PSYCHOPATHOLOGIE – HOORCOLLEGES
Inhoudsopgave
Psychopathologie – Hoorcolleges................................................................................................................... 1
Hoorcollege 1 | Inleiding: DSM.............................................................................................................................1
Hoorcollege 2 | Eetstoornissen.............................................................................................................................6
Hoorcollege 3 | Seksuele stoornissen.................................................................................................................14
Hoorcollege 4 | Somatoforme stoornissen.........................................................................................................20
Hoorcollege 5 | De neuropsychologie van depressie: verstoringen in emotiebeleving......................................25
Hoorcollege 6 | Angststoornissen bij kinderen & jeugd.....................................................................................31
Hoorcollege 7 | Depressie en angst in de late volwassenheid............................................................................39
Hoorcollege 8 | Agressie als stoornisoverstijgend fenomeen.............................................................................45
Hoorcollege 9 | Autismespectrumstoornissen....................................................................................................54
Hoorcollege 10 | Schizofrenie Spectrum Stoornissen.........................................................................................62
hoorcollege 11 | Alzheimer en frontotemporale dementie................................................................................67
Hoorcollege 12 | Suïcide.....................................................................................................................................73
Hoorcollege 13 | Verslavingen............................................................................................................................81
Hoorcollege 14 | ADHD bij kinderen, jongeren en volwassenen........................................................................87
Hoorcollege 15 | Persoonlijkheidsstoornissen: de verwaarloosde clusters........................................................92
Hoorcollege 16 | Neurocognitieve mechanismen van verstoorde controle en evaluatie van handelen............97
HOORCOLLEGE 1 | INLEIDING: DSM
,De DSM is een omstreden classificatiesysteem. Er zijn argumenten voor en tegen het gebruik van een
categorisch classificatiesysteem zoals de DSM te benoemen. In het college werd eerst aandacht besteed aan
argumenten voor het gebruik van de DSM.
Argumenten vóór het gebruik van de DSM (Gero)
Het is van belang om onderscheid te kunnen maken tussen normaal gedrag en afwijkend gedrag en tussen ziek
en gezond. Iets kan wel abnormaal zijn, maar dat hoeft nog niet pathologisch te zijn. Het is moeilijk om te
bepalen wanneer iets pathologisch is.
Ziek of gezond?
Als je kijkt naar ziek en gezond betekent gezond niet alleen de afwezigheid van ziekte. De WHO zegt dat niet
alleen de afwezigheid van ziekte betekent dat iemand dan gezond is. Er zijn twee manieren om ziek en gezond
te benaderen. Een categorische benadering stelt dat iemand ziek of gezond is. Een typologische benadering
stelt dat er voor een deel overlap zit tussen ziek en gezond, er is een ‘typisch’ beeld van gezond en als iemand
ziek is dan wijkt dat daarvan af. Maar gezondheid en ziekte wordt steeds meer gezien als een gradueel iets, het
is een vloeiende overgang tussen die twee en er is geen hard cut-off punt.
Het graduele spectrum van gezond en ziek gebruikt erg brede termen, die zou je moeten onderverdelen in
categorieën:
1. Stemming/emoties
Stemmingswisselingen
2. Cognitie
Geheugen
Aandacht
3. Gedrag
Vermijden
Meer of minder eten
4. Lichaam
Er wordt gesuggereerd dat je hier meer zekerheid hebt m.b.t. ziek en gezond, maar stel je hebt
een cut-off point en iemand scoort daar nét onder, hoe gezond is iemand dan? Dus ook dat blijft
gradueel op een bepaalde manier.
Er bestaat een gezond continuüm van alle eigenschappen die je maar kan bedenken
(angst/geluk/extraversie/eetgedrag etc.). De normale populatie laat daarin zien welke mate van die eigenschap
normaal is. En door te kijken naar de normale populatie bepaal je welke mate van een eigenschap goed is,
maar dat is ook weer afhankelijk van de eigenschap. Als je bijvoorbeeld naar alcoholconsumptie kijkt, dan is
helemaal geen alcohol drinken niet pathologisch. Maar als je kijkt naar helemaal geen angst ervaren, dan is dat
waarschijnlijk wel weer pathologisch (want niet gezond om geen angst te ervaren). Cut-off scores worden dus
vastgesteld op basis van een normale populatie, maar ook de context is bij het bepalen van cut-off scores
belangrijk. Als je bijvoorbeeld kijkt naar alcoholconsumptie is dat bij een studentpopulatie weer een andere
normaalverdeling dan bij de normale populatie.
Bestaan psychische stoornissen?
Wanneer is iets pathologisch en wanneer is iets niet-pathologisch? Je kan denken aan iemand die schizofrenie
heeft, die heeft waanideeën en hallucinaties. Bij ons wordt dan gekeken naar de ziekte, maar in andere
culturen wordt bij hallucinaties gedacht dat iemand bezeten is door God en dan is dat juist positief. Dus het is
heel cultuurafhankelijk wat gezien wordt als psychische stoornis.
,Je gaat van observatie naar onderzoek om een stoornis vast te stellen. Het begint met een observatie, die moet
je definiëren en dan ga je op onderzoek uit. Dan ga je bedenken, wat is dit fenomeen? Is dit pathologisch?
Maar verschillende factoren zijn van invloed op wat pathologisch of niet-pathologisch wordt bevonden: zoals
cultuur (veel handen wassen in coronatijd is normaal, binnen religie zijn sommige gedragingen normaal),
economie (farmacologische bedrijven hebben baat bij diagnoses dus bij brede formulering van classificatie,
politiek (wat is in het politieke systeem normaal en abnormaal: als je bijvoorbeeld terugdenkt aan de tijd van
de slavernij, toen was er een stoornis om te omschrijven dat iemand de neiging had om steeds uit
gevangenschap te ontsnappen, of andersdenkenden in communistische culturen kregen een behandeling
omdat dat werd gezien als een stoornis).
Ook in dictatoriale of communistische systemen werd je bestempeld als ‘ziek’ als je andersdenkend was, dat is
ook een voorbeeld waarop politiek invloed heeft op wat wordt gezien als pathologisch.
Er zijn dus een aantal belangrijke vragen die je jezelf moet stellen bij de ontwikkeling van een diagnostisch
systeem:
Zijn afwijkingen onschuldige variaties van menselijk gedrag of toch ziektes?
Waar komen nieuwe diagnosen vandaan?
o Wie heeft deze voorgesteld? (cultuur, context)
Wat is het gevolg van diagnoses?
o Is een gevolg bijv. dat er meer medicatie wordt voorgeschreven?
o Of wordt een diagnose niet meer vergoed door een zorgverzekering? Dit heeft invloed op de
prevalentie-cijfers en kan er ook toe leiden dat er een andere diagnose wordt voorgesteld om
toch vergoeding voor behandeling te krijgen.
Wie heeft er baat bij?
o Heeft de industrie, politiek of het individu er baat bij? Het individu kan heel blij zijn met een
diagnose omdat het dan eindelijk een naam heeft
Waarom hebben we classificatie nodig?
Mensen denken graag in categorieën, het kan denkkaders scheppen. Categorieën zijn nuttig om snel te kunnen
nadenken en tot inschattingen te kunnen komen. Ook helpt het om goed te kunnen communiceren met
collega’s en ook voor onderzoek is het goed om categorieën te hebben.
Maar hoe moet er geclassificeerd worden?
Nosologie is de indeling van ziektes. Er zijn vier verklaringsgebieden die daarbij gebruikt worden:
1. Etiologie: indeling van oorzaken, de oorsprong
2. Pathogenese: mechanismes die belangrijk zijn om een bepaalde indeling of stoornis te kunnen
verklaren, verloop
3. Epidemiologie: verspreidingspatronen, waar komt het voor en hoe verspreidt het zich
4. Symptomen/syndromen: symptoomclusters, observeerbare dingen die duidelijk maken dat dit
mogelijk bij elkaar zou kunnen horen (gedragingen, fysiologische symptomen zoals blozen of
zweten). Als kritiek op de DSM wordt vaak aangevoerd dat deze voornamelijk gefixeerd is op de
symptoomclusters.
Als voorbeeld om de vier gebieden te illustreren wordt de sociale angststoornis gebruikt (SAD):
1. Etiologie (oorzaak): serotonine transporter gen is aangetast, amygdala hyperactief, trauma, leren-
observeren, overbescherming van ouders, verwaarlozing door ouders
, 2. Pathogenese (mechanisme, onderliggende processen, verloop): cognitieve biases (interpretatie,
aandacht), vermijding, veiligheidsgedrag, social skills, klassieke en operante leermechanismen
3. Epidemiologie (waar komt het voor, hoeveel komt het voor): komt bijna even vaak voor bij vrouwen
en mannen, maar meer mannen in kliniek (zou te maken kunnen hebben met sociale rollen, angst bij
mannen valt sneller op), er zijn Westerse en een Oosterse varianten (individualistische versus
holistische samenlevingen), prevalentie 9-13%
4. Symptomen/syndroom (wat zijn de symptomen van de stoornis, beschrijving op symptoomniveau): de
kern is buitenproportionele angst om negatief beoordeeld en uitgesloten te worden, en gedragingen
als gevolg van deze angst. Hier zie je dat symptomen ook overlappen met bijvoorbeeld pathogenese.
Problemen bij classificatie
Beschrijvingen van patiënten kunnen verschillend lijken en dan toch dezelfde diagnose krijgen. Maar er moet
wel gekeken worden naar comorbiditeit en differentiaal diagnoses. Er is veel comorbiditeit bij veel stoornissen.
Angststoornissen, verslaving, affectieve stoornissen, somatoforme stoornissen. Daardoor wordt het toch een
ander plaatje per individu
Als je de DSM goed gebruikt, dan moet je de differentiaaldiagnostiek aandacht geven. Dat biedt de oplossing
voor het probleem dat verschillende klachtenbeelden dezelfde diagnose kunnen krijgen. Door goed te kijken
naar comorbiditeit en differentiaaldiagnostiek wordt het toch een ander plaatje per individu, omdat dan
comorbide stoornissen en differentiaal diagnoses worden meegenomen in de classificatie. De DSM probeert dit
ook te stimuleren door bijv. uitsluitingscriteria op te nemen zoals het niet kunnen diagnosticeren van een
bepaalde stoornis als dit het gevolg lijkt te zijn van middelenmisbruik. Je moet jezelf dus altijd afvragen, kan de
ene en de andere stoornis naast elkaar bestaan? Hoe werken deze op elkaar in? Of sluit de ene diagnose de
andere uit?
Dit neemt niet weg dat er veel overlap is bij diagnoses. Angst, verslaving, somatoforme stoornissen en
depressie hebben veel overlap met elkaar.
Conclusie
Als we naar diagnostische criteria willen moeten we weg blijven van politieke, morele en financiële invloeden.
We moeten duidelijk maken hoe we communiceren over psychopathologie. We kunnen niet zonder
categorieën. De DSM moet wel blijven ontwikkelen en zal dit ook blijven doen. We moeten het kind niet met
het badwater weggooien: als we de DSM helemaal zouden afschaffen dan gooien we ook heel veel waardevolle
bijdragen aan het psychologisch werkveld weg.
Argumenten tegen het gebruik van de DSM (Inti)
Het probleem met de DSM is dat twee patiënten met een heel verschillend
beeld dezelfde diagnose krijgen. Net werd door Gero aangevoerd dat je dit
probleem ondervangt door goed te kijken naar comorbiditeit, maar wat je
dan doet is twee slecht gedefinieerde constructen bij elkaar pakken om
elkaar aan te vullen. Dus dat lost niets op aan de tekortkomingen van het
categorische systeem dat zich vooral focust op de symptomen. Want Inti
stelt dus dat het feit dat twee totaal verschillende personen dezelfde
diagnose krijgen het gevolg is van slecht geformuleerde constructen door de DSM.
‘Vak’werk
