Taalvaardigheid theorie
Hoe vind je de persoonsvorm?
- Maak de zin vragend en ga na welk werkwoord vooraan komt te staan.
- Verander het onderwerp en ga na welk werkwoord mee verandert.
- Verander de tijd van de zin en ga na welk werkwoord mee verandert.
Twee of meer persoonsvormen.
- Enkelvoudige zin: één persoonsvorm
- Samengestelde zin: twee of meer persoonsvormen
o Hoofdzinnen
o Hoofdzin(nen) en Bijzin(nen)
Regels stam van het werkwoord bepalen.
- In de meeste gevallen door het infinitief eraf te halen (-en) en de laatste letter
die overblijft gebruik je voor het vervoegen van het werkwoord.
o In sommige gevallen is alleen de -n weghalen al genoeg.
- Een klink wordt in een gesloten lettergreep geschreven met twee letters.
o Lopen Lop Loop
- Een eind medeklinker van een woord wordt nooit dubbel geschreven.
- Als een stam eindigt op een -b of een -d wordt aan het eind van de
geschreven stam ook een -b of een -d gebruikt.
Je achter de persoonsvorm
- Als je achter de persoonsvorm staat en je het voor jij kan vervangen, komt er
geen ’t achter de persoonsvorm.
- Als je een meewerkend voorwerp, lijdend voorwerp, wederkerend
voornaamwoord of bezittelijk voornaamwoord is, dan kan je achter de
persoonsvorm alleen vervangen worden door jou, jouw of jezelf.
o De persoonsvorm krijgt alleen een -t als het de tweede of derde
persoon is.
o Vervangen door jou, dan kan het een lv of een mv zijn.
o Vervangen door jezelf, dan kan het een wederkerend voornaamwoord
zijn.
o Vervangen door jouw, dan kan het een bezittelijk voornaamwoord zijn.
Gebiedende wijs.
- Onderwerp ontbreekt.
- Wordt gevormd door de geschreven stam van het werkwoord.
- Bij de volgende woorden staat er nog wel een -t.
o Neemt en eet.
o Verenigt u.
o Bezint eer gij begint.
- Als de gebiedende wijs voorkomt met u als onderwerp komt er wel een -t.
o Komt u zitten.
Zie algoritmekaart werkwoordspelling.
,Afleiding met tussenletter -n.
- Voor het achtervoegsel -lijk of -loos schrijven we een -e, behalve als het
grondwoord eindigt op een -n.
- Als het eerste deel altijd eindigt op een -n, dan blijft deze staan.
- Alleen voor het achtervoegsel -achtig, -dom. -heid of -schap kan een tussen -n
komen. Je volgt hier de regels van de samenstelling met tussen -n. Dat wil
zeggen je schrijft -en als het grondwoord een meervoud heeft op -en maar niet
op -es.
Samenstellingen met tussenletter -n.
- Samenstelling, als met twee bestaande woorden, waarvan er tenminste één
een zelfstandig naamwoord is, een nieuw zelfstandig naamwoord gevormd
kan worden.
- In een samenstelling wordt de tussenklank e met -en geschreven wanneer het
linkerdeel van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is en een
meervoud heeft op -en, maar geen meervoud heeft op -s.
o Het eerste deel van de samenstelling krijgt een vorm die het ook krijgt
als los woord.
- Wanneer iets wel een -n krijgt, hoewel het eerst deel met een -e wel bestaat.
o Zelfstandig naamwoord die een persoon aanduid en afgeleid is van een
bijvoeglijk naamwoord.
Ziek Zieke Ziekenhuis
o Woorden die eindigen op een -e en die geen meervoud hebben op -s.
- Uitzondering: samenstellingen met de woorden zon, maan, hel, Lieve-Vrouw.
- Uitzondering: geen tussen -n in samenstelling die als geheel een bijvoeglijk
naamwoord zijn en waarvan het eerste deel een zelfstandig naamwoord is dat
alleen een versterkende rol heeft.
- Uitzondering: geen tussen -n in versteende samenstelling. Woorden die we
niet meer zien als samenstelling.
Samenstellingen en afleiding met een -s.
- Als je een -s hoort, dan schrijf je hem ook.
- Ook in afleidingen met -achtig, -loos en andere achtervoegsels hoor je soms
een -s.
- Wanneer je door een sisklank niet kan horen of er een -s moet, vervang je het
tweede deel door een woord zonder sisklank.
o Beroepsgroep Beroepschauffeur
- Bij sommige woorden is zowel met als zonder -s goed.
Samenstelling.
- Samenstellingen schrijf je als een woord.
- Bij een klinkbotsing schrijf je een koppelteken (-).
- Als een samenstelling moeilijk leesbaar is, mag het zowel met als zonder
koppelteken.
- Als je een woordgroep hebt die meer dan een woordaccent heeft schrijf je het
los.
, Samenstellingen met verwisselbare elementen.
- Koppelteken bij gelijkwaardige delen in een samenstelling.
o Café-restaurant.
- Koppelteken bij bijvoeglijke naamwoorden
o Zwart-wit (duidt op tweekleurigheid, bij een mengkleur zonder
koppelteken).
- Als we een dergelijke samenstelling gebruiken om er een nog langer woord
mee te maken, dan behouden we het koppelteken tussen de verwisselbare
delen. Het derde niet-gelijkwaardige deel wordt vastgehecht aan het tweede.
(Als er een derde wel-gelijkwaardig deel is, schrijf je wel een koppelteken,
denk aan: hink-stap-sprong.)
Wanneer een koppelteken.
- Samenstellingen met als linkerdeel: -ex, -niet, -non, -oud (in de betekenis
voormalig).
- Samenstelling waarin een (werk)verhouding van personen wordt uitgedrukt in
de voorbepaling.
o Interim-manager
o Afgezwakte elementen
- Gevallen waarin het woord zichzelf noemt.
o Wij-gevoel
- Samenstellingen met -sint, -st. -sinte.
- Samenstellingen met als tweede lid -fiscaal, -generaal, -militair, -testamentair
en -verbaal.
- Hoofdletter in het tweede deel.
o Bijv. met aardrijkskundige namen en hun afgeleide vorm.
- Wanneer we bijvoorbeeld een commissie, rapport, wet of proces noemen naar
een persoon die er een groot aandeel in had.
- Telwoord met cijfers erin.
o Spatie als het cijfer een categorie of volgorde aangeeft.
- Losse letter in het eerste deel.
o Spatie als de letter op het woord volgt.
- Initiaalwoord in het eerste deel.
o Btw-verhoging
o Tv-kijker
Zonder koppelteken.
- Samenstellingen met de naam van een taal erin zonder koppelteken.
o Standaardnederlands
- Cijfer in het eerste deel.
- Combinatie van een symbool met een getal.
o 60W
- Afkortingen die je uitspreek als woord.
Als we een cijfer, losse letter of een initiaalwoord gebruiken als grondwoord schrijven
we een apostrof.
- Een 6’je
- Uitzondering: achtervoegsel -achtig, -schap of -dom dan wel een koppelteken.