesteld effect
hebben. Tegelijkertijd heeft het een praktische betekenis; heel makkelijk om verkiezingen mee te
winnen ‘kijk die frauders, die moeten aangepakt worden’.
Week 2: Contractstheorieën (Hobbes, Locke, Rousseau)
Twee manieren om ideeën van filosofen te bestuderen:
1. Historisch: hoe kunnen wij de filosofie van deze denker begrijpen vanuit zijn tijd?
2. Ahistorisch: wat zijn de ideeën van deze denker waard nu?
nadruk ligt hier op 2.
Wat is een contractstheorie?
Vertrekpunt vormt de natuurtoestand
- Best te begrijpen als een gedachte-experiment
- Hoe zou de wereld eruit zien zonder positief recht en de staat?
- Hoe zou de situatie zijn zonder overheid? > kijken wat niet goed is en daarna kijken
hoe het met overheid is.
- Zodra er conflicten ontstonden, konden deze alleen worden opgelost door de
strijdende partijen zelf, die daarmee rechter werden in eigen zaak. Het recht van de
sterkste ging daarmee overheersen, met als gevolg dat de natuurtoestand gepaard
ging met permanente geweldsdreiging en rechtsonzekerheid.
Mensen verlaten de natuurtoestand door het sluiten van een maatschappelijk contract.
- Burgers maken afspraken over de uitgangspunten van de staat.
- Basisafspraken voor de samenleving.
- Instemming met sociaal contract vormt legitimatie van overheidsoptreden.
- Let wel: de instemming is fictief. Elke burger die het grondgebied van de staat niet
verlaat, wordt geacht stilzwijgend met dit (hypothetische) sociale contract te hebben
ingestemd.
VRAAG: Waarom is het aantrekkelijk om de verhouding tussen burger en staat voor te stellen als een
contract? Hulpvraag: hoe waren vorsten gewend om hun gezag te legitimeren?
- Vorsten zeiden dat zij het gezag van god hadden gekregen. Zo hoefden zij niet uit te leggen
waarom zij dingen deden. Het gezag is op de een of andere manier terug te voeren op god.
Vorsten zelf vonden dat sociaal contract idee taboe. Impliceert wederkerigheid.
Verondersteld dat burgers dingen doen voor de vorst en vorst dingen voor de burgers. Als
vorst dingen niet goed deed zouden burgers hem erop kunnen afrekenen. Aantrekkelijk dus
want heen en weer verplichtingen. Komt ook in de buurt van dat het volk zelf de vorst mag
aanstellen; democratie.
Hobbes
Staatsrechtsideeën uiteengezet in de Cive en Leviathan. Leviathan verwijst naar een Bijbels monster;
een grote zeeslang die de koning is van alle vissen. Is een metafoor voor de macht van de vorst; bijna
onbegrensd.
Natuurtoestand Hobbes
Drie belangrijkste uitgangspunten:
1. Mensen hebben gelijke lichamelijke en geestelijke vermogens.
5
, 2. Calculerende mens
3. Schaarste van goederen (er is niet altijd genoeg voor iedereen), je moet gaan strijden.
Dit heeft drie gevolgen:
1. Wedijver (men gaat strijden met elkaar om zichzelf in stand te houden)
2. Wantrouwen (omdat iedereen aan het strijden is, kan je je buurman niet meer vertrouwen)
3. Trots (bescherming van reputatie, zwaktes niet laten zien)
Samenwerking is niet mogelijk in de natuurtoestand.
- De schaarste zorgt er namelijk voor dat A altijd rekening moet houden dat B misschien inpikt
wat persoon A heeft gezaaid, geplant of gebouwd.
- Hierdoor ontstaat wederzijds wantrouwen tussen A en B: veiligheid is alleen mogelijk door
de ander een slag voor te zijn.
- Wedijver, wantrouwen en trots leiden tot onenigheid.
Hobbes is van mening dat de natuurtoestand het recht is om jezelf in stand te houden. Hierdoor kan
gezegd worden dat men egoïstisch is. Alles wat iemand kan krijgen is van hem, zo lang als hij het
weet te behouden. Het is ieder voor zich. De natuurtoestand is intrinsiek onveilig: oorlog van allen
tegen allen. Doordat de natuurtoestand als bijna amoreel kan worden gezien, kun je niet spreken van
goed en kwaad. Je moet in de natuurtoestand egoïstisch zijn om te overleven. Je kunt niet anders.
Daarom kan het ook gesteld worden dat het juist niet egoïstisch is in deze situatie.
Het leven in de natuurtoestand is volgens Hobbes ‘eenzaam, armoedig, afstotelijk, beestachtig en
kort’. In de menselijke natuur vinden we volgens hem drie hoofdzaken van onenigheid: wedijver,
wantrouwen en trots. Wedijver zorgt ervoor dat mensen elkaar aanvallen om winst te behalen.
Wantrouwen zorgt ervoor dat mensen elkaar aanvallen om veilig te kunnen leven en trots zorgt
ervoor dat mensen elkaar aanvallen om hun reputatie hoog te houden. Bij alle drie de hoofdzaken
wordt gebruik gemaakt van geweld.
Sociaal contract Hobbes
o Mensen hebben een wens tot vreedzame co-existentie;
o Sociaal contract: wederkerig contract, een ieder draagt zijn “recht op alles” over aan één
persoon (of vereniging van personen) die hen vanaf dat moment representeert > stellen een
soeverein aan = Leviathan.
o Leviathan is niet gebonden aan het contract. Absolute macht om terugkeer naar
natuurtoestand te voorkomen. Geen recht van opstand. Want: tirannie is beter dan anarchie.
o Recht en onrecht krijgen betekenis binnen de maatschappelijke orde.
o Zit ook duidelijk iets relativistisch in: hangt af van de regels van de soeverein wat als goed en
slecht wordt beschouwd.
kern: mensen hebben bescherming nodig. Leviathan moet dit veilig stellen. In ruil hiervoor
draagt iedereen ‘zijn recht op alles’ over aan hem.
VRAAG: Heeft Hobbes gelijk dat samenwerking niet goed mogelijk is in de natuurtoestand?
Prisoner dilemma
Er is een optimale uitkomst, mensen moeten daarvoor samenwerken maar de omstandigheden zijn
zo dat dat niet goed lukt.
- Klassieke versie: twee verdachten worden aangehouden, maar gebrek aan bewijs. Alleen
genoeg bewijs voor relatief klein vergrijp.
6
