Samenvatting samenwerken in de specialistische hulpverlening
Les 1: Herstelvisie/ Herstelondersteunende zorg
De herstelbeweging is opgepakt door de cliëntenbeweging in samenwerking met/
ondersteund door de rehabilitatiebeweging.
Het is een benadering of visie die gericht is op persoonlijk en maatschappelijk herstel van
betrokkenen. Het terugdringen van ziekte en gebrek is hierbij maar één factor. Het gaat ook
om het opbouwen en hervinden van de eigen identiteit en heroveren eigen regie van het
bestaan.
Het gaat om het psychologisch en maatschappelijk herstel. Het is een positieve visie die
gericht is op zelf leren omgaan met de aandoening en het ontwikkelen van nieuwe zingeving.
1. Herstel
Herstel gaat over het (leren leven met een ontwrichtende aandoening, beperking of
kwetsbaarheid waarbij de mogelijkheden en kracht van de mens centraal staan. Herstel is
een individueel en persoonlijk proces waarbij het gaan functioneren in sociale rollen een
belangrijk streven is.
Herstel is mogelijk, ook als de aandoening niet geheel verdwijnt. Herstel is een actieve
acceptatie van kwetsbaarheden, problemen, beperkingen en een geleidelijke inwisseling van
patiënten identiteit naar burgerschap.
Defintie van herstel van Anthony: “Een zeer persoonlijk en uniek proces van verandering in
iemands opvattingen, waarden, gevoelens, doelen, vaardigheden en/of rollen. Het is een
manier van leven, van het leiden van een bevredigend, hoopvol en zinvol leven met de
beperkingen die de psychische klachten met zich meebrengen. Herstellen betreft het
ontgroeien van de rampzalige gevolgen van de aandoening en de ontwikkeling van een
nieuwe betekenis en een nieuw doel in iemands leven”
Herstelconcept op meerdere niveaus:
- Individueel niveau: Mensen met een psychische aandoening verschuift de aandacht
van onmacht naar het hernemen van de eigen regie in het leven. Eigen ervaringen
worden omgezet in verhalen waarin zij zichzelf herkennen -> dit wordt verteld -> is
belangrijk voor inzicht in het leven met de aandoening, eigen identiteit ontwikkeling
en kenbaar maken welke hulp en steun nodig is.
- Collectief niveau: bevorderen zelfbeschikking, empowerment en emancipatie en
tegengaan van stigma en discriminatie.
Herstelprocessen:
Deze processen vinden voortdurend plaats. Er kan hopeloosheid boven komen, verlies van
identiteit en verbondenheid met de omgeving, rollen en kansen. Mensen met psychische
aandoeningen moeten vaak herstellen van traumatische ervaringen, machteloos makende
behandelingen, stigma en discriminatie.
Fasen in herstel:
Er zijn fasen is herstel die niet lineair verlopen, een terugval is mogelijk.
1. Overweldigd worden door de aandoening: leven gericht op overleven en symptomen
bepalen het leven. Kenmerken zijn: hopeloosheid, machteloosheid en het gevoel
geïsoleerd te zijn van zichzelf, anderen en de omgeving.
,2. Worstelen met de aandoening: nog steeds gevoel overmand te worden door de
aandoening, maar ook komt nu de vraag hoe ermee geleefd kan worden. Het leren
omgaan met. Kenmerken zijn: worsteling met het gebrek aan zelfvertrouwen en de
zoektocht naar de eigen identiteit.
3. Leven met de aandoening: besef dat je met aandoening kan worden omgegaan.
Meer ruimte voor ontdekken van de sterke kanten. Kenmerken: opbouwen van een
nieuw ‘zelf’, het herstellen van oude en ontdekken van nieuwe rollen en het aangaan
van contacten met belangrijke anderen.
4. Leven voorbij de aandoening: ruimte voor verbondenheid met anderen voelen,
capaciteiten onderzoeken en mogelijkheden en talenten ontdekken, nieuwe doelen
zetten waarbij de aandoening er nog is maar op de achtergrond.
Fasen herstel Young en Ensing: 1) loskomen van de ziekte. 2) terugvinden wat verloren
werd en verder. 3) verbetering van kwaliteit van leven.
Empowerment:
Herstel en empowerment staan in verbinding. Herstel vereist empowerment en leidt ook
tot empowerment. Het gaat om het ontwikkelen van de eigen kracht, talenten en
mogelijkheden en de ontwikkeling van inzicht in en acceptatie van onmogelijkheden en
beperkingen. Ontworstelen van situatie en nieuwe wending aan leven geven. Wensen en
ambities een plek geven in het leven. Hiervoor is ruimte en tijd nodig die de
ervaringsdeskundigen kan faciliteren, voorwaarden te scheppen en daardoor hoop en
vertrouwen te schenken door aanmoedigen van onderzoek naar de eigen ambities en
wensen en keuzes maken.
Ervaringskennis:
Persoonlijke ervaringskennis: verhaal van iemand over de betekening die iemand geeft
aan zijn probleem en de strategieën die zijn ontwikkeld om met het probleem om te
gaan.
Collectieve ervaringskennis: Ontstaat door uitwisseling van persoonlijke ervaringskennis.
Kennis over hoe het is om te leven met een psychische kwetsbaarheid.
Herstel en empowerment steunen op ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid.
Ervaringsdeskundigheid: Het overdragen van en inzetten van ervaringskennis bij
ondersteuning van herstelprocessen. Zij kunnen anderen de weg wijzen naar eigen
kracht en bijdrage leveren aan kwaliteit van geestelijke gezondheidszorg.
De basis is eigen ervaringen in
ontwrichting en hertel. Om het herstel
en het proces vorm te geven gaan ze
deze ervaringskennis verder verdiepen
en ontwikkelen. Dit gebeurt ook in
relatie met anderen door uitwisseling
van ervaringskennis net als kennis uit
anderen bronnen worden onderzocht
op betekenis voor het eigen leven. Het
punt is dat de persoon zelf beoordeelt
of het in het licht van zijn/haar
, ervaringen kan bijdragen aan herstel. Zonder dit unieke en persoonlijke proces meer kan
op nog meer zorg, omdat iemand steeds minder van zichzelf weet. Juist de eigen
ervaring met moeizaam herstel is de basis voor ervaringsdeskundigheid. Bij
ervaringsdeskundigheid is de eigen ervaring niet voldoende, scholing over en
ontwikkeling van ervaringskennis is belangrijk. Het doel van de ontwikkeling van
ervaringsdeskundigheid is om te leren hoe ervaringskennis van mensen de ruimte te
geven en daarmee een weg vrij te maken naar verborgen eigen krachten en inzichten.
2. Herstelondersteunende zorg
Definitie van Davidson: “Hersteloriëntatie van een instelling verwijst naar de mate waarin
het personeel en het aanbod van de instelling persoonlijk herstel faciliteren of bevorderen,
en omvat de verschillende aspecten van de dienstverlening waarvan wordt verondersteld dit
te doen.”
Het is gericht op het bevorderen van herstel. Begeleiding en zorg hebben als doel om
mensen te helpen zoveel mogelijk zichzelf te helpen. De directe en indirecte omgeving staan
ten dienste van het persoonlijk herstelproces van de cliënt. De herstelondersteunende zorg
heeft te maken met kwaliteit en beschikbaarheid van basale zorg, de invloed van de cliënt op
zijn woonomgeving en leefmilieu, goed hulpverlenerschap, persoonlijke aandacht,
cliëntgericht, sociale participatie en inzet ervaringsdeskundigheid, dit vanuit de visie op
herstel.
Bij hulpverlenerschap gaat het vooral over de attitude van de hulpverlener: attitude van
hoop en optimisme, aandachtig aanwezig, professionele referentiekader wordt op
terughoudende en bescheiden wijze gebruikt, maakt ruimte voor en ondersteunt bij het
maken van en sluit aan bij het eigen verhaal, herkent en stimuleert het benutten van de
eigen kracht (empowerment) individueel en collectief. Maar erkent, benut en stimuleert ook
de ontwikkeling van ervaringskennis bij de cliënt en de ondersteuning van de cliënt door
belangrijke anderen. Het is gericht op het verminderen van lijden en vergroten van eigen
regie.
Verder is een proactieve houding belangrijk. Dit kan gedaan worden door aan te sluiten. Dit
kan herstelprocessen ondersteunen of aanwakkeren. Dichtbij cliënten te blijven,
vertrouwen te geven en ruimte scheppen door een luisterend oor, een helpende hand te
bieden en onderkennen van noodsituaties waar steunend kan worden opgetreden. Respect
tonen voor het herstelproces is belangrijk.
Binnen de GGZ gaat het bij herstelondersteuning om het vinden van het juiste evenwicht
tussen behandeling en ondersteuning bij het herstel van identiteit (als persoon), gezondheid,
dagelijks functioneren en maatschappelijk functioneren. Het gaat dan om de vermindering
van symptomen, het innemen van rollen van betekenis, een bevredigend sociaal netwerk,
(betaald) werk hebben etc.
De cliënt is leider in het
herstel en daarbij dienen
zoveel mogelijk relevante
mensen en organisaties bij
betrokken te zijn.
, Herstelbevorderende en -belemmerde factoren:
Voor herstelondersteuning is het essentieel dat het herstelproces van de cliënt herkend
wordt door de cliënt, naastbetrokkenen en medewerkers. De visie op herstel moet voor hen
duidelijk zijn, maar ook wat herstel kan bevorderen en bellemeren.
Herstel bevorderende factoren:
Een bewuste houding van cliënt en medewerker is noodzakelijk. De cliënt moet de ruimte
krijgen en de medewerker moet deze ruimte scheppen en respecteren. Factoren die veel
genoemd worden, maar niet altijd werken door het unieke proces zijn:
- Acute stabilisatie bij crisis en (toegang tot) goede behandeling & therapie;
- Vervulling basale behoefte;
- Aanwezigheid en ondersteuning van een betrokken en competent persoon die
begrijpt wat de persoon doormaakt;
- Hoop en acceptatie;
- Copingsvaardigheden;
- Vaardigheden om met dreigende terugval om te gaan;
- Zelfzorg- en sociale vaardigheden
- Belangenbehartiging
- De moed om risico’s te nemen
- Begeleiding op werk en opleiding;
- Bevredigend werk en relaties;
- Diversiteit in gewaardeerde rollen;
- Financiële zekerheid;
- Intimiteit en spiritualiteit.
Herstelbellemerende factoren: deze kunnen per persoon en gedurende het proces
verschillend zijn.
- Het ontbreken van basale levensvoorzieningen;
- Inadequate en ineffectieve professionele hulp;
- Middelen misbruik;
- Traumatische ervaringen;
- Onwaardige behandeling door anderen;
- Gebrek aan vertrouwen en gevoelens van hopeloosheid bij belangrijke anderen;
- Ontbreken kansen voor innemen van gewaardeerde sociale rollen;
- Gebrek aan informatie over bruikbare copingsvaardigheden voor psychische
klachten;
- Stigma;
- Schaamte.
Herstelondersteuning is geen methodiek maar een manier van kijken.
Aantekeningen uit de les:
Sociaal werkers meer eclectisch gaan werken is een must. We willen dat je verschillende
stromingen leert. Je gaat kijken wat past bij iemand. De stromingen worden gemist. Aan de
hand van de probleem en de kenmerken van de cliënt hebben sommige benaderingen de
voorkeur en de andere niet. Welke past bij jou, de situatie en de cliënt.
