Syllabustekst VWO-4 periode 3
Tijdvak 4 t/m 6 + HC Steden en burgers in de Lage Landen, 1050 – 1700
Periodes
▪ Middeleeuwen, 500 – 1500
▪ Vroegmoderne Tijd, 1500 – 1800
Overgangen tussen de periodes
▪ Middeleeuwen naar Vroegmoderne Tijd, Renaissance, rond 1350 in Italië en vanaf
1450 verspreid over West-Europa
Maatschappijtypen
▪ Agrarisch-urbane samenleving
Tijdvakken
▪ Tijd van steden en staten, 1000 – 1500
▪ Tijd van ontdekkers en hervormers, 1500 – 1600
▪ Tijd van regenten en vorsten, 1600 – 1700
Kenmerkende aspecten
Tijd van steden en staten, 1000 – 1500
1. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een
agrarisch-urbane samenleving
2. De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden
3. Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de
geestelijke macht het primaat behoorde te hebben (verkort: investituurstrijd)
4. De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van
de kruistochten (verkort: kruistochten)
5. Het begin van staatsvorming en centralisatie
Tijd van ontdekkers en hervormers, 1500 – 1600
1. Het begin van de Europese overzeese expansie (verkort: de Europese overzeese
expansie)
2. Het veranderde mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een
nieuwe wetenschappelijke belangstelling
3. De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid
4. De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot
gevolg had (verkort: hervorming of: de reformatie)
5. Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse
staat (verkort: de Nederlandse Opstand)
Tijd van regenten en vorsten, 1600 – 1700
1. Het streven van vorsten naar absolute macht.(verkort: absolutisme)
2. De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel
opzicht van de Nederlandse Republiek.
3. Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een
wereldeconomie.
4. De wetenschappelijke revolutie.
1
, Tijdvak 4: Tijd van steden en staten, 1000 - 1500.
Het tweede deel van de middeleeuwen staat in het teken van de wederopbouw van steden.
De opkomst van handel en ambacht die de basis legt voor het herleven van een
agrarisch-urbane samenleving (Herleving agrarisch-urbane samenleving)
Door verbeteringen in de landbouw (gebruik van een ander type ploeg, gebruik van paarden
i.p.v. ossen, gebruik van het drieslag- i.p.v. tweeslagstelsel) kwamen er grotere
landbouwopbrengsten. Enerzijds kon hierdoor de bevolking groeien (want genoeg voedsel om
iedereen in leven te houden), anderzijds bleef er ook oogst over om te verhandelen. Deze
handel vormt de basis van steden. In de steden gingen mensen die zich niet met de landbouw
hoefden bezig te houden, specialiseren in ambachten en handel. Hierdoor kwam ook de
geldeconomie weer op. Het gaat om bestaande steden die weer groot worden als om de
vorming van nieuwe steden die vooral ontstaan bij de kruispunten van handels- en waterwegen
of bij kloosters of kastelen.
Let op: een veel gemaakte fout is dat er geredeneerd wordt dat er door meer mensen steden
komen. Dit klopt niet. Als er meer mensen komen, komen er niet ineens steden op. Leg bij de
opkomst van steden altijd de link met handel.
De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden
Bekende term: stadslucht maakt vrij.
Door de (weder)opbouw van steden komt er een nieuwe bevolkingslaag: de stedelijke burgerij.
In de standenmaatschappij kwamen zij in stand naast de boeren te staan, de derde stand dus.
Stadsbewoners kregen van de grondbezitter toestemming om een aparte gemeenschap te
vormen, met een eigen bestuur en een eigen rechtsspraak. In ruil hiervoor moesten ze de
grondbezitter (een graaf of hertog) belasting betalen (er was immers weer geld). Er moest dus
wel belasting betaald worden, maar in ruil daarvoor kreeg je meer vrijheid dan als bijvoorbeeld
horige boer. Hier komt ook de uitspraak vandaan: stadslucht maakt vrij.
Zodra je een jaar en een dag binnen de stadsmuren had gewoond kreeg je de burgerrechten
die hoorde bij de inwoners van die stad.
Binnen steden ontstonden gildes. Gildes zijn een soort belangenorganisaties van mensen met
hetzelfde beroep (zoals bijvoorbeeld lakenmakers, smeden). Gildes stelden kwaliteitseisen op,
maar dienden ook als een soort sociaal zekerheidsstelsel. Daarnaast vormden gilden een
opleidingsplek.
Het begin van staatsvorming en centralisatie
In het begin van de middeleeuwen raakten vorsten veel macht kwijt door het feodale stelsel.
Officieel waren zij wel de vorst, maar in de praktijk konden ze niet overal evenveel invloed
uitoefenen. Om hier verandering in te brengen beginnen vorsten in het tweede deel van de
middeleeuwen met staatsvorming en centralisatie. Centralisatie houdt in dat de vorst probeert
vanuit één centrale plek de macht uit te oefenen. Dit werd mede mogelijk gemaakt door
hernieuwde opkomst van de geldeconomie. De vorst hoefde nu niet meer afhankelijk te zijn
van de trouw van zijn leenmannen, maar hij kan trouw kopen. Hij stelt mensen in dienst die hij
betaalt. Dit geeft de koning meer macht dan in het oude stelsel van trouw zweren, op het
moment dat iemand zich niet aan de afspraken hield kon de koning hem ontslaan. Hierdoor
nam het belang van het feodale stelsel af.
2
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper stoopmerijn06. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
