MARIKEN VAN NIEUMEGHEN
*Schrijver onbekend*
Nederlands
Jaar: 1515
Niveau: 4
Introtekst
Het meisje Mariken leeft samen met Moenen, de duivel, en begaat allerlei zonden.
Als ze terugkomt in Nijmegen en een toneelstuk over vergeving ziet, realiseert ze
zich dat er nog hoop voor haar is. Ze keert zich af van Moenen en wordt uiteindelijk
door God vergeven voor haar zonden.
Samenvatting
Ghijsbrecht, een priester die nabij Nijmegen woont, stuurt zijn nichtje Mariken (een
weeskind dat bij hem woont) naar Nijmegen om boodschappen te doen. Omdat de
stad niet naast de deur ligt, zal zij er moeten overnachten. Het plan is om dit aan
haar tante Moeye te vragen. Aangezien de tante met enkele buurvrouwen heftig over
politiek (de strijd tussen Aernout en Adolf van Gelre) gediscussieerd heeft, is zij
compleet buiten zinnen geraakt. Haar kijk op de werkelijkheid is hierdoor dusdanig
vertroebeld dat zij Mariken ervan beschuldigt dat ze in de kroeg heeft gezeten en
zich met allerlei mannen heeft ingelaten. Ze laat Mariken niet binnen.
Wanhopig gaat Mariken weg en huilend roept ze om hulp van boven: 'Comt nu
tot mi ende helpt mi beclaghen, God of die duvel, tes mi alleleens.' De duivel laat zich
deze buitenkans niet ontgaan en verschijnt terstond. Hij stelt zich aan Mariken voor
als Moenen. Hij vraagt aan haar of ze met hem mee wil gaan, hij zal haar dan veel
kennis geven. Mariken is geïnteresseerd in de zwarte kunst, maar Moenen raadt het
haar af om zich daarmee bezig te houden: de zeven vrije kunsten moeten genoeg
zijn. Moenen heeft nog wel een aantal voorwaarden: zo mag Mariken geen kruis
meer slaan en moet ze haar naam veranderen, omdat Marken (Maria) niet zo'n
prettige naam is voor een duivel. Mariken gaat akkoord, behalve met de laatste
voorwaarde. Ze vindt haar naam een mooie naam. Na enig onderhandelen sluiten
Moenen en Mariken een compromis: Mariken laat zich voortaan Emmeken noemen,
naar de eerste letter van haar naam. Samen gaan Moenen en Mariken op weg naar
Antwerpen.
Ghijsbrecht wacht intussen tevergeefs op Mariken. Verontrust gaat hij naar
zijn zus Moeye, door wie hij bijzonder onvriendelijk ontvangen wordt. Zij vertelt hem
dat Mariken de hele dag in het café gedronken had en dat ze haar daarom
weggestuurd had. Bedroefd gaat Ghijsbrecht weer naar huis, waar hij voor Mariken
zal blijven bidden. Wanneer tante, aanhangster van Adolf, hoort dat hertog Arend uit
de gevangenis is, pleegt zij, op aanraden van de duivel, zelfmoord.
In de Antwerpse herberg De gulden boom zitten Moenen en Emmeken te
drinken. Ze pappen aan met andere bezoekers. Emmeken laat wat van haar kunsten
en wijsheid zien. Ze kan uitrekenen hoeveel druppels er precies in een kan wijn gaan
en ze brengt een rederijkersballade ten gehore. Er komen veel belangstellenden op
Emmekens kunsten af en in de verwarring ontstaat er een vechtpartij waarbij enkele
doden vallen.
Zeven jaar lang blijft Emmeken bij Moenen, maar dan wil ze terug naar
Nijmegen om haar familie te bezoeken. Na enig morren stemt Moenen in. In
Nijmegen aangekomen ziet Emmeken het toneelstuk over Masscheroen. Hierin
, worden pleidooien gespeeld van de duivel en Maria over de vraag of mensen genade
verdienen. Dit ontroert Emmeken: 'Och welke wroeghen heb ick onfanghen daer int
hooren dier woerden. O Heere der heeren, waert ooc moghelijc, woudic mi bekeeren,
dat ic ter genaden souden comen van U?' Moenen probeert haar van het toneelstuk
weg te lokken, maar Emmeken wil blijven en ze roept uit: 'O Heere, ontfermt U mijns!'
Moenen pakt haar beet en gooit haar hoog de lucht in opdat ze bij het neerkomen
haar nek zou breken. Dit laatste mislukt echter; door de gebeden van Ghijsbrecht is
het voor Moenen onmogelijk om Mariken te doden. Ghijsbrecht is onder de
toeschouwers en hij heeft zijn nicht herkend. Met behulp van bezweringen weet hij
Moenen op een afstand te houden en zelfs te verjagen.
Mariken gaat biechten bij verschillende geestelijken, maar zelfs de bisschop
van Keulen weet zich geen raad met de grote zonde die ze begaan heeft.
Ghijsbrecht neemt Mariken mee naar Rome, naar de paus. Deze zegt dat ze drie
ijzeren ringen om moet doen, een om haar hals en om iedere arm ook een, en dat
haar zonden vergeven zijn wanneer de ringen afvallen. Mariken treedt in het klooster
van de bekeerde zondaressen te Maastricht. Ze voert haar taken als non zo goed en
vroom uit dat God een engel uit de hemel zendt om haar van de boeien te bevrijden.
In de proloog wordt verklaard dat alles echt gebeurd is: de ringen hangen in
Maastricht nog steeds op het graf van Mariken.
Onderwerpen
De wijze les van dit mirakelspel, geschreven rond 1500, is dat wie zondigt, toch
vergeving kan krijgen, ook al zijn de zonden nog zo groot. Zelfs als je zeven jaar met
de duivel hebt geleefd, dan nog is God zo goed dat Hij je zonden vergeeft. Oprecht
berouw, biecht en penitentie zorgen ervoor dat de mens weer tot God kan komen.
Volgens de katholieke theologie helpt Maria als moeder van God de mens, want God
kan Maria niets weigeren.
Mariken behield de eerste letter van haar naam en daarmee behield ze steeds een
beetje contact met Maria. Dit en de gebeden van haar oom Ghijsbrecht zorgden
ervoor dat Marikens ziel voor de duivel ontoegankelijk bleef. Dit wordt ondersteund
door de uitspraak van Moenen: 'Die plackaerts bedinghe dat mi verbeent heeft
dicwils als ic haer die leden waende vercroken! Ick hadse langhe den hals
ghebroken, maer zijn bede totten wiven metten witten die doetse mi altoos ontsitten;
ick en cans niet ghenitten, dat ic eens pas hadde nae mijn gherief' (r. 660-665). De
duivel had in de Middeleeuwen altijd een lichaamsgebrek: Moenen heeft maar één
oog.
In het verhaal is sprake van getallensymboliek, de getallen zeven en drie komen
vaak terug. Het getal zeven is een heilig getal. Mariken leeft zeven jaar samen met
de duivel, de duivel wil Mariken de zeven vrije kunsten leren en de namen Mariken
en Emmeken hebben allebei zeven letters. Ook het getal drie komt vaak voor: de
goddelijke drie-eenheid, de drie ijzeren ringen die Maria moet dragen, drie jaar na de
zelfmoord van haar tante komt Mariken terug naar Nijmegen, Gijsbrecht woont drie
mijlen van Nijmegen en de familie van Mariken bestaat uit drie personen.
