In deze samenvatting wordt de theorie van syllabus geschiedenis VWO 2021/2022 over de verlichting behandeld . De wetenschappelijke revolutie, verlichting, Amerikaanse en Franse revolutie en de emancipatiestromingen worden behandeld.
Vraag 1: welke ideeën ontstonden tijdens de
Verlichting over een meer rechtvaardige
samenleving, 1650-1789?
K.a. 26 - de wetenschappelijke revolutie
K.a. 20 - het begin van de Europese expansie overzee
K.a. 18 - het veranderende mensbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe
wetenschappelijke belangstelling;
K.a. 19 - de hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid.
Wetenschappelijke revolutie: reeks wetenschappelijke ontwikkelingen in de 16e en 17e
eeuw die tot een ander mens- en wereldbeeld leiden. Kenmerkend zijn de observeren,
experimenteren en redeneren.
ONTWIKKELINGEN IN DE 16E EEUW
➔ Ontdekkingsreizen (Columbus, Da Gama)
◆ Nieuwe rijkdom
◆ Verbeterde scheepsbouw
➔ Nieuwe ambachtelijke technieken
◆ Molens
◆ Drukpers
◆ Telescoop
➔ Humanistische tekstanalyse
(ontstaan in de Renaissance)
◆ Kritische houding over bijv. de katholieke kerk
Tijdens de 16e eeuw ontstond het Rationalisme van René Descartes. Rationalisme:
Overtuiging dat de rede (=het verstand) de enige bron van kennis is.
◆ Hij ziet de natuur als een machine
◆ Bij het begrijpen van die ‘machine’ is verstand (ratio) belangrijker dan
waarneming (empire)
◆ De mens heeft van god aangeboren kennis
Naast het Rationalisme onstond het Empirisme van John Locke. Empirisme: overtuiging dat
kennis voortkomt uit ervaring.
◆ Bewustzijn is onbewezen blad: kennis krijg je niet vanuit geboorte
◆ Onze ideeën zijn het resultaat van ervaringen en indrukken die gebaseerd
zijn op de zintuiglijke waarneming
◆ Vader van Liberalisme
In de 16e eeuw had de katholieke kerk de overhand. De kerk was overtuigd van een
geocentrisch stelsel van de wereld wat door Copernicus heliocentrisch bleek te zijn. Later in
de eeuw is hier steeds meer bewijs voor gevonden. Dit, naast andere onduidelijkheden in de
kerk, zorgde voor discussie over godsdienst in de samenleving. Langzaam begon geloof
meer te boeien als individu: je moet je zelf bezig houden met wat of hoe je geloofd. Dit hield
ook in dat de staat zich steeds minder met het geloof mocht bemoeien.
K.a. 27 - rationeel optimisme en 'verlicht' denken dat werd toegepast op alle terreinen van de
samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
, Verlichting: stroming van geleerden in de 18e eeuw die vonden dat de samenleving (net
zoals de natuur) met rede (=het verstand) moest worden onderzocht/ De meeste verlichte
filosofen waren aanhangers van het rationeel optimisme. Zij geloofde in (maatschappelijke)
vooruitgang. (k.a 27)
ONTSTAAN VERLICHTING
➔ Wetenschappelijke revolutie
➔ Langzaam afnemende autoriteit van de kerk
➔ Verlichtingsfilosofen
➔ Methode op samenleving toepassen
De verlichtingsfilosofen gingen met hun nieuwe blik ook een kijk op de samenleving werpen
en kwamen met de opvattingen dat er te veel bijgeloof en machtsmisbruik was. Ze vonden
dit niet kunnen en kwamen met normen en waarden die ze aan de burgers gingen leren. Dit
deden ze op een opvoedkundige manier via onderwijs en literatuur. Daarnaast leerde ze de
vooruitgangsgedachte: de vooruitstrevende mentaliteit.
De strijd ging tussen het empirisme en rationalisme en de overtuiging van hoe verstand kon
worden toegepast en waar het vandaan kwam. Immanuel kant kwam met een
grens/middenweg tot die vragen. Hij zei dat je het wereldbeeld nooit volledig kan begrijpen,
omdat er grenzen zitten aan ieder zijn interpretatie. Objectieve werkelijkheid tegenover
subjectieve interpretatie. Er hangt dus een grens aan onze kennis, omdat we van
sommige dingen de objectieve werkelijkheid nooit zullen weten en dat met onze subjectieve
interpretatie voor ons zelf moeten bedenken. Een voorbeeld hiervan is de vraag of god echt
bestaat.
K.a. 25 - het streven van vorsten naar absolute macht.
In de 17e eeuw werd de macht van een vorst door god geschonken (het principe van Droit
divin). Hier kwam verandering in na de opvattingen van de verlichte denkers.
Droit divin: goddelijk recht; het idee dat de koning het recht om te regeren van god heeft
gekregen en daarom alleen aan god verantwoording schuldig is (en dus niet aan het volk)
K.a 25
John Locke, 1632 - 1704
➔ Overtuigd dat God geen macht gaf aan de vorsten, omdat hij uitging van
natuurrechten.
Natuurrechten: grondrechten die niet door de mens gemaakt zijn, maar die ieder mens van
natuur zou moeten hebben. Omdat iedereen die natuurrechten heeft en dus gelijkwaardig is,
betekent dit dat je niet mag handelen in het nadeel van een ander.
➔ Een deel van deze natuurrechten zouden de burgers aan een vorst kunnen geven in
ruil voor veiligheid, het oplossen van conflicten, en het beschermen van de
natuurrechten. Dit heet het sociaal contract.
➔ Hiervoor was een grondwet nodig waar niemand boven kon staan. Als dit wel het
geval was zou het volk deze absolutist af moeten zetten.
J-J. Rousseau, 1712-1778
➔ Rousseau was van mening dat beschaving ongelijkheid creëert en dat iedereen van
nature gelijk is. Hij vond dat om dit te verminderen het volk meer machts moest
krijgen, door middel van volkssoevereiniteit.
Volkssoevereiniteit: het hoogste gezag berust bij het volk, dat de staatsmacht indien nodig
toevertrouwt aan een (gekozen) regering.
➔ Directe democratie was het ideaal waar hij naar streefde, maar dat was niet mogelijk.
Hierdoor sloot hij zich aan bij het sociaal contract wat betreft overgave in
1
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper roosreukers. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,69. Je zit daarna nergens aan vast.
