1
,1 Gedrag p. 5-6 4 VWO
1.1 Dierenwelzijn
Gedrag → alles wat mensen/dieren doen/laten
→ overleven van de individu/soort
Gedragsonderzoek → kijken naar reacties in verschillende situaties → ethologie
→ wat is de oorzaak van het gedrag?
→ wat is de functie van het gedrag?
Gedrag is een aanpassing aan de leefomstandigheden.
- Gevaar? Ren weg. Honger? Eten/jagen.
Gedrag moet je objectief beschrijven
Bang staart tussen benen
Kwalificeren → Wat doet hij?
Kwantificeren → Hoe vaak doet hij het?
Inwendige prikkel → binnenuit
→ selectie van prikkels waar je op reageert (honger, dorst)
→ motivatie om iets te doen
Uitwendige prikkel → buitenaf
→ temperatuur, geluiden, licht, geuren,
→ als het te warm is, raam open en/of andere kleren aan
Inwendige en uitwendige prikkels zijn motiverende factoren.
Iedere prikkel verhoogt motivatie, zodra het hoog genoeg is en boven een drempelwaarde komt, wordt er
overgegaan op een bepaald gedrag.
Drempelwaarde → de hoogte van motivatie die nodig is om tot bepaald gedrag over te
gaan
→ honger, geur broodjes kantine, ziet broodjes → koopt broodje
Gedragseenheden → verschillende aparte handelingen
Gedragsketen → vaste volgorde van gedragseenheden boterham maken –
eten
Gedragssysteem → aantal samenhangende gedragsketen eten – drinken –
opruimen
Welzijn dieren → wetten en regels → landelijke inspectie dierenbescherming
1.2 Gedrag bestuderen
Antropomorfismen → dierlijk gedrag beschrijven met begrippen die bij ons eigen
gedrag
horen
→ bang zijn, vrolijk zijn, lief zijn, boos zijn
Ethologie → onderzoek naar gedrag van dieren → objectief kijken, zonder oordeel
Ethogram → wat doet het dier allemaal
Protocol → hoe vaak doet het dier dit
Sleutelprikkel → veroorzaakt een specifiek gedragspatroon
→ erg belangrijk, vooral in situaties waar het uitblijven van een reactie
fataal kan zijn
Supernormale prikkel → verstrekte sleutelprikkel
2
,Inprenten → gevolg van leren op een moment tijdens de ontwikkeling
(gevoelige periode) niet meer af te leren
1.3 Communicatie en gedrag
Signalen → prikkels waarmee dieren het gedrag van soortgenoten willen beïnvloeden
→ niet-soortgenoten kunnen het niet begrijpen, wij kunnen dat leren
Rituelen → een serie gedragseenheden die van tevoren vaststaan (paringsdans)
Balts → ritueel gedrag dat leidt tot paringsgedrag
→ voor de paring, vergroot de bereidheid, is een vast patroon
Bronst → voortplantingsgedrag bij zoogdieren
Conflictgedrag → innerlijk conflict tussen 2 tegengestelde gedragssystemen
1. Overspronggedrag → gedrag dat niet past bij de situatie
→ trommelen vingers op tafel, klikken pen, nagels bijten,
2. Ambivalent gedrag → gedrag dat elementen van 2 tegengestelde gedragssystemen
afwisselt
→ leeuwen leeuwentemmer → aanvallen/luisteren
3. Omgericht gedrag → de agressiviteit op iets anders richten
→ na ruzie deur dichtslaan, naar boven stampen, iets slaan
Misverstanden communicatie → zender geeft onjuist signaal
→ ontvanger interpreteert verkeerd
→ ruis uit omgeving, teveel lawaai
1.4 Aangeboren of aangeleerd
Aangeboren → geërfd
Gewenning → habituatie → afname in reactie bij herhaling van de prikkel
→ bij treinspoor wonen, gewend aan geluid, vogels niet bang voor
vogelverschrikker
Sociaal gedrag → leren door spelen, leren elkaars positie kennen en respecteren
→ rangorde
Imiteren → nadoen soortgenoten → vogelzang
Associatief leren → een toevallige prikkel koppelen aan een andere prikkel
→ kastje met eten Quinty, Quinty komt
Klassiek conditioneren → leren reageren op een prikkel die oorspronkelijk dat gedrag niet
opriep
→ verband tussen 2 verschillende prikkels
→ Pavlov, hond eten geven met bel, later, bel luiden → kwijlen
Trial & error → leren uit ervaring
→ bij een spel een level uit je hoofd kennen
Operant conditioneren → nieuw gedrag door positieve/negatieve associaties aangeleerd
→ combineren van 2 opeenvolgende gebeurtenissen
→ hond trucjes leren, skinnerbox, etc.
1.5 Gedrag van primaten
Cultuur → het verschijnsel dat individuen binnen een groep vergelijkbaar
gedrag vertonen
→ imitatie
Inleven → stelt mensen en dieren in staat samen te werken en sociaal gedrag
te vertonen
Leren door inzicht, nieuwe verbanden leggen tussen gebeurtenissen/situaties
3
, 2 Soorten en populaties p.7-9
2.1 De definitie van een soort
Individuen dezelfde soort als ze nakomelingen kunnen krijgen
Uiterlijk belangrijk voor beschrijven van een soort
Taxonomie → indelen van soort
Binomiale naamgeving
→ naam in 2 delen → geslachtsnaam en soortaanduiding
→ Passer domesticus (1e naam hoofdletter, 2e naam kleine letter)
Indeling:
Rijk → (Afdeling) → Klasse → Orde → Familie → Geslacht → Soort → organisme
Bijv. dieren, (gewervelden), zoogdieren, roofdieren, katachtigen, Felis, tigris, rassen
DNA onderzoek → geeft inzicht over familierelaties
DNA gebruikt om een betrouwbare indeling van soorten te maken
Hybriden → kruisen verschillende soorten met levensvatbare nakomelingen
→ baby’s niet vruchtbaar
→ alleen wanneer DNA voor een groot deel gelijk is
2.2 Populaties
Populatie → organisme van dezelfde soort in een bepaald gebied
→ binnen populatie paren de dieren vaak onderling → kwetsbaar voor
ziekten → geen uitwisselingen van erfelijk materiaal
Veel uitwisseling erfelijk materiaal → populatie groeit snel
→ meer genetische variatie → kans populatie uitsterft kleiner
Nieuw gebied koloniseren → nieuwe populatie vormen of bij bestaande populatie →
grotere genetische variatie
Gebied heeft een bepaalde draagkracht
→ kan max aantal dieren ‘handelen’ qua bijvoorbeeld voedsel
Versnippering → het opdelen van een leefgebied in kleine stukken
Ontsnippering → versnipperde gebieden aan elkaar verbinden
→ d.m.v. bosjes aanleggen, ecoducten, tunnels
- Gebied inrichten zodat dieren zich thuisvoelen → wachten tot een diersoort terugkeert
- Dieren uitzetten
→ Beïnvloedt andere dieren/dingen, zoals het bever-probleem in Limburg
Mannetjes → territorium
Vrouwtjes → bepalen wie voor het nageslacht mag zorgen
→ leeftijd, beste gewei, gezondheid, territorium, variatie in voedsel, schuilplaats,
→ beste DNA
Beperkende factor → de factor die de snelheid/groei van het proces bepaalt
→ gelimiteerde hoeveelheid beschikbaar
2.3 Elke soort is anders
Habitat → leefomgeving van plant en dier
→ met specifieke (a)biotische factoren die voor een soort belangrijk zijn
Ieder organisme krijgt te maken met een groot aantal milieufactoren, biotisch en abiotisch
Biotische factoren → organismen van andere soorten (of ander organisme van dezelfde
soort)
die het leven en de populatie van een soort beïnvloeden
Abiotische factoren → externe milieufactoren die geen biologische oorsprong
hebben
4
