Samenvatting van het onderdeel Burgerlijk Procesrecht, gedoceerd door Piet Taelman
De samenvatting wordt aangevuld naarmate de lessen vorderen! Dit is dus nog niet de definitieve versie. Check zeker je mailbox voor updates.
Marieke Wyckaert, De fabel van de advocaat en “slecht” recht
“Ik blijf vinden dat de eerste taak van de juridische raadgever erin bestaat
het juridische gevecht – per definitie bron van onzekerheid en grote
energieslokop – te vermijden”
Indien het enigszins mogelijk is; blijf weg uit de rechtbank (Pietje): van
procederen word je niet altijd beter, ook al krijg je gelijk → veel geld en
negatieve energie
TPR 2001: ‘’Justitie aan de beterhand’’ → na lange disfunctie bij Justitie en
wantrouwen werd in 2001 een grote hervorming doorgevoerd ten gevolge van
de zaak Dutroux in de jaren 90.
Ghislain Londers (2010): ‘’Wij zijn in 2010 niet dichter gekomen bij het ideaal
van een goed functionerende openbare dienst. Justitie bestaat nog altijd veel te
veel voor zichzelf.’’
Na de bankencrisis is deze man tot de conclusie gekomen dat de
uitvoerende macht ongeoorloofde druk uitoefende op de rechterlijke
macht → heeft geleid tot het ontslag van de regering Leterme
Koen Geens: “Alles in het werk stellen om ervoor te zorgen dat op elke graad van
rechtsmacht uitspraken worden geveld idealiter binnen het jaar na de instelling
van de zaak”
Het doel is max 1 jaar per aanleg, op elke graad van rechtsmacht = zowel in
eerste aanleg als in hoger beroep
Niet volledig in geslaagd, maar heeft wel een aantal maatregelen
genomen waardoor het burgerlijk procesrecht efficiënter geworden is.
“We moeten sneller, moderner en digitaal worden. Justitie zal digitaal zijn of niet
zijn (o.m. volledig digitaal dossier). Corona schept een momentum voor
versnelde digitalisering (o.m. videozittingen).”
– V. Van Quickenborne (Beleidsverklaring Minister van Justitie 2020)
Videozittingen: niet iedereen staat er voor te springen → mist interactie
tussen mensen
1
, Justitie moet kort op de bal spelen, moet voldoende snel gaan
Gerechtelijke orde meer autonomie in ruil voor resultaten: aan de
rechterlijke macht overlaten om het toegeschreven geld van de regering
in te zetten voor personeel, apparatuur, etc. volgens een besteding die ze
onderling afspreken → moest afgewerkt in 2018, nog steeds niet
operationeel
Andere manier om werking van justitie sneller te laten verlopen is een
grotere rol voor alternatieve geschillenbeslechting: komt erop neer dat
mensen beter buiten justitie proberen een oplossing te krijgen, i.p.v. naar
de rechtbank te stappen → mag niet zo ver gaan dat rechtszoekende de
toegang tot de rechter ontzegd zou worden
Snelle, menselijke en straffe justitie
- 1,1 miljoen vonnissen op jaarbasis: apparaat overbelast, Belgen
stappen zeer vaak naar de rechtbank
- Vertrouwen in justitie echter laag: justitie treedt te weinig snel,
kordaat en rechtvaardig op
- Justitie overbevraagd: niet alles moet door rechtbank beslecht worden,
er zijn voldoende alternatieven → bemiddeling en minnelijke schikking
verdienen grotere plaats
Justitie in de strijd tegen corona: justitie staat ten dienste van de burgers en is
een essentiële openbare dienst
We bereiden een nieuwe coronawet justitie voor die ons in staat stelt om
justitie als essentiële dienst verder te laten functioneren: helpt om
ingezette digitalisering van justitie te versnellen
Een andere manier om de werking van justitie sneller te laten verlopen is
een grotere rol voor alternatieve geschillenbeslechting.
2. RECENTE ONTWIKKELINGEN EN PIJNPUNTEN
Belangrijke recente ontwikkelingen en pijnpunten
Vertrouwen van de burger in justitie
Hertekening van het gerechtelijk landschap – werklastmeting – autonomie
Versnelling rechtspleging – herwaardering eerste aanleg
Digitalisering van justitie
Sociaal statuut – feminisering
2.1 VERTROUWEN VAN DE BURGER IN JUSTITIE
Cruciaal want als er geen vertrouwen is, is er geen justitie.
2
,Hoge Raad voor Justitie heeft een barometer uitgewerkt van de periode tussen
2002 en 2014
→ doel = vertrouwen in justitie cijfermatig weer te geven in vergelijking met
andere staatsinstellingen
2002: vertrouwen heel laag ten gevolge van de crisis n.a.v. de Dutroux
zaak
Na 2002: vertrouwen in justitie stijgt geleidelijk aan en scoort gemiddeld
6/10, dat is goed t.o.v. andere instellingen. → onderwijs en politie doen
echter beter
Probleem: geen justitiebarometer meer sinds 2014, maar we kunnen ons
baseren op de barometer van de Europese Commissie
Jaarlijkse Eurobarometer/scoremeter van de EU Commissie (=scorebord over
verschillende instellingen waaronder justitie): handig instrument om te weten
hoe men vandaag de dag kijkt naar justitie in de diverse landen van de EU. De
cijfers komen overeen met de cijfers van 2014
Hoe de rechtszoekenden de onafhankelijk van de hoven en rechtbanken
percipiëren
België: vrij goed,
Slecht: onvoldoende
middelen, autonomie
Goed: Hoge Raad van de
Justitie, …
2.400 rechters, vrij veel
plaatsvervangende
magistraten: tot voor kort
plaatsvervangers gewoon
aangesteld
Wet 23 maart 2019:
rechters moeten slagen voor examen (ook plaatsvervangende
magistraten) en versterkt onderzoeksbevoegdheid door Hoge Raad van de
Justitie
Conclusie: burger heeft vertrouwen in justitie. Er wordt in België ook relatief veel
beroep gedaan op justitie
Pijnpunten: blijkt uit de justitiebarometer
Duidelijkheid juridische taal: 60% vindt het te onduidelijk, geen helder
taalgebruik
Rechtvaardigheid van de beslissingen: 40% hebben er twijfels bij
3
, Lengte van de procedures: 90% van de mensen vindt de procedures te
lang → justitie doet er te lang over om een uitspraak te vellen (“Justice
delayed is justice denied”)
Beroep op overheidsrechter
In verhouding tot andere landen is België is het land waar het meest
aantal zaken voor de rechter worden gebracht (hoogst in verhouding met
bevolkingsaantal).
België: 6 à 7 nieuwe zaken per 100 inwoners 13,5 beroepsrechters per
100.000 inwoners
Verband met aantal advocaten en aantal zaken voor hoven en
rechtbanken? België: 160 advocaten per 100.000 inwoners → heeft er
wellicht wel mee te maken, zou dus kunnen dat hoe meer advocaten er
zijn, hoe meer procedure voor de rechtbank komen als er een geschil is
Statistieken door Steundienst van het College van Hoven en Rechtbanken:
disclaimer omtrent de statistieken → erg betrouwbaar zijn ze niet: weten
niet hoe het echt zit met onze hoven en rechtbanken
Geen informatie over doorlooptijden: wel gemiddelden, maar zeggen niet
alles
Aantal afgehandelde burgerlijke en commerciële zaken stijgen t.o.v. de
instroom aan nieuwe zaken: gerechtelijke achterstand zou dalen, maar
heeft alles te maken met dalende instroom
→ maar geen betrouwbare info over aantal hangende zaken
Rolrechten zijn laag in België in vergelijking met EU-landen (maar
rechtshulp is beperkter dan in buurlanden). Tot voor kort moesten deze
voor de inschrijving op de rol betaald worden. Vandaag de dag wordt dat
op het einde van de rit betaald door de verliezend partij.
Door het gebrek aan gegevens is er geen volledig en waarheidsgetrouw
beeld over de efficiëntie van de Belgische justitie.
België̈ staat onder verscherpt toezicht van het Comité van Ministers van
de Raad van Europa vanwege de buitensporig lange rechtsgang in
burgerlijke zaken in eerste aanleg. Dit tast de geloofwaardigheid van het
rechtspreken aan.
Budget justitie:
Justitie kampt met een gebrek aan middelen. In België gaat 100 euro per
inwoner naar justitie → niet minst, maar ook niet meest (Duitsland vb. 135
à 150)
4
, Rechterlijke organisatie neemt 51% van het budget van justitie voor hun
rekening; 30% naar gevangeniswezen, 19% naar werking verschillende
diensten
Het totaal budget voor justitie schommelt rond de 2 miljoen euro per jaar.
70% daarvan gaat naar personeel.
Conclusie: het geld van justitie wordt niet efficiënt gebruikt.
2.2 HERTEKENING VAN HET GERECHTELIJK LANDSCHAP EN
WERKLASTMETING
2.2.1 KRACHTLIJNEN
1985-2013: 30j lang discussie
N.a.v. de zaak van de bende van Nijvel en de zaak Dutroux kwam de
vraag tot hertekening van het gerechtelijk landschap en de
politiediensten.
Octopusakkoord: verticale herstructurering OM (oprichting federale
parket); nadenken over horizontale integratie rechtbanken; meer
mobiliteit; meer middelen
2000: Hoge Raad van de Justitie wordt operationeel
Sinds 1 april 2014 is er een nieuw gerechtelijk landschap die bestaat uit 3
krachtlijnen:
Schaalvergroting: gebiedsomschrijving van hoven en rechtbanken werd
aangepast
- Efficiëntere organisatie m.o.o. bestrijding van gerechtelijke
achterstand
- Betere dienstverlening via specialisatie via het instrument
zaakverdelingsreglement (zie art. 186 Ger. W) → grote entiteiten die
bestaan uit verschillende afdelingen kunnen bepalen dat de
magistraten van de afdelingen zich in een of andere materie kunnen
specialiseren. Het doel is dat de magistraten de materie beter zouden
beheren en beter argumenten zouden kunnen ontwikkelen
Mobiliteit van magistraten
- Verticaal: tussen verschillende soorten rechtbanken (Bv. een
vrederechter die in de politierechtbank zetelt)
- Horizontaal: op hetzelfde niveau, maar territoriaal verplaatsen (Bv.
een vrederechter uit Gent inzetten in Aalst) → magistraat vanuit het
ene kanton kan diensten verlenen in het andere kanton binnen
hetzelfde arrondissement, dit is om plaatsvervangende rechters te
vermijden
5
, Autonoom beheer: afstappen van financiering door FOD Justitie zodat
hoven en rechtbanken zelf kunnen beslissen hoe ze hun budget beheren
(Bv. wanneer er op de RB geen WC papier of kopieerpapier meer is, moet
men dat melden aan FOD Justitie waardoor het soms lang duurt).
- Hoe: overdracht van verantwoordelijkheid voor het beheer van budget
en personeel van de rechterlijke macht van de FOD Justitie naar de
rechterlijke orde brengen → ambitie van de wetgever om een snelle,
toegankelijke en moderne justitie te realiseren
- Deadline (2018) werd niet gehaald: hoofdstukken IV
(Beheersovereenkomsten en beheersplannen (art. 185/4-185/7
Ger.W.) en V (Financieel beheer (art. 185/8 Ger.W.)) zijn nog steeds
niet in werking getreden
- Het proces is gestagneerd, omdat er geen betrouwbaar instrument is
voor het meten van de werklast aan de hand waarvan de middelen
optimaal over de rechtbanken kunnen worden verdeeld
Gerechtelijke arrondissementen: van 27 naar 12
Ontdubbeling rechtbank Brussel: Nederlands-Frans → 13 rechtbank van eerste
aanleg
Gebiedsomschrijving van arbeidsrechtbanken en ondernemingsrechtbanken:
reductie van 27 ondernemings- en arbeidsrechtbanken naar 9 → moet leiden tot
efficiëntie
Rechtsgebied van de hoven van beroep en arbeidshoven onveranderd
Aantal vredegerechten gereduceerd naar 162 kantons, met reductie van
zittingsplaatsen
2.2.2 WERKLASTMETING
Art. 352bis Ger.W.
De Koning stelt, na advies van de Hoge Raad voor de Justitie, de wijze vast
waarop de werklast van de rechter en van het openbaar ministerie wordt
geregistreerd, alsook de wijze waarop deze geregistreerde gegevens
worden geëvalueerd
De werklastmeting gebeurt op basis van nationale normtijden voor elke
categorie van rechtscollege en parket
De werklastmeting wordt om de vijf jaar gehouden voor elk type
rechtscollege of parket
Vaststellingen:
48,35 % van de magistraten > 50 jaar: grote pensioenvlaag, vele nieuwe
rechters nodig
6
, Ongelijke werkbelasting binnen de magistratuur: beroepsmagistraten bij
Hof van beroep: veel meer werkbelasting dan magistraten in
ondernemingsrechtbank.
- Beroepsmagistraat arbeidsrechtbank: 140 zaken/voltijdse eenheid
- Beroepsmagistraat ondernemingsrechtbank: 833 zaken/voltijdse
eenheid → zaken vaak korter dan die van de arbeidsrechtbank, want
moet meer zaken behandelen: hierdoor ook vaker hoger beroep
aangetekend
Belangrijk aantal beroepsmagistraten nam vervroegd pensioen → dit zal in
de toekomst wss veranderen door een nieuwe regeling
Daling aantal magistraten? Kaders niet volledig opgevuld (K. Geens), omdat er
bespaard moest worden binnen justitie en de magistratuur vaak niet efficiënt
genoeg werkte
Vrees: magistraten vervangen door referendarissen of door gerechtelijke
attachés?
= mensen die geslaagd zijn voor het vergelijkend examen en die de
gerechtelijke stage met succes hebben doorlopen en klaar zijn om
benoemd te worden, maar bij gebrek aan vacante plaatsen niet benoemd
kunnen worden
2.3 VERSNELLING RECHTSPLEGING – HERWAARDERING EERSTE AANLEG
(POTPOURRI)
Justitieplan: een efficiënte justitie voor meer rechtvaardigheid → d.m.v. potpourri
wil men efficiëntere justitie creëren door tal van aanpassingen
Potpourri en burgerlijke rechtbanken: mogelijkheid om rechtsmiddelen aan te
wenden wordt beperkt dus herwaardering van de eerste aanleg + inzetten op
alternatieve geschillenbeslechting
Dit beleid wierp vruchten af: een relatief sterke daling van instroom.
Impact van andere factoren mag evenwel niet uit het oog worden verloren
Doelstelling: garantie dat er op een kwaliteitsvolle rechtspraak binnen een
redelijke termijn aan een redelijke kostprijs
Hoe: justitie moet haar inzetten op haar kerntaken = beslechten van
rechtsgeschillen. Bijvoorbeeld niet voor de invordering van geldsom die
niet-betwist worden, maar niet betaald worden omdat de SA niet kan
betalen. Voor zo een zaken is er een bijzondere procedure ontwikkeld via
de gerechtsdeurwaarder, namelijk de invordering van onbetwiste
schuldvorderingen (art.1394/20 - /27) → ontlasten van de
ondernemingsrechtbank
7
, Om deze doelstelling te realiseren worden ingrijpende aanpassingen
doorgevoerd in de burgerlijke procedures om deze efficiënter, minder
omslachtig en sneller te laten verlopen
Procederen is ook aanzienlijk duurder geworden → dit heeft een impact op het
nieuw aantal zaken en leidt tot een kleinere instroom
BTW op advocatenkosten = verhoging van de kostprijs met 21%
Rechtsplegingsvergoeding: verliezende partij betaalt de gerechtskosten →
forfaitair bepaald
Impact op de civiele rechtspleging
Burgerlijke rechtbanken: nieuwe zaken vs. afgehadelde zaken → daling
met 6.000
Familierechtbanken: stijging met 4.000 zaken
Ondernemingsrechtbank: belangrijke daling instroom → heeft te maken
met hervormingen en kostprijs
Hof van beroep: aantal hangende zaken en instroom van nieuwe zaken
daalt, output vs. nieuwe zaken blijft boven de 100%, wat betekend dat de
gerechtelijke achterstand ingehaald wordt, maar gemiddelde duur van de
eindarresten is nog steeds langer dan 1j
2.4 DIGITALISERING VAN JUSTITIE
België doet het heel slecht t.o.v. haar buurlanden. De digitalisering binnen
justitie is een oud verhaal die volledig mislukt is (Stefaan De Clerck 2010- 2011).
Onaangename consequenties: inwerkingtreding van de W. 10 juli 2006
betreffende de elektronische procesvoering werd viermaal verdaagd (van 1
januari 2009 tot 1 januari 2017!) en is ondertussen reeds opgeheven →
onderliggend ICT-verhaal bestond niet meer
Strategisch beleidsplan 2012-14 FOD Justitie – kruispuntbank JustX
Justitieplan Geens:
Korte termijn: wetsbepaling die toegang zou bieden tot een digitale
werkomgeving (=art. 32ter Ger.W.)
- VAJA: databank waarin alle uitspraken van alle hoven en rechtbank in
terecht zouden komen
- E-deposit (= processtukken digitaal opladen)
8
, Lange termijn: veilige ontsluiting van elektronische gegevens m.b.t.
justitie → op lange termijn elektronisch dossier en justitie zou digitaal
worden
Beleidslijn: uitbesteding van ICT-taken aan semi-publiekrechtelijke
instellingen
→ protocolakkoord 2016 gesloten achter de rug om van de magistraten
- Verbindingen actoren (advocaten, gerechtsdeurwaarders en
notarissen): verbinden er zich toe de gebruikers die zij
vertegenwoordigen zo snel mogelijk de transitie te laten maken naar
een digitale procesvoering
- Verbindingen ministers: eventuele investerings- en beheerskosten
verbonden aan de door de actoren opgerichte informaticaplatformen
te recupereren bij de gebruikers ervan
Digital Platform for Attorneys (= DPA-deposit): °2017
Centraal communicatieplatform waarop alle advocaten die in België hun
beroep uitoefenen (ongeacht hun nationaliteit) worden aangesloten en dat
deze advocaten zou moeten toelaten om op een beveiligde en
geautomatiseerde manier te communiceren met confraters, cliënten en
rechtbanken
Authenticatie gebeurt door middel van de elektronische advocaten kaart
(schorsing/schrapping)
Zowel digitaal als niet-digitaal (Unified Post), naar alle Belgische hoven en
rechtbanken, advocaten en derden (bv. gerechtsdeskundigen)
Mogelijk om in één keer verschillende stukken te verzenden naar
verschillende ontvangers via verschillende kanalen
Communicaties blijven bewaard in DPA-box
Integratie in advocatensoftware
Controle en validatie van rolnummer
Betalend, met supplementen voor verzending via fax, brief of
aangetekende brief
Tgv van het KB en MB van 9 oktober 2018 waren advocaten verplicht om gebruik
te maken van -deposit om toegang te krijgen tot de geautomatiseerd toegang tot
justitie (Bv. e-Box en e-Deposit)
→ DPA zorgt ervoor dat een advocaat toegang krijgt tot de documenten van
justitie en dat hij zijn processtukken daar kan droppen.
Probleem: advocaat verplicht om betalende weg te kiezen die afgewenteld
wordt op hun cliënten >< particulieren: kunnen stukken gratis opladen via
e-deposit
9
, Raad van State: vernietiging van KB en MB wegens machtsoverschrijding
→ op vandaag is DPA nog altijd betalend, maar de advocaat is
deontologisch niet verplicht om er gebruik van te maken. Hij kan ervoor
kiezen om de processtukken via e-deposit op te laden, maar dan heeft hij
geen toegang tot de specifieke diensten van DPA.
Beleid huidige minister van Justitie
Lectuur van de beleidsnota leert dat het streefdoel het volledig digitaal
dossier is. Daarvoor zouden de bouwstenen die de afgelopen jaren reeds
werden gelegd, worden verbeterd en aangevuld
“Voorts zorgen we voor een digitale input en output van documenten. Via
e-Deposit kunnen burgers, advocaten en ondernemingen documenten
digitaal neerleggen of uploaden in een dossier. Met eBox en J-box,
beveiligde mailboxen voor burgers, advocaten en bedrijven, kan justitie
haar beslissingen digitaal betekenen en met e-Sign kan de beslissing
digitaal getekend worden. Om finaal tot een volledig digitaal dossier te
komen, ontwikkelen we de ontbrekende bouwstenen”.
→ vervangen van het huidige papieren dossier door opstapeling v pdf-
documenten
Digitaal transformatieplan voor Justitie
Zie (kritische) bijdrage Data News 11 februari 2022: 69 miljoen euro om
Justitie (opnieuw) te digitaliseren → wat maakt dat het deze keer wel lukt?
Operationalisering databank van vonnissen en arresten (W. 5 mei 2019)
werd ondertussen (andermaal) verdaagd naar 1 september 2022
2.5 SOCIAAL STATUUT – FEMINISERING MAGISTRATEN HEBBEN GEEN
MODERN SOCIAAL STATUUT.
Afwezigheid van modern sociaal statuut
Magistraten zijn onafhankelijk, niet te beschouwen als ambtenaren
Vb. vrouwelijke magistraat die zwanger wordt, moet korpschef vragen of
zij van zwangerschapsverlof mag genieten → gaat steeds om een gunst,
geen recht
Deeltijds werken in het parket? “Volkomen uitgesloten. Degene die
aanvaardt tot magistraat te worden benoemd, moet zich bewust zijn van
de specifieke eisen van het ambt. Het gevaar bestaat dat indien de
mogelijkheid wordt geboden tot deeltijds werken heel wat magistraten
daarvan gebruik zullen willen maken, wat de continuïteit van de dienst in
het gedrang zal brengen. De meeste parketten blijken onderbezet te zijn
en de werklast overdreven, waardoor nieuwe kandidaten worden
afgeschrikt. Het deeltijds werken zal dit probleem nog scherper stellen” →
schrijnend
10
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper mvmvmvmvmvm. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €10,49. Je zit daarna nergens aan vast.
