Dit is een uitgebreide samenvatting voor het vak psychologische gespreksvoering & interactionele vaardigheden aan de VUB. Gemaakt aan de hand van de slides en notities, ook de zo goed als alle verplichte teksten zijn hierin verwerkt.
Zowel te kennen hoorcolleges als Werkcolleges staan hier in.
...
Super goede samenvatting, die heel duidelijk is. De verplichte teksten die in de les werden besproken zijn ook in samenvatting terug te vinden. Zeker aan te raden
Door: maartenbeerten1 • 2 jaar geleden
Door: selintspr • 2 jaar geleden
Bekijk meer beoordelingen
Verkoper
Volgen
aurlieweverbergh
Ontvangen beoordelingen
Voorbeeld van de inhoud
Aurélie Weverbergh 3BA PSYCH 2021-2022
VUB
Psychologische gespreksvoering en
interactionele vaardigheden
Inhoud
1 Inleiding ............................................................................................................................. 7
1.1 Gespreksvaardigheden................................................................................................. 7
1.1.1 Het communicatiemodel van V. Satir .................................................................. 7
1.1.2 Vier elementen van een boodschap (filmpje in ppt)............................................. 7
1.1.2.1 Inhouds- en betrekkingsniveau ..................................................................... 7
1.1.3 Interpreteren van een boodschap.......................................................................... 7
1.1.3.1 Gebruik van de vuistregels of heuristieken................................................... 7
1.1.3.2 Waarden en normen ...................................................................................... 8
1.2 Psycholoog/hulpverlener ............................................................................................. 8
1.2.1 Basishouding, gespreksvaardigheden en interactionele vaardigheden................. 8
1.2.2 Grondhouding: Rogers ......................................................................................... 8
1.2.2.1 Echtheid ........................................................................................................ 9
1.2.2.2 Empathie ..................................................................................................... 13
1.2.2.3 Respect ........................................................................................................ 16
1.2.3 Hoekstenen ......................................................................................................... 17
1.2.3.1 Gelijkwaardigheid....................................................................................... 17
1.2.3.2 Betrouwbaarheid ......................................................................................... 17
1.2.3.3 Niet in defensie gaan................................................................................... 17
1.2.3.4 Empowerment ............................................................................................. 17
1.2.3.5 Aansluiting zoeken...................................................................................... 17
1.2.3.6 Stel je grenzen............................................................................................. 18
1.2.3.7 Nice to know, need to know ....................................................................... 18
2 Klinische observatie ......................................................................................................... 19
2.1 Definitie ..................................................................................................................... 19
2.2 Inleiding..................................................................................................................... 19
2.2.1 De complexiteit van observeren ......................................................................... 19
2.2.1.1 Observatievertekeningen............................................................................. 20
2.3 Observeren in begeleiding (verplichte tekst)............................................................. 23
2.3.1 Observeren van algemene uitstraling ................................................................. 24
2.3.2 Observeren van gedrag....................................................................................... 24
2.3.3 Observeren van stemming en affect ................................................................... 25
2.3.4 Observeren van intellectueel functioneren en denkprocessen............................ 25
1
,Aurélie Weverbergh 3BA PSYCH 2021-2022
VUB
2.3.5 Observeren van spraak en taal ............................................................................ 25
2.3.6 Observeren van motorische skills ...................................................................... 25
2.3.7 Observeren van spel ........................................................................................... 25
2.4 Je eigen perspectief verkennen .................................................................................. 26
2.4.1 Aandachtspunten ................................................................................................ 26
3 Zelfreflectie ...................................................................................................................... 27
3.1 Leerproces van een psycholoog................................................................................. 27
3.1.1 Opleidingsonderdelen......................................................................................... 27
3.2 Het innerlijke gesprek van de therapeut .................................................................... 27
3.2.1 Gezinstherapie in praktijk (Rober, 2012) ........................................................... 27
3.2.1.1 De persoon van de therapeut ....................................................................... 27
3.2.1.2 Het innerlijke gesprek van de therapeut...................................................... 28
3.2.1.3 Een complexere kijk op het innerlijke gesprek ........................................... 28
3.2.1.4 Belang van zelfreflectie .............................................................................. 29
3.2.1.5 Innerlijke dialoog ........................................................................................ 29
3.3 De persoon van de hulpverlener ................................................................................ 30
3.3.1 Mastertherapeuten .............................................................................................. 30
4 Emoties hanteren in de gesprekskamer ............................................................................ 32
4.1 Emoties in therapie? .................................................................................................. 32
4.1.1 Stress .................................................................................................................. 32
4.1.1.1 Stress en oxytocine ..................................................................................... 32
4.1.2 Angst .................................................................................................................. 33
4.1.2.1 Existentiële angst ........................................................................................ 34
4.1.3 Schuld en schaamte ............................................................................................ 34
4.1.3.1 De schaamtewindroos ................................................................................. 35
4.1.4 Verdriet............................................................................................................... 36
4.1.5 Verlies en rouw .................................................................................................. 37
4.1.5.1 Het rouwproces ........................................................................................... 37
4.1.5.2 Schrijfopdrachten ........................................................................................ 41
4.1.6 Crisis................................................................................................................... 41
4.1.7 Boosheid ............................................................................................................. 42
4.1.7.1 Frustratiehypothese ..................................................................................... 42
4.1.7.2 Territoriumhypothese .................................................................................. 43
4.1.7.3 Uitdrukking van boosheid........................................................................... 44
4.1.8 Rol van eigenwaarde op gedrag ......................................................................... 44
4.1.9 Afwezigheid van emoties ................................................................................... 46
4.2 Onvrede in therapie?.................................................................................................. 47
2
,Aurélie Weverbergh 3BA PSYCH 2021-2022
VUB
5 Overdracht en tegenoverdracht ........................................................................................ 48
5.1 Definiëring................................................................................................................. 48
5.2 Omgaan met tegenoverdracht .................................................................................... 48
5.3 Soorten tegenoverdracht ............................................................................................ 48
5.4 Hoe tegenoverdracht communiceren? ....................................................................... 49
5.4.1 Metacommunicatie ............................................................................................. 49
5.4.1.1 Metacommunicatie introduceren ................................................................ 50
5.4.2 Zelfonthulling..................................................................................................... 50
5.4.3 Negatieve gevoelens durven uitdrukken ............................................................ 51
5.4.4 Gedragsmatige feedback geven.......................................................................... 51
5.4.5 Confrontatie........................................................................................................ 52
5.4.6 Interpretatie ........................................................................................................ 52
5.4.7 Verantwoordelijkheid nemen van als therapeut voor het eigen aandeel in de
interactie ........................................................................................................................... 52
5.4.8 Positieve intentie van therapeut.......................................................................... 52
5.4.9 Uitnodigen tot nieuw interpersoonlijk gedrag.................................................... 53
5.4.10 Terugkeren naar de cliënt ................................................................................... 53
5.5 Omgaan met negatieve overdrachtsgevoelens........................................................... 53
6 Het proces......................................................................................................................... 54
6.1 Intakegesprek............................................................................................................. 54
6.1.1 Dubbele opdracht ............................................................................................... 54
6.1.2 Onderdeel van diagnostisch proces .................................................................... 54
6.1.3 Algemeen verloop .............................................................................................. 55
6.1.3.1 Openen van het gesprek .............................................................................. 55
6.1.3.2 Verkennen van de situatie ........................................................................... 55
6.1.3.3 Bepalen van de hulpvraag ........................................................................... 57
6.1.3.4 Verwachtingen afstemmen.......................................................................... 59
6.1.3.5 Afsluiten van het gesprek............................................................................ 59
6.2 Adviesgesprek ........................................................................................................... 60
6.2.1 Wanneer?............................................................................................................ 60
6.2.2 Verloop ............................................................................................................... 60
6.2.2.1 Inleiden van het gesprek ............................................................................ 60
6.2.2.2 Verduidelijken van de situatie .................................................................... 61
6.2.2.3 Advies geven............................................................................................... 62
6.2.2.4 Het komen tot overeenstemming ................................................................ 63
6.2.2.5 Afsluiten van adviesgesprek ....................................................................... 64
6.3 Het proces van hulpverlening .................................................................................... 64
3
,Aurélie Weverbergh 3BA PSYCH 2021-2022
VUB
6.3.1 Verloop van therapie .......................................................................................... 65
6.3.2 Monitoring.......................................................................................................... 67
6.4 Begeleiding afronden................................................................................................. 67
6.4.1 Wanneer?............................................................................................................ 67
6.4.2 Werkwijze .......................................................................................................... 68
6.4.3 Moeilijkheden..................................................................................................... 69
6.4.4 Casus .................................................................................................................. 69
6.5 Therapiestromingen ................................................................................................... 69
6.5.1 Verschillen in visie op de persoon van de therapeut .......................................... 69
7 Zelfstudiemodule.............................................................................................................. 71
7.1 Telefoon, mail en chat ............................................................................................... 71
7.1.1 Gelijkenissen tussen telefoon, mail en chat ....................................................... 71
7.1.2 Verschillen tussen mediums ............................................................................... 71
7.1.3 Meerwaarde chat ................................................................................................ 71
7.2 Oproeper & beantwoorder ......................................................................................... 72
7.3 Gespreksverloop ........................................................................................................ 73
7.3.1 Proloog en opening............................................................................................. 73
7.3.2 Verkenning ......................................................................................................... 74
7.3.3 Afbakening ......................................................................................................... 74
7.3.4 Beweging............................................................................................................ 74
7.3.5 Afronding en epiloog ......................................................................................... 74
7.4 Essentie actoren ......................................................................................................... 74
7.4.1 De omgeving van de oproeper ........................................................................... 74
7.4.2 Jouw omgeving als beantwoorder ...................................................................... 75
7.5 Schermlezen en -schrijven......................................................................................... 75
7.5.1 Chattaal heeft eigen kenmerken ......................................................................... 75
7.5.2 Tekengebruik brengt kleur en gevoel in de chat ................................................ 75
7.5.3 Tempo is meer dan typesnelheid ........................................................................ 76
7.5.3.1 Online gesprekstechnieken ......................................................................... 76
8 Cultuursensitieve hulpverlening....................................................................................... 77
8.1 Inleiding..................................................................................................................... 77
8.1.1 Definitie.............................................................................................................. 77
8.1.2 Waarom cultuursensitieve hulpverlening? ......................................................... 77
8.2 In de praktijk.............................................................................................................. 77
8.2.1 Culturele competenties ....................................................................................... 78
8.2.1.1 Attitudes ...................................................................................................... 78
8.2.1.2 Kennis ......................................................................................................... 78
❖ Bekendste en meest gebruikte communicatiemodel. Hier maakt men ook duidelijke
onderscheidt tussen binnenkant en buitenkant van de zender en ontvanger en wat deze
inhouden.
1.1.2 Vier elementen van een boodschap (filmpje in ppt)
❖ Vier elementen tegelijkertijd in één boodschap (Schulz von Thun, 2010):
o Letterlijke inhoud: feitelijke betekenis van wat wordt gezegd;
o Expressief deel van de boodschap: weergave van de boodschap;
▪ Vb.: heel koud intonatie of heel boze intonatie.
o Informatie over de relatie: de informatie in de boodschap die weergeeft hoe de
zender de relatie tot de ontvanger (op dit moment) ziet;
o Appelerend deel van de boodschap: de zender doet een appel, wil dat de ander iets
doet met de boodschap die hij/zij zendt.
1.1.2.1 Inhouds- en betrekkingsniveau
❖ Watzlawick et al. 1967:
o Inhoudsniveau van communicatie: de feitelijke boodschap die wordt overgebracht;
o Betrekkingsniveau van communicatie: de informatie in de boodschap die de relatie
tussen zender en ontvanger weergeeft, zoals gezien door de. zender. De interpretatie
van het betrekkingsniveau is afhankelijk van toon en non-verbale aspecten van
communicatie.
1.1.3 Interpreteren van een boodschap
1.1.3.1 Gebruik van de vuistregels of heuristieken
❖ Doel: omgeving voorspelbaar maken, snel kunnen reageren, controle te krijgen, om te kunnen
gaan met complexiteiten, … Bijvoorbeeld:
o Causale actor-observator attributieneiging: neiging om eigen gedag te verklaren uit
instabiele, externe (situationele) factoren en het gedrag van anderen te verklaren uit
stabiele, interne (eigenschappen van de persoon) factoren;
▪ Vb.: ik ben gebuisd op Statistiek: dat komt doordat ik corona had en ik dus
niet genoeg kon studeren en omdat de prof het examen veel te moeilijk heeft
7
,Aurélie Weverbergh 3BA PSYCH 2021-2022
VUB
gemaakt.
• Marie is ook gebuisd: dat komt doordat ze niet genoeg gestudeerd
heeft doorheen het jaar aangezien ze elke week uitging
o Gedragsconfirmatie: het uitlokken van responsen die de eigen vooronderstelling
ondersteunen;
▪ Vb.: oma die vraagt “je eet toch graag rode kool he?” gewoon omdat ze graag
rode kool wou maken.
o Beschikbaarheidsheuristiek: gebruikmaken van wat (gemakkelijk) beschikbaar is in
het geheugen;
▪ Vb.: teruggetrokken depressieve gedrag gaan kaderen binnen een depressie of
burn-out omdat dit binnen de studie van psychologie vaak bestudeerd wordt
en daardoor niet denken dat het ook deel kan zijn van een psychose.
o Confirmatorische strategie: de neiging alleen informatie te zoeken die overeenkomt
met de eigen veronderstelling.
1.1.3.2 Waarden en normen
❖ Als men in gesprek gaat met een cliënt moet men zich bewust zijn dat men zelf zijn eigen
waarden en normen heeft maar dat ook de cliënt zijn eigen waarden en normen heeft.
o Waarden
▪ Eigen vooronderstelling van wat goed of fout is;
▪ Voorbeeld: gelijkwaardigheid.
o Normen
▪ Gedragsregels die uit waarden worden afgeleid;
▪ Voorbeeld: beide partners helpen mee in het huishouden.
❖ Belangrijk is dus: bewust zijn van directe en indirecte manieren van waarden- overdracht
(hoeveelheid aandacht naar bepaald onderwerp, non-verbaal goed- of afkeuren,…)
o Vb.: cliënt die verteld hoe hij zijn kinderen straft. Dit komt dan niet overeen met je
eigen waarden waardoor je onbewust nee gaat knikken.
1.2 Psycholoog/hulpverlener
1.2.1 Basishouding, gespreksvaardigheden en interactionele vaardigheden
❖ = zijn de belangrijkste methodieken/instrumenten van onze job!
o Dit zijn vaardigheden/technieken die bijna geautomatiseerd moeten worden zodat je
deze correct afstemt op je cliënt.
❖ “Een professionele hulpverlener moet in staat zijn om te kunnen spelen met zijn
gedragsdisposities; hij moet kunnen kiezen uit een repertoire van vaardigheden, heeft een
respectvolle, empathische, transparante grondhouding en moet kritisch naar eigen handelen
kunnen kijken (zelfreflectie).”
1.2.2 Grondhouding: Rogers
❖ Therapeutisch proces is altijd ingebed in de interpersoonlijke context van de relatie die de
therapeut met de cliënt uitbouwt.
o Aanwezigheid van therapeut is nooit neutraal, gewoon al door aanwezig te zijn kan
de therapeut al iets teweeg brengen bij de cliënt.
▪ Aanwezigheid van therapeut kan zowel remmende, vervlakkende of storende
als een stimulerende, verdiepende of helende invloed hebben
o Veel mensen hebben als schade opgelopen in relaties met anderen, therapeutische
relatie is een middel om scheefgegroeide verhouding te herstellen. Om constructieve
veranderingen teweeg te brengen dient de therapeutische relatie wel aan aantal
kwaliteiten te voldoen.
8
,Aurélie Weverbergh 3BA PSYCH 2021-2022
VUB
o Rogers was veel bezig met waaraan een therapeutische relatie moet aan voldoen. Hij
ziet de relatie niet enkele als noodzakelijke voedingsbodem voor het bewerkstelligen
van een veranderingsproces in de cliënt, maar als het cruciale medium waardoor
verandering in de cliënt wordt bewerkt.
❖ Drie belangrijke onderdelen
o Echtheid;
▪ De therapeut moet congruent zijn.
• Dit noemt men ‘echtheid’ of ‘authenticiteit’. Dat betekent, dat de
therapeut in de therapiesessies zichzelf moet zijn, oprecht en eerlijk
o Empathie;
▪ De therapeut dient empathisch te zijn.
• Empathie, oftewel inleving, houdt in, dat de therapeut zich zo goed
mogelijk in kan leven in de denk- en gevoelswereld van de cliënt. En
dat hij de cliënt ook laat merken dat hij diens gedachten en gevoelens
meebeleeft.
• Hierbij gaat de hulpverlener zich ook deels loskoppelen van zijn
eigen gedachten en gevoelens om op die manier beter te kunnen
inleven in de gedachten en gevoelens van de cliënt.
o Onvoorwaardelijk respect.
▪ De therapeut moet de cliënt onvoorwaardelijk accepteren.
• Dat betekent niet, dat je alles wat de cliënt doet maar hebt te
accepteren en fantastisch moet vinden. De onvoorwaardelijke
acceptatie betreft de persoon in kwestie. En dus niet zozeer het
gedrag.
o → deze 3 grondhoudingen zijn geen technieken die de therapeut toewendt maar
zijnswijzen die alles wat de therapeut doet of zegt inspireren.
1.2.2.1 Echtheid
❖ Authenticiteit/echtheid: elke psycholoog moet congruent zijn, d.w.z. dat de psycholoog in de
therapiesessies zichzelf moet zijn, oprecht een eerlijk.
o Elke psycholoog heeft zijn eigen uitstraling, zijn persoonlijke kenmerken die de
interpersoonlijke relatie kleuren. Hij is een reëel aanwezig persoon (geen façade). Hoe
de therapuet ervaren wordt door de cliënt kan invloed hebben over wat er aan bod
komt in de sessies.
▪ Als de cliënten het gevoel krijgen dat je een façade aan het voortonen bent
gaan ze denken dat je niet te vertrouwen bent. Het is dus belangrijk je
authentieke zelf te zijn maar je moet tegelijkertijd op oppassen dat je daar als
therapeut zit en niet gewoon als je zelf.
• Moet dus een goed evenwicht vinden.
o Eerlijk reflecteren op de eigenverschijningsvormen en onderzoeken in welke mate
eigen gedrag een uiting is van dieperliggende motieven, gedachten, behoeften,… is
noodzakelijk om zichzelf als instrument te leren kennen
▪ Een therapeut die goed in contact is met de eigen ervaringsstroom, brengt
energie in de relatie die stimulerend is voor het groeiproces van de cliënt.
❖ Bij echtheid kunnen we bij de therapiesituatie spreken van een dubbele gelaagdheid:
o Elke psycholoog heeft zijn eigen uitstraling, zijn persoonlijke kenmerken die de
interpersoonlijke relatie kleuren. Hij is een reëel aanwezig persoon (geen façade) = de
onderstroom
▪ Fungeert als de bodem waarop reacties van de cliënt terechtkomen.
o Wat wekt deze cliënt (hier en nu) bij mij op? Aandacht voor hier en nu gedachten en
gevoelens = de bovenstroom
9
, Aurélie Weverbergh 3BA PSYCH 2021-2022
VUB
▪ Hierbij gaat het om de interactie van de therapeut met een bepaalde cliënt
❖ Er zijn 2 fasen te onderscheiden in deze dubbele gelaagdheid nl. congruentie en
transparantie
o D.m.v. zelfreflectie, supervisie, intervisie, … exploreert de psycholoog wat er in zijn
binnenwereld afspeelt en hoe dat de kleur en vorm van zijn interactie met de cliënt
kleurt en kan hij tot congruentie komen.
▪ Therapeut is zich dus bewust van zijn onderstroom en welke invloed deze
heeft op de interactie met de cliënt (bovenstroom).
o Transparantie houdt in dat de therapeut uitdrukt wat er in hemzelf leeft.
▪ Therapeuten hebben een ‘gedisciplineerde spontaniteit’, of een therapeut
meedeelt wat er in hemzelf omgaat hangt af van de mate waarin het relevant
is voor de cliënt en zijn therapeutisch proces. Momenten van transparantie
springen eruit omdat deze enerzijds zeldzaam zijn maar anderzijds ook omdat
ze richtinggevend zijn voor het proces van de cliënt.
▪ Indien relevant voor het proces zal de therapeut transparant zijn, m.a.w.
psychologen hebben een gedisciplineerde spontaniteit.
• Functioneel;
o Vb.: prof geeft tijdens online hoorcollege aan dat haar nieuwe
puppy in de gang is en dat ze die zo meteen misschien in haar
bench moet gaan zetten omdat anders alle schoenen zijn
kapotgebeten.
• Om interferentie in het gesprek te minimaliseren;
o Vb.: door aan studenten aan te geven dat haar puppy daar zit
zal de prof ook minder afgeleid zijn en durft ze wel eens
achterom kijken om te zien hoe het zit.
• Sobere zelfonthulling.
o Vb.: “Sorry dat ik vandaag te laat ben, ik had moeite om deze
ochtend een babysit te vinden voor mijn dochter die
onverwacht ziek is geworden. Maar het is in orde, ik ben nu
helemaal hier met mijn aandacht”.
▪ Sobere zelfonthulling kan voor de cliënt faciliterend
zijn om niet toegelaten gevoelens bij zichzelf minder
te veroordelen, of om de geïdealiseerde therapeut niet
langer op een voetstuk te plaatsen. Bijvoorbeeld als
cliënten vernemen dat hun therapeut het niet
eenvoudig vindt om gezin en beroep te combineren
en dat zij het slechts haalbaar acht door voor een
aantal huishoudelijke taken de lat erg laag te leggen,
kunnen cliënten hun perfectionisme loslaten en zien
ze zichzelf niet langer als de mislukkeling die schril
afsteekt tegen ‘het geslaagde leven’ van de therapeut.
Zelfonthulling van de therapeut kan de cliënt uit zijn
isolement halen en het gevoel van vreemd of
uitzonderlijk te zijn opheffen.
▪ Onderzoek (Grafanaki, 2001) bevestigt niet alleen dat zelfonthulling vanwege
de therapeut soms helpend is, maar ook dat de hoeveelheid van transparante
reacties van de therapeut veel minder belangrijk is dan de timing in de
therapeutische interactie en dat de adequaatheid alleen kan beoordeeld worden
binnen de aangang zijnde interactie.
10
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper aurlieweverbergh. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,29. Je zit daarna nergens aan vast.
