Dit document bevat een samenvatting van de historische contexten van geschiedenis: de verlichting, de opstand, Duitsland en de Koude Oorlog. Voor het examen geschiedenis.
Deelcontext: De Opstand
⁃ de opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van
de steden.
⁃ Het begin van staatsvorming en centralisatie.
⁃ De protestantse reformatie die de splitsing van de Christelijke kerk in West-
Europa tot gevolg had.
⁃ Het streven van vorsten naar absolute macht.
1648: republiek o cieel zelfstandig. Vrede van Münster werd gesloten. De Nederlanden
gingen al langer hun eigen gang. Toen bestonden de NL’en uit 17 gewesten; NL, België en
Luxemburg. Karel had geprobeerd van zijn rijk een eenheid te maken met een centraal
bestuur.
Steden gingen door ontwikkeling door:
⁃ oplevende handel en geldeconomie -> waren gegroeid.
⁃ Steden kregen privileges in ruil voor belastingen.
Karel maakte het politieke bestuursorgaan van Brussel, voor alle NL’en. Er kwamen drie
Collaterale Raden die hem ondersteunden. (edellieden en ambtenaren) ambtenaren
kregen macht ten kosten van de adel.
Er ontstond onrust bij de bevolking:
⁃ vrijheden en rechten werden bedreigd (politiek)
⁃ Religieus gebied, kath kerk stond bol van de misstanden. Rijksdag Worms: Luther
kreeg kans kritiek te herroepen, hij weigerde.
Protestantisme centraal:
⁃ misstanden in de kerk.
⁃ Burgers hoorden zelf de Bijbel te kunnen lezen, volkstaal.
⁃ A aathandel, heiligenverering en sacramenten.
Karel bleef katholiek en vond dat de protestanten de rust en orde in zijn rijk verstoorden.
Hij liet hen vervolgen. In het du rijk slaagde hij hier niet in; cuius regio eius religio.
In NL’en: calvinisme.
⁃ Karel ging tegen de geboden van God in; ze mochten zich verzetten.
⁃ Mensen beginnen zelf kerken, ze hebben geen toestemming van een vorst nodig.
Ketters in NL’en mochten volgens Karel de doodstraf krijgen; bloedplakkaat.
Filips volgt in 1555 Karel op. Inwoners wilden dat hij zich verzoenend opstelde en hun
oude vrijheden en privileges respecteerde. Ook de katholieken waren het niet eens met
de vervolgingen. Inwoners gingen in protest.
1566: edellieden dienen smeekschrift in, met verzoek tot staking van de
kettervervolgingen. -> margaretha van Parma zegt toe -> calvinisten durven hagenpreken
te houden -> één liep uit de hand, protestanten gingen beelden en bezittingen katholieke
kerk vernielen; de Beeldenstorm.
Filips begon weer met vervolgingen. Stuurt Alva naar Nederland. Richt raad van Beroerten
op. (Bloedraad)
fl ffi
, Veel vooral edelen vluchtten. Ook WvO. Hij was katholiek, maar hij was tegen de
kettervervolgingen. Filips trok teveel macht naar zich toe en hij moest rekening houden
met privileges. Als hij vlucht, legt hij zijn stadhouderschap af. Hij roept op tot verzet,
verzamelt leger en valt de NL’en binnen. (1568)
Eerste succes voor de opstand: Verovering van Den Briel: 1572. Meer steden gaan zich
aansluiten. WvO werd aanvoerder van de Opstand.
Personen leren!
Gebeurtenissen:
1521: Luther verschijnt voor de Rijksdag in Worms.
Karel V wilde dat Luther zijn ketterij herriep. De paus had hem vanwege zijn houding in de
ban gedaan. Hij nam zijn uitspraken niet terug. Hij werd drm vogelvrij verklaard: scheuring
Chr kerk een feit.
1531: Instelling drie Collaterale Raden.
⁃ de raad van State; bracht advies uit over al het beleid van de zeventien provinciën.
(WvO)
⁃ Geheime raad; bereidde wetten voor en vaardige ze uit en zag toe op de uitvoering
ervan
⁃ Raad van Financiën: stelde begrotingen op en hield zich bezig met bedes: verzoeken
van gewesten om geld.
Hoge edellieden maar ook ambtenaren. Onderdeel van de centralisatiepolitiek.
Veel edelen hadden een hekel aan de raden, omdat ze macht delen met ambtenaren.
1550: Instelling van de Bloedplakkaten.
Ketters kregen doodstraf. Ook ketterse teksten lezen kreeg doodstraf. 1555: Filips zet
bloedplakkaten voort. Oorzaak van verzet.
Jaartallen:
1515: Karel V wordt heerser groot deel NL’en
1521: Luther voor rijksdag in Worms
1531: Collaterale raden
1543: Karel V heeft alle NL’en in handen
1550: Bloedplakkaten
1555: Filips erft de Nl’en
1566: - smeekschrift
⁃ beeldenstorm
1567: Alva
1572: geuzen veroveren Den Briel; ontketening opstand holland en zeeland
2:
⁃ Het con ict in de NL’en dat resulteerde tot de stichting van de Nederlandse
staat.
De opstand: gezagsgetrouwe katholieken tegenover radicale calvinisten. Iedereen
protestants vs orde Filips herstellen. Ertussenin staan de gematigden.
fl
, WvO was een gematigde. Zowel kath als prot hoorden vrij te zijn. Hij legde de nadruk op
de bescherming tegen de Spanjaarden en de eenheid van de NL’en. Het spaanse leger
moest verdwijnen.
WvO zag Filips als rechtmatig heer van de NL’en. Hij was hem lange tijd trouw. Hij
verzette zich omdat de koning zich door Spanjaarden zoals Alva liet adviseren. Alva
vertrok omdat het niet lukte de opstand neer te slaan.
Spanje ging bankroet. -> slecht betaalde soldaten gaan muiten. -> de gehele bevolking
gaat hieronder lijden -> verzoening in de NL’en; de paci catie van Gent. De gewesten
eisen dat de Spaanse troepen vertrekken. Ook katholieken.
In de paci catie werd afgesproken dat kath en prot elkaar met rust zouden laten. ->
radicale calvinisten nemen macht over in kath gebieden. -> kath besluiten vorst weer te
gehoorzamen: Unie van Atrecht. Andere gewesten sluiten de Unie van Utrecht.
Filips ging niet akkoord. Deed WvO in de ban: vogelvrij verklaard.
Opstandelingen stellen daarom plakkaat van Verlatinghe op: koning afgezet. Broer van
koning Fr (Anjou) krijgt de soevereiniteit. In de hoop op steun van Fr.
Tegenslagen:
Anjou vertrok naar Fr.
Wvo vermoord
Filips verovert de Zuidelijke Nederlanden
Engelse hulp mag niet baten, Leicester probeerde Nl’en te besturen. Ook hij ging al snel
terug.
Nederlanden nemen zelf soevereiniteit op zich: Republiek. Vrede van Münster: einde
oorlog.
Personen leren!
Gebeurtenissen:
1574: het ontzet van Leiden:
Als Alva de stad in houden zou krijgen zouden de opstandelingen een groot probleem
hebben; belegering. Honger en ziekte uitbraak binnen stad. WvO besloot dijken door te
breken en stad onder water te zetten. Belegeraars gingen ervandoor.
1578: Alteratie van Amsterdam:
Katholiek stadsbestuur bleef trouw aan de koning. De opstandelingen probeerden hen
jarenlang aan hun kant te krijgen. Het bestuur werd op vreedzame wijze afgezet. Heel
Amsterdam was opstandig.
1581: Plakkaat van Verlatinghe:
Vorst is aangesteld om als herder te waken over volk door God. Het volk is er niet om
alles te doen wat hij beveelt. Geschreven door de staten-gen. Filips afgezet als koning. Is
niet de onafhankelijkheidsverklaring: niet alle gewesten en gezocht naar nieuwe vorst.
1588: Spaanse armada verslagen:
fi fi
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper stefaniep1. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,19. Je zit daarna nergens aan vast.
