College 6
Wanneer er stress wordt waargenomen, verandert de activiteit van de hersenen: er wordt
voorbereid op fight or flight en de HPA-axis wordt geactiveerd. Als de stressor weg is, gaan
de hersenen weer terug naar normaal. Bij kindermishandeling gaat de stressor niet weg en is
er een chronisch geactiveerd stress systeem, wat de hersenen kan beschadigen en zo een hoger
risico geeft op psychopathologie, obesitas en slechte slaap.
Een onderzoek van Nanni vond sterk bewijs voor de associatie tussen kindermishandeling en
psychopathologie later in het leven, zowel terugkerende als aanhoudende episodes → er was
twee keer zoveel kans na mishandeling. In dit onderzoek keken ze ook naar de reactie op
behandeling bij deze mensen die kindermishandeling hadden meegemaakt en hieruit bleek dat
ze een normale reactie hadden op psychotherapie (dus praten), maar een mindere reactie op
medicatie en op een combinatie van psychotherapie en medicatie, wat de meest voorkomende
vorm van behandeling is bij bijvoorbeeld depressie.
Kinderen die kindermishandeling hebben meegemaakt, ervaren
negatieve uitkomsten over verschillende domeinen.
Voorbeelden zijn te zien in plaatje hiernaast. Of kinderen dit
ervaren, is afhankelijk van hun veerkracht.
Veerkracht, in het Engels resilience is positieve aanpassing na adversity, oftewel buigen
maar niet breken. Er moeten twee componenten aanwezig zijn om veerkrachtig te kunnen
zijn: goed functioneren en risico. Als er geen sprake is van een risico, of niet van goed
functioneren, is er geen sprake van veerkracht.
De onderzoekers Garmezy, Werner en Rutter, zagen in hun onderzoeken dat niet alle kinderen
mentale ziektes ontwikkelden na adversities; dit was de start van onderzoek naar veerkracht.
De review van Walsh (2010) geeft een samenvatting van alle onderzoeken tot toen toe naar
veerkracht na kindermishandeling. De resultaten tonen aan dat 10-25% van de mishandelde
kinderen veerkracht toont, wanneer veerkracht gelijk staat aan presteren in de normale range.
De verschillende onderzoeken hebben gekeken naar verschillende indicatoren, welke
onderverdeeld konden worden in de domeinen gedrag, emotioneel en educatief. Als er apart
naar deze domeinen wordt gekeken, lijken de percentages van veerkrachtige kinderen heel
hoog. Maar omdat kindermishandeling invloed heeft op verschillende domeinen (zie het
plaatje hierboven), moet er voor de meting van veerkracht ook naar verschillende domeinen
gekeken worden. Hoe meer verschillende indicatoren samen werden bekeken, hoe lager het
percentage veerkracht werd. Voor alle kinderen betekent dit dat er gekeken moet worden naar
emotionele, sociale en educatieve competentie, maar de inhoud hiervan verschilt tussen
schoolleeftijd en adolescenten (bijvoorbeeld middelengebruik en seksueel gedrag). Volgens
Anne-Laura moeten er naar nog meer domeinen gekeken worden, zoals gevoelens en mood.
De verschillende onderzoeken in de review hebben “normaal functioneren” op verschillende
manieren geïnterpreteerd. Sommige onderzoeken keken het aantal mishandelde kinderen in de
40% beste presteerders, anderen keken vanaf 1 SD boven het gemiddelde, weer anderen
keken naar alles boven de mediaan van niet-mishandelde kinderen en weer een ander
, onderzoek keek naar de aanwezigheid van psychopathologie bij mishandelde kinderen (geen
psychopathologie → veerkrachtig). Dit is dan ook de reden waarom percentages zo
verschillen tussen onderzoeken en dit geeft ook een aantal problemen.
Wat als je enkel kijkt naar de top van de totale groep, terwijl mishandelde kinderen
allemaal in de laagste helft zitten? Kinderen aan de hoge kant van mishandelde
kinderen worden dan niet meegenomen, terwijl zij het best goed doen vergeleken met
andere kinderen die ook mishandeld zijn.
Binnen de groep mishandelde kinderen zijn veel verschillen, bijvoorbeeld in vorm of
ernst.
Voor onderzoek is het dus nodig dat veerkracht eenzelfde betekenis krijgt en op dezelfde
manier gemeten wordt.
Artikel van Ioannidis (2020) en Van Harmelen zelf gaat over een moderne aanpak van
veerkracht en de neurobiologie ervan. Wat je moet weten van het artikel wordt verteld in het
college, omdat het artikel erg lastig en lang is. Zoals net besproken, gebruiken onderzoeken
verschillende kwantificaties van het begrip veerkracht. Naast ontwikkelingspsychologie kijkt
neurobiologie ook naar veerkracht, wat het allemaal nog wat lastiger maakt. Dit vakgebied
beschrijft veerkracht als de afwezigheid van mentale ziektes, maar zoals hierboven besproken
is klopt dat niet. Het is belangrijk dat er een framework voor het begrip komt, zodat iedereen
hetzelfde gebruikt in onderzoek.
In het algemeen gebruiken onderzoeken drie verschillende beschrijvingen, welke in het
plaatje hieronder ook weergegeven zijn.
1. De kracht die iemand heeft (of krijgt vanuit zijn omgeving) om goed te reageren op
stress. Dit kan komen door bepaalde genen of een persoonlijkheidstrek. Deze
resilience factors zijn dus beschermende factoren, omdat ze ervoor zorgen dat je goed
reageert op stress. Dit betekent echter niet dat veerkracht aangeboren is.
2. Het proces van veerkracht → de manier
waarop iemand reageert, ook wel resilience
process. Veerkrachtige mensen hebben
mindere stress responses, gaan sneller terug
naar hun standaard of kunnen emoties beter
reguleren, zoals het focussen op positieve
dingen.
3. De uitkomst na een negatieve stressor, zoals
goede mentale gezondheid of de afwezigheid
van een mentale ziekte. Dit wordt ook wel resilience functioning genoemd.
