Psychopathologie
Boek: psychiatrie een inleiding
Hoofdstuk 2: Visies op afwijkend gedrag en
behandelmethoden
Psychische stoornissen kunnen verschillende oorzaken en gevolgen hebben. Het is belangrijk te
onderscheiden wat directe oorzaken zijn en wat de gevolgen zijn die de stoornis kan hebben. De
wijze waarop de patiënt en zijn omgeving omgaan met de stoornis, is belangrijk en verdient aandacht
in de behandeling en begeleiding.
De persoon voor de behandelaar is de resultante van:
- Een uniek mens met al zijn eigenschappen en levensverhaal.
- Een stoornis.
- Een sociaal relationele (leef- woon- en werk-) en fysieke omgeving.
- De houding, visie, kennis en vaardigheden van de behandelaar.
Het biologische perspectief
Genotype = verzameling trekken die zijn vastgelegd in de genetische code van een persoon
Fenotype = werkelijke of waarneembare trekken van een persoon
Proband = de eerste persoon bij wie de stoornis wordt vastgelegd.
Het functioneren van het zenuwstelsel blijkt
een rol te spelen in de ontwikkeling van
afwijkend gedrag. Het zenuwstelsel is
opgebouwd uit neuronen (zenuwcellen die
signalen doorgeven). Dendrieten ontvangen de
signalen van neuronen. Elk neuron heeft één
axon. Elk axon eindigt in een aantal
eindknopjes. De signalen bewegen altijd in één
richting over het neuron: via de dendriet naar
het cellichaam en dan verder via het axon naar
de eindknopjes. Daar wordt het signaal via de
eindknopjes verstuurd naar andere neuronen,
spieren of klieren
Neurotransmitters zorgen voor een chemische
verandering in neuronen, waardoor de dendriet en
het axon geprikkeld worden, het signaal te versturen.
De synaps of de synaptische spleet vormt de
verbinding tussen twee neuronen. Elke
neurotransmitter heeft een eigen chemische structuur
die alleen door één soort receptorplaats, op het
neuron kan worden opgevangen. Psychofarmaca lijken
de beschikbaarheid en werking van neurotransmitters
in de hersenen te beïnvloeden.
,Het zenuwstelsel bestaat uit twee onderdelen: het centrale zenuwstelsel en het perifere
zenuwstelsel, die op hun beurt uit twee onderdelen bestaan. Het centrale zenuwstelsel wordt
gevormd door de hersenen en het ruggenmerg. De twee belangrijkste onderdelen van het perifere
zenuwstelsel zijn het somatische zenuwstelsel en het autonome zenuwstelsel.
- Het somatische zenuwstelsel verzendt zintuigelijke prikkels
- Het autonome zenuwstelsel (AZS) is betrokken bij emotionele reacties. Het AZS bestaat uit
twee onderdelen:
o Het sympatische zenuwstelsel is voornamelijk betrokken bij processen die
hulpbronnen van het lichaam mobiliseren in tijden van fysieke uitputting of stress.
o Het parasympatische zenuwstelsel is vooral actief bij processen die onze
energiereserves aanvullen.
Het onderste deel van de hersenen bestaat uit:
- De medulla: De meeste zenuwen die het ruggenmerg met de hogere hersenniveaus
verbinden, lopen door de medulla. De medulla speelt een rol in essentiële functies als
hartslag, ademhaling en bloeddruk.
- De pons: geeft informatie door over bewegingen en de stand van het lichaam en is betrokken
bij functies die te maken hebben met aandacht, slaap en ademhaling.
- Het cerebellum: speelt een rol in het evenwichtsgevoel en de motoriek.
Het reticulaire activeringssysteem (RAS) speelt een essentiële rol in slaap, aandacht en activering
(arausal). Stimulering van het RAS verhoogt de alertheid. Dempende middelen zoals alcohol, die de
activiteit van het centrale zenuwstelsel onderdrukken, verlagen de activiteit van het RAS.
,Belangrijke gebieden in het voorst deel van de hersenen:
- De thalamus stuurt sensorische informatie naar hogere gebieden.
- De hypothalamus speelt een essentiële rol in de regulatie van lichaamstemperatuur,
concentratie van vloeistoffen, opslag van voedingsstoffen, motivatie en emotie.
- Het limbische systeem bestaat uit de hypothalamus, delen van de thalamus en andere delen
van de hersenen. Het speelt een rol in herinneren en in de regulatie van meer basale
drijfveren zoals honger, dorst en agressie.
- De basale ganglia spelen een rol in de coördinatie van beweging en houding.
Het cerebrum en de hersenschors (cerebrale cortex) zijn het meest geavanceerde deel van de
hersenen. Het cerebrum bestaat uit diverse hersenkwabben die alle een eigen functie hebben. Elke
hersenhelft bestaat uit vier delen, of kwabben.
1. De occipitaalkwab (zien)
2. De temporaalkwab (horen)
3. De pariëtale kwab (tast)
4. De frontaalkwab (spierresponsen). De prefontale cortex, deel van de frontaalkwab, is
betrokken bij executieve functies (denken, problemen oplossen). De frontale hersengebieden
zijn evolutionair het laatst ontwikkeld en het kwetsbaarst voor functieverlies. Bij veel
psychische stoornissen zijn afwijkingen in structuur of functie in dit gebied te vinden. Er is
dus een verband tussen afwijkingen in specifieke hersengebieden en verschillende vormen
van afwijkend gedrag.
Het psychologische perspectief
Psychodynamische modellen
- Uitgangspunt: is het idee dat psychologische problemen aangestuurd worden door
onderbewuste motieven en conflicten, die zijn terug te voeren op de kindertijd.
- Abnormale gedragspatronen zijn niets anders dan symptomen van de dynamische
worstelingen die plaatsvinden in onze geest.
- Het bewuste deel van de geest is ons besef van het hier en nu. Het voorbewuste deel
bestaat uit herinneringen waarvan we ons niet bewust zijn, maar die opgeroepen kunnen
worden door onze aandacht erop te richten. De inhoud van het onbewuste deel kan alleen
met grote moeite aan de oppervlakte worden gebracht, als dat überhaupt al lukt. Het bevat
onze fundamentele biologische impulsen of driften die Freud instincten noemde.
, - De relatie van het kind met de wereld in zijn eerste levensjaren is gebaseerd op het
nastreven van sensueel of seksueel genot. Dit noemde hij eros: de basale drift om het leven
te beschermen en door te geven.
- Freud formuleerde vijf psychoseksuele stadia van ontwikkeling. In elk stadium kan te weinig
of te veel bevrediging leiden tot fixatie in dat stadium. Dat wil zeggen dat iemand
persoonlijkheidstrekken ontwikkelt die kenmerkend zijn voor dat stadium.
1. Het orale stadium
2. Het anale stadium
3. Het fallische stadium
4. Het latente stadium
5. Het genitale stadium
Freud onderscheidde in onze persoonlijkheid drie psychische structuren:
- Het id is vanaf de geboorte aanwezig. Hier bevinden zich lagere driften en instinctieve
impulsen. Het id bevindt zich in het onderbewuste en werkt volgens het lustprincipe: het eist
directe bevrediging van instinctieve verlangens zonder rekening te houden met sociale
normen en waarden of met de behoeften van anderen.
- Het ego komt in de loop van het eerste levensjaar tot ontwikkeling. Het verzint manieren om
met die frustratie van het uitstellen van behoeftebevrediging om te moet gaan. Het probeert
de eisen van het id te beteugelen en het gedrag zo te sturen dat het voldoet aan sociale
normen en verwachtingen. Het ego werkt via het realiteitsprincipe. Het kijkt naar wat
praktisch haalbaar is en houdt rekening met de behoeften van het id.
- Het superego komt halverwege de kindertijd tot ontwikkeling. We internaliseren de normen
en waarden van onze ouders en andere belangrijke mensen in ons leven. Het superego is ons
geweten.
Enerzijds wil het id onbewuste verlangens bevredigen, anderzijds wil het superego regels en de
heersende normen en waarden naleven. Het ego functioneert als een soort bemiddelaar tussen
beide en probeert steeds tot aanvaardbare compromissen te komen. Het ego gebruikt
afweermechanismen om te voorkomen dat sociaal onacceptabele impulsen in het bewuste
terechtkomen. De geestelijke gezondheid volgens deze visie bepaald door de balans tussen het id,
ego en superego. Bij mensen met een psychische stoornis is het evenwicht tussen de psychische
structuren verstoord. Geestelijke gezonde mensen hebben een ego dat sterk genoeg is om de
instincten van het id te beteugelen en de afkeuring van het superego te weerstaan.
Leermodellen
- Behavioristisch perspectief: Pavlov en Watson
- Legt de nadruk op waarneembaar gedrag en de rol van leren.
- Afwijkend gedrag is het gevolg van het verwerven (of leren) van verkeerd, ongepast gedrag.
- De mens wordt als een onbeschreven blad geboren en, binnen onze biologische grenzen kan
men alles leren en worden wat de omgeving of opvoeder voor ogen heeft. Menselijk gedrag
is het product van invloeden uit de omgeving of de situatie.
- Therapie bestaat uit het analyseren en bijsturen van waarneembaar gedrag.
- Vanuit het leerperspectief is gedrag normaal als het een passende reactie is op bepaalde
stimuli, geconditioneerd en ongeconditioneerd.
- Twee bekendste en belangrijkste leerprincipes zijn klassieke- en operante conditionering
