Boeddhisme
Boeddhisme basis
Boeddha = titel voor iemand die ontwaakt is.
De boeddha die wij kennen was een persoon, een mens. Hij zocht naar de hoogste waarheid en naar
een oplossing voor het lijden van levende wezens. Zijn geestelijke zoektocht liep uit op een ervaring
van geestelijk ontwaken, verlichting. Boeddha was een leraar, een gids die anderen de weg naar
inzicht en mededogen wees om lijden op te heffen.
Boeddha legt uit dat zijn weg de middenweg is hij had geleefd in luxe omstandigheden en later als
asceet, zelfpijniging en vasten. Zijn conclusie: extremen leiden niet tot opheffing van lijden.
Het principe van de middenweg komt terug in alle boeddhistische leringen en oefeningen.
Boeddha zet de vier edele waarheden uiteen en de weg tot genezing.
1) De edele waarheid van Lijden de vijf bestaanselementen (materie, gevoel, waarneming,
gedachten en bewustzijn) die het object zijn van hechten zijn lijden.
2) De edele waarheid van de Oorsprong van lijden verlangen naar zintuigelijk genot,
verlangen naar zijn en verlangen naar niet-zijn zijn de oorsprong van het lijden.
3) De edele waarheid van Het ophouden van lijden volledig loslaten van dit verlangen, het
beëindigen en opgeven, het verzaken, het zich ervan bevrijden en er niet aan hechten.
4) De edele waarheid van Het pad dat leidt tot het ophouden van lijden dit is het achtvoudige
pad (juiste begrip, juiste denken, juiste spreken, juiste handelen, juiste levensonderhoud,
juiste inspanning, juiste opmerkzaamheid, juiste concentratie). Deze weg is die die ‘Visie
geeft, kennis geeft en leidt tot kalmte, inzicht, ontwaken, tot Nirvana’.
In de Avatamsaka Sutra staat dat Boeddha na zijn ontwaking uitriep: “Wonderbaarlijk! Alle wezens
zijn boeddha, volmaakte deugd en wijsheid, maar door hun misleide denken slagen ze er niet in dit te
realiseren” we hebben allemaal dezelfde ware aard, één en volmaakt.
- We zijn ons alleen niet gewaar van deze oorspronkelijke volmaaktheid en heelheid. We
hebben namelijk een diep gevoel van een duurzaam en afgescheiden ‘zelf’. Dit roept een
dualiteit op van ‘ik’ tegenover ‘niet-ik’.
Door deze eenzijdige, vertekende kijk op de werkelijkheid zien we niet in dat alles in wezen één
samenhangend, harmonieus geheel vormt oorsprong van lijden volgens boeddha.
Vanuit het onderscheidmakende bewustzijn ontstaan verlangen. We zoeken bevrediging en geluk in
allerlei situaties, maar hoe goed je er schijnbaar in slaagt om aan dit verlangen te voldoen, het zal
geen werkelijke vervulling geven omdat alles tijdelijk is. We hebben geen helderheid over wat we zijn
en zijn onzeker en niet vrij. Door onze inadequate reacties op lijden, raken we hier steeds meer in
verwikkeld en doen we, bewust of onbewust, onszelf en anderen pijn.
De eerste waarheid lijden in ons en in de mensen om ons heen moeten we leren herkennen. Het
opmerken, erkennen en accepteren dat we lijden. Ons er niet voor afsluiten of ervoor vluchten.
De tweede waarheid kijken naar de oorzaak van lijden en dan het besluit maken om het te
stoppen.
De derde waarheid laat zien wat er nog moet gebeuren.
De vierde waarheid biedt de praktische middelen om datgene te laten gebeuren.
Boeddha’s boodschap = we hoeven niet gebonden te zijn aan de kringloop van lijden.
,Bodhidharma over uitweg van lijden:
De essentie van de Weg is onthechting. Het doel van degene die oefent is om vrij te zijn van
verschijnselen. Onthechting is verlichting. Het doel van degene die oefent is om vrij te zijn van
verschijnselen. Onthechting is verlichting omdat het de verschijnselen ontkracht. Wanneer je
eenmaal ontwaakt tot je oorspronkelijke lichaam en geest ben je niet langer gebonden door je
gehechtheid. Zoeken is lijden, niet zoeken is gelukzaligheid.
Hechting volgens westerse psychologie = het vermogen om intieme, liefdevolle relaties aan te gaan.
Onthechting is dan het opgeven van de poging om zich op een positieve manier te hechten omdat dit
te veel pijn of moeite oplevert of niet geleerd kon worden.
Onthechting volgens boeddhisme = het beseffen van vergankelijkheid. Het gaat erom je te
onthechten van de neurotische poging om dingen blijvend te maken of ze te manipuleren omdat je
ze niet kunt accepteren zoals ze zijn ‘non-self-centered responsiveness to a situation’.
Boeddha stelt dat door het pad van de vier edele waarheden, het pad van inzicht, moreel gedrag en
meditatie te volgen, verlichting en Nirvana bereikt kan worden.
Een verlichtingservaring (of ontwaken) is een intuïtieve flits van inzicht in de ware aard van het
bestaan. Verlichtingservaringen komen in verschillende gradaties van diepte en helderheid voor.
Nirvana is de hoogste graad van verlichting.
- Het verlangen naar inzicht en ontwaken wordt niet als verlangen gezien dat tot lijden leidt.
Het is onderdeel van het pad dat tot de beëindiging van blind vastklampen leidt.
De drie kenmerken van het bestaan
Vergankelijkheid = alle samengestelde dingen zijn voorbijgaand.
Onbevredigdheid = alle samengestelde dingen zijn onbevredigend.
Niet-zelf = alle samengestelde dingen zijn zelfloos.
Onbevredigd is al aanbod gekomen bij de eerste waarheid over lijden, dus daar wordt nu niet verder
op in gegaan.
Vergankelijkheid
Alles is voortdurend in verandering. Het hele bestaan is één grote stroom van verandering. Doordat
dingen en mensen steeds veranderen kan daarin geen volmaakte vrede en geluk gevonden worden.
Je vasthouden aan het leven, aan dingen, mensen of je eigen geest en lichaam, veroorzaakt stress en
lijden.
Vergankelijkheid wordt gezien als factor van lijden. Ook wordt vergankelijkheid gezien als aansporing
om toegewijd te oefenen en om volledig in het hier en nu te leven.
Vergankelijkheid heeft ook iets positief het spoort ons aan om de kostbaarheid van elk ding, elk
mens en elk moment in te zien Zonder verandering zou er geen uitweg van lijden mogelijk zijn.
In zenkloosters wordt elke avond gereciteerd;
Laat me jullie respectvol eraan herinneren: leven en dood zijn van het grootste belang. De
tijd gaat snel voorbij en de gelegenheid gaat verloren. Laat ons ontwaken. Ontwaken. Wees
altijd aandachtig. Verspil je leven niet.
, Niet-zelf
Een persoon wordt gezien als samenspel van vijf elementen, de vijf skandha’s:
1) Het lichaam
2) Gevoel (fysiek en geestelijk)
3) Waarneming
4) Mentale patronen
5) Bewustzijn
De skandha’s zijn nauw met elkaar verweven. Hierdoor lijkt een ‘ik’ te ontstaan die eigenaar of
bestuurder is van deze elementen. Op onbewust niveau is het diepgewortelde gevoel van een ‘ik’ of
‘ego’ wel een voortdurende stroom die ons denken, voelen en handelen bepaalt.
Om een ‘ik/zelf’ aan te kunnen wijzen moet het afgescheiden zijn van ‘de rest’. Zo kan het een
onafhankelijk bestaan innemen. Echter, alles is geconditioneerd, relatief en onderling afhankelijk.
- Elk van de vijf elementen is voor zijn bestaan afhankelijk van al het andere bestaande.
Wat wij ‘zelf’ noemen is in feite opgebouwd uit ‘niet-zelf’ elementen (Thich Nhat Hanh).
We zijn afhankelijk van water, voedsel, minderen, planten, dieren, mensen. Het is niet mogelijk om
ons ‘zelf’ scherp te onderscheiden van andere levensvormen, levenloze objecten en verschijnselen.
We bestaan dankzij al het andere en al deze dingen maken deel uit van onszelf.
Om iets aan te kunnen wijzen als een ‘zelf’ moet heb afgescheiden zijn, maar ook duurzaamheid of
continuïteit bezitten. Alle dingen, alle vijf elementen, zijn onderhevig aan verandering. Het
bewustzijn is ook ongrijpbaar en vluchtig en levert geen duidelijke ‘ik’ op.
Geest in boeddhisme = stroom van bewustzijnsmomenten. Het ene bewustzijnsmoment brengt het
andere voort en de inhoud van elke bewustzijnsmoment is bepaald door de vorige. Elk moment
ontstaat en vergaat het bewustzijn, net als de wolken in de lucht in hun spel van constante
verandering.
- Lichaam en geest zijn sinds geboorte door allerlei veranderingen gegaan en veranderen nog
steeds elk moment. Het zal duidelijk zijn dat aan de twee voorwaarden voor het bestaan van
een duurzaam en onafhankelijk zelf of ego niet kan worden voldaan.
Zelfbeeld een geestelijke constructie waar we ons aan vastklampen en die lijden veroorzaakt.
In het boeddhisme wordt niet geoefend om het ‘ego’ kwijt te raken, maar om het ‘idee’ kwijt te
raken dat je een vast ego hebt. Er wordt dus geprobeerd het zelfbeeld los te laten.
Je hoeft niet iemand te zijn om gelukkig te zijn.
Tangen over het niet-zelf:
It seems as if you are creating yourself, as if you are workng on yourself, but if you open your
eyes and look, you will see that there never was any ‘I’. You are not building a ‘self’ up at all.
Just look at the facts. This ‘I’ which yo uso totally rely upon, is always right there to deceive
you. Don’t you often find yourself doing things that you don’t really want to do? Aren’t there
things coming up at you that you didn’t want? So is this ‘I’ really in control? Is it really the
meaning of your life? You will find that it is not so. All being, heaven and earth: one root.
