Werkgroep 1
Kernbegrippen
Schuld als element (verwijtbaarheid)
Schuld als bestanddeel (culpa)
Onbewuste schuld (als je niet realiseert dat je onvoorzichtig bezig bent)
Bewuste schuld (de culpoze dader realiseert zich dat hij onvoorzichtig bezig is)
Objectieve component (wederrechtelijkheid) (is een gedrag aanmerkelijk
onvoorzichtig oftewel is een grove rechtsnorm geschonden? zie ook -Geheel
van gedragingen - Aard en ernst gedraging
- Omstandigheden van het geval)
Subjectieve component (verwijtbaarheid) (is een gedrag te verwijten, had een
dader anders kunnen handelen ? zie ook - Is het verwijtbaar? - Zo ja, is er
sprake van dwaling/onmacht? - Zo ja, is deze verontschuldigbaar?)
Voorwaardelijk opzet (zich willens en wetens blootstellen aan de aanmerkelijke
kans dat er een gevolg intreedt door jouw handeling)
Bewuste culpa: je gaat uit van de goede afloop.
Voorwaardelijke opzet: je neemt de gevolgen op de koop toe. De gevolgen
interesseren je niet.
Begripsvragen
1) Wat zijn de definities van schuld als element en schuld als
bestanddeel (culpa)?
- Schuld als element Schuld heeft de betekenis van verwijtbaarheid en is een
afzonderlijk element van een strafbaar feit (je hebt menselijke gedraging,
delictsomschrijving, wederrechtelijkheid en verwijtbaarheid “een menselijke
gedraging die valt binnen de wettelijke delictsomschrijving, die wederrechtelijk
en verwijtbaar is”). Verwijtbaarheid betekent dat de dader zich in redelijkheid
anders had moeten/ kunnen gedragen dan hij daadwerkelijk deed.
- Schuld als bestanddeel Het woord schuld komt voor in de delictsomschrijving
(het is dus een onderdeel van de delictsomschrijving en men vindt het dus in de
wettekst) en betekent culpa. In dit geval betekent schuld/culpa “een verwijtbare
aanmerkelijke onvoorzichtigheid” (objectieve en subjectieve componenten). In
culpa zit het wederrechtelijk en verwijtbare, deze vallen dus binnen het begrip
culpa.
MG
MG+DO culpa : het is namelijk een bestanddeel en dus onderdeel van de
DO. Een verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid.
DO
W
V verwijtbaarheid: anders kunnen/moeten handelen. Schulduitsluitingsgrond
nemen de verwijtbaarheid weg.
Schuld in de tenlastelegging : dan moet de rechter onderzoeken en dit moet
worden bewezen. Je moet kunnen bewijzen dat het gedrag onvoorzichtig is,
aanmerkelijk en verwijtbaar.
,2) Geef bij elk van de begrippen uit de definitie van culpa een
zelfbedacht of aan de rechtspraak of
literatuur ontleend voorbeeld van een geval waarin niet aan het
betreffende begrip is voldaan.
De definitie van culpa is: “een verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid”.
Dit begrip moet je opsplitsen in 2 componenten:
1) aanmerkelijke onvoorzichtigheid : er is aan dit component NIET voldaan indien
iemand een motorrijder over het hoofd zag, welke werd aangereden en op de
andere kant van de weg terecht kwam en werd overreden door een andere auto.
De vaststelling dat de persoon de motorrijder niet heeft gezien is onvoldoende
voor aanmerkelijke onvoorzichtigheid. Geen schuld: ECLI:NL:HR:2008:BD0544
ook de redenering dat een normaal mens het had moeten zien is niet voldoende
voor aanmerkelijke onvoorzichtigheid.
2) verwijtbaar : er is aan dit component NIET voldaan indien het bijvoorbeeld gaat
om verontschuldigbare onmacht, dan kan de aanmerkelijke onvoorzichtigheid
niet verweten worden. Zoals bij een blackout.
3 splitsing maken: soms kan het namelijk zijn dat een handeling wel
onvoorzichtig is maar niet aanmerkelijk. Bovenstaand klopt dus wel
maar dit is netter:
Onvoorzichtigheid: in strijd met een rechtsnorm. Door jouw onvoorzichtigheid
gebeurt er iets. Een norm waar we elke dag mee te maken hebben, als we deze
overschrijden kunnen andere gevaar lopen zoals met een auto door rood heen
rijden, of met alcohol rijden. Als je niet handelt volgens deze norm dan handel je
onvoorzichtig. Het kan een geschreven of ongeschreven norm zijn : bijvoorbeeld
verkeersregels. Eigenlijk is onvoorzichtig handelen, wederrechtelijk handelen.
Wat neemt deze onvoorzichtigheid weg: een rechtvaardigingsgrond (noodweer,
ambtelijk bevel, overmacht, noodtoestand etc.).
Aanmerkelijk: deze slaat op onvoorzichtigheid. Een voorbeeld waarin een
handelen wel onvoorzichtig is maar NIET aanmerkelijk : je rijdt auto en slaat af, er
is een rij geparkeerde auto’s je kijkt of het fietspad vrij is. Er komt iemand op een
scooter aan en deze rij je aan. Je hebt een norm geschonden: je hebt geen
voorrang gegeven. Het is gebeurd door onoplettendheid momentale
onoplettendheid. Momentale onoplettendheid vindt de HR niet voldoende voor
aanmerkelijke schuld. Een ander voorbeeld, een man had getankt er staan
haaientanden. Hij kijkt over zijn linkerschouder en ziet niks en vervolgens rijdt hij
een motorrijder aan die op de andere weghelft terecht komt en wordt overreden
door een andere weg gebruiker. Het is weer momentale onoplettendheid. Dit is
dus GEEN aanmerkelijke onvoorzichtigheid. Bij verpleegster was er ook sprake
van momentale onoplettendheid MAAR hier is er wel sprake van een
aanmerkelijke onvoorzichtigheid aangezien zij een speciale rol vervulde en ze
een bijzondere zorgplicht had.
Verwijtbaar: onvoorzienbare blackout is een voorbeeld waarin de verwijtbaarheid
weg valt. Wat is een blackout juridisch gezien: verontschuldigbare/verschoonbare
onmacht. Schulduitsluitingsgronden nemen dus de verwijtbaarheid weg : zoals
psychische overmacht (dwang).
Voorbeeld: Bij epilepsie en een ongeluk veroorzaken is er wel sprake van
aanmerkelijke onvoorzichtigheid vaak. Maar bij verwijtbaarheid kan je twijfelen:
als je het weet of het vaker hebt is het vaak niet verontschuldigbaar. Weet je van
niks en heb je nooit eerder aanvallen gehad dan kan je je beroepen op de
schulduitsluitingsgrond verontschuldigbare onmacht.
,Let op: Wanneer een onderdeel van schuld in de tenlastelegging niet kan worden
bewezen door een rechtvaardigingsgrond of schulduitsluitingsgrond dan volgt
vrijspraak. Je hebt dus echt alle 3 de onderdelen nodig.
3) a) Wat zijn de objectieve component en de subjectieve component
van culpa?
Objectieve component (is er aanmerkelijke onvoorzichtigheid): heeft de
verdachte met haar gedraging op min of meer grove wijze een voor haar
geldende zorgplicht geschonden?
Subjectieve component (verwijtbaarheid, kan de dader een verwijt worden
gemaakt): bijzondere omstandigheden (verontschuldigbare onmacht) nemen in
uitzonderlijke gevallen de verwijtbaarheid weg.
Schuld (culpa) verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid
“aanmerkelijke onvoorzichtigheid” (objectieve component)
- Geheel van gedragingen
- Aard en ernst gedraging
- Omstandigheden van het geval
- (r.o. 3.5 Blackout)
“verwijtbare” (subjectieve component)
- Is het verwijtbaar?
- Zo ja, is er sprake van dwaling/onmacht?
- Zo ja, is deze verontschuldigbaar?
Is er een omstandigheid/psychische gesteldheid waardoor de verwijtbaarheid
evt weggenomen zou kunnen worden? Is de vraag die je jezelf hier moet
stellen.
b) In hoeverre zijn deze componenten terug te vinden in het arrest
Blackout? Verwijs naar de relevante rechtsoverwegingen.
In dit arrest komt naar voren dat niet in algemeenheid één verkeersovertreding
voldoende kan zijn om schuld bewezen te verklaring, ondanks eventuele ernstige
gevolgen. Ook de stappen voor aanmerkelijke onvoorzichtigheid (geheel van
gedragingen, aard en ernst hiervan en omstandigheden van het geval) komen uit
dit arrest.
Het objectieve component komt naar voren in ro, 3.6 “Het Hof heeft blijkens de
gebezigde bewijsmiddelen vastgesteld dat de verdachte als bestuurster van een
personenauto, rijdend met een snelheid van ongeveer 80 km per uur op een
tweebaansweg, na een flauwe bocht naar links niet zoveel mogelijk rechts heeft
gehouden maar plotseling zonder enige aanleiding, zo ver naar links is gekomen
dat zij daardoor op de verkeerde weghelft is terechtgekomen en daar frontaal in
botsing is gekomen met een op die andere weghelft rijdende tegenligger.
Zodanig verkeersgedrag kan in beginsel de gevolgtrekking dragen dat de
verdachte zich aanmerkelijk onoplettend en/of onachtzaam heeft gedragen (welk
gedrag, zie zin hierboven dit gedrag levert aanmerkelijke onvoorzichtigheid op
aangezien het schending is van de norm “rechtshouden”.)”. Het dus aanmerkelijk
onvoorzichtig dat de bestuurder in een bocht naar links heeft gestuurd waardoor
zij op de andere weghelft terecht kwam en is gebotst.
,Het subjectieve component komt eveneens naar voren in ro 3.6 “Dat kan in
concreto evenwel anders zijn indien omstandigheden zijn aangevoerd en
aannemelijk zijn geworden - bijvoorbeeld dat de verdachte ten tijde van het
ongeval in verontschuldigbare onmacht verkeerde - waaruit volgt dat van schuld
in vorenbedoelde zin niet kan worden gesproken”. In dit geval had het hof de
verklaring van de verdachte dat zij een blackout had als bewijsmiddel gebruikt
(verschil met fehlleistung van verpleegster waarbij de fehlleistung niet als
bewijsmiddel werd gebruikt). Deze verklaring heeft de strekking dat de verdachte
geen verwijt te maken valt, en er dus geen schuld is. Hier kan dus NOOIT uit
voortkomen dat er wel sprake was van schuld.
Het hof heeft over deze verklaring verder niets overwogen en uit de
bewijsmiddelen blijkt niet dat de blackout voor rekening van de verdachte moet
komen en haar kan worden verweten.
Daarom is de beslissing van het hof dat de schuld wel kan worden bewezen
onbegrijpelijk, aangezien het component van verwijtbaarheid was weggenomen.
Zie ro. 3.7. Het subjectieve component is dus niet goed nader toegelicht, het hof
had moeten uitleggen waarom de blackout de verdachte kon worden verweten.
In beginsel is er dus aanmerkelijke onvoorzichtigheid, maar dit kan worden weg
genomen indien het niet verwijtbaar is.
Blackout: ro. 3.5 hier zegt de HR dat er verschillende factoren van belang zijn
en niet maar 1 verkeersfout om te zeggen dat er aanmerkelijke onvoorzichtigheid
is. Geheel van gedragingen, aard, ernst en omstandigheden. Je hoeft niet naar
het gevolg te kijken, door een ernstig gevolg is het namelijk niet gelijk
aanmerkelijke onvoorzichtigheid.
Arrestvragen Lees het Klimwand-arrest
1) Geef in eigen woorden weer wat de feiten zijn in deze zaak.
De verdachte in deze zaak is een ervaren beoefenaar van de klimsport in een
klimhal. Op de fatale avond treedt hij op als zekeraar van het latere slachtoffer
dat zich op de klimwand bevindt. Zij is via een touw aan haar klimgordel
verbonden met de gordel van de verdachte die op de grond staat. Ze valt tot drie
keer toe van de wand waarna de verdachte haar met het touw opvangt. Naast de
verdachte en het slachtoffer klimt de vriendin van de verdachte met een
zekeraar. De verdachte praat met de zekeraar naast hem en koppelt zijn zekering
los wanneer zijn vriendin weer op de grond staat. De klimster die hij moet
zekeren, bevindt zich echter nog op de wand. Op dat moment valt deze klimster
en is de verdachte niet meer in staat om haar val op te vangen omdat hij haar
zekering heeft losgekoppeld van zijn gordel. Het slachtoffer valt van 12 meter
hoogte op de grond en overlijdt ten gevolge van haar verwondingen. De
verdachte wordt vervolgd voor dood door schuld, schuld staat in de DO (art. 307
Sr). De rechtsvraag in deze zaak is of er sprake is van schuld in de zin van
verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid, zoals schuld als bestanddeel (culpa)
in de literatuur wordt gedefinieerd.
2) Geef in eigen woorden weer wat het oordeel van de rechtbank en van
het hof was over de vraag of de verdachte schuld had in de zin van art.
307 Sr. Geef daarbij aan in hoeverre de rechtbank en het hof de
begrippen van uit de definitie van culpa in hun oordelen gebruiken.
Rechtbank: Volgens de Rechtbank Amsterdam is er in dit geval geen sprake van
, bewuste schuld (een besef van het risico), maar van onbewuste schuld (het
ontbreken van waakzaamheid). De rechtbank is van oordeel dat de verdachte
aanmerkelijk onachtzaam heeft gehandeld door zijn aandacht niet te houden bij
de persoon die hij moest zekeren, maar zijn aandacht te richten op zijn vriendin
en de zekeraar naast hem dus geen aandacht. Vervolgens heeft de verdachte
aanmerkelijk nalatig gehandeld door onbewust de zekering los te maken zonder
zich ervan te vergewissen dat het slachtoffer al beneden was onbewust de
zekering los te maken zonder checken of de klimmer al beneden was. Zie voor
beide fouten in het “groen” de linker kolom onderaan bij Ars aequi. De rechtbank
acht de schuld bewezen in de zin van art. 307 Sr. De rechtbank wijst op enkele
fouten van de verdachte die het schuldoordeel van de rechtbank dragen: de
verdachte heeft zijn aandacht verlegd van zijn eigen klimpartner naar zijn
vriendin en haar zekeraar, wat naar het oordeel van de rechtbank aanmerkelijk
onachtzaam is, en de verdachte heeft de zekering van het slachtoffer
losgekoppeld op een moment dat hij zich er niet van had vergewist dat het
slachtoffer beneden was, wat volgens de rechtbank aanmerkelijk nalatig is. Wat
heeft de verdachte aangevoerd waardoor de verwijtbaarheid zou moeten weg
vallen: een geautomatiseerde handeling. Bij deze handeling doe je dingen
onbewust, je fietst op de automatische piloot. Het is eigenlijk een toestand van
onmacht ! Het is dus onmacht en dit kan de verwijtbaarheid wegnemen, maar
hoe zit het met het anders moeten handelen het verontschuldigbare. Waarom
is deze onmacht nou niet verontschuldigbaar volgens de rechtbank? Hij heeft zelf
gezorgd voor de toestand van geautomatiseerd handelen, hij heeft zelf de
toestand van onmacht opgewekt (dit vind je terug bij de rechterkolom aan het
einde van de 1e alinea : ars aequi). Er is dus sprake van NIET verontschuldigbare
onmacht. Er volgt een bewezenverklaring/ veroordeling. De rechtbank legt geen
straf op omdat ze vinden dat dat verder niks toevoegt.
Het hof : Het hof oordeelde dat er geen sprake was van schuld (culpa) in de zin
van art. 307 Sr. Er is geen sprake geweest van een verwijtbare aanmerkelijke
onvoorzichtigheid, of “grove of aanmerkelijke schuld” zoals het hof het verwoord.
Het hof begint met het gegeven dat de klimsport een gevaarlijke sport is, waarbij
er een hoge mate van zorgvuldigheid in acht moet worden genomen. Vervolgens
verlegt verdachte zijn aandacht, schendt hij de norm dat je moet opletten en
naar boven moet kijken. Verdachte was zich bewust van de verantwoordelijkheid
die hij droeg en er is geen blijk geweest van nonchalance of nalatigheid bij
verdachte. Verdachte hoefde niet onophoudelijk naar slachtoffer te blijven kijken,
gezien het feit dat verdachte aan de spanning van het touw kon voelen welke
actie van hem verwacht werd.
Er is geen blijk geweest van nonchalance of nalatigheid bij verdachte, dus GEEN
onvoorzichtigheid. Terwijl het hof wel vond dat er een bijzonder zorgplicht was. Er
was GEEN verwijt, want hij kon het voelen aan de spanning van het touw. Je kan
je wel niet aan het protocol houden door niet constant omhoog te kijken MAAR dit
kan wel worden weg genomen door het feit dat de verdachte ervaren was en kon
voelen aan de spanning het touw waar het slachtoffer zich bevond. Er volgt
vrijspraak.
3) Geef in eigen woorden weer wat de kritiek van de Advocaat-Generaal
Vegter is in zijn conclusie en geef daarbij aan in hoeverre de A-G de
begrippen uit de definitie van culpa in zijn conclusie gebruikt.
Kritiekpunt van AG op de overweging van het hof: in ro. 12 staat dat het hof
