Een literatuuronderzoek naar
de interventiemogelijkheden ter bevordering van
therapietrouw bij zorgvragers met diabetes mellitus type II
Naam Student 1 (SN), Naam Student 2 (SN) & Naam Student 3 (SN)
Abstract
Inleiding: Diabetes Mellitus II (DMII) is een ziekte met vaak onopgemerkte symptomen. De
schadelijke gevolgen van DMII kunnen door een therapietrouwe behandeling beperkt worden.
Het doel van dit literatuuronderzoek is wetenschappelijk bewezen interventies voor
verpleegkundigen op te stellen om therapietrouw bij de zorgvrager met DMII te bevorderen.
Methode: Voor dit literatuuronderzoek is gebruik gemaakt van de databanken PubMed, CINAHL
en Cochrane. De zoekstrategie bestond uit het toepassen van zoektermen en limieten. Hierbij
werden booleaanse operatoren ingezet om de resultaten te specificeren. Tot slot, zijn
selectiecriteria aangehouden om tot een eindselectie te komen. Resultaten: Voor het
literatuuronderzoek is er gebruik gemaakt van zeven artikelen, waarvan één cohort studie, vier
randomized controlled trials (RCT’s), één systematic review en één systematic review met meta-
analyse. Er zijn verschillende verpleegkundige interventies naar voren gekomen die de
therapietrouw bij zorgvragers met DMII kunnen bevorderen. Discussie: Om de inhoudelijke
kwaliteit en de validiteit te waarborgen van dit artikel is er gebruikgemaakt van een
publicatiedatumlimiet en aanschaffing van licenties van PubMed en CINAHL. Tijdens het
literatuuronderzoek is er maar één zoekstrategie toegepast. Daarnaast is er het exclusiecriterium
“leeftijdsgroep” toegepast. Hierdoor zijn mogelijk niet alle bruikbare interventies gevonden wat
een vertekend beeld kan creëren in de resultaten. Conclusie: De toepasbare interventies om
de therapietrouw bij zorgvragers met DMII te bevorderen zijn: het inzetten van zowel individuele
als groepssessies en -educatie, het inzetten van mobile health (mHealth) en draagvlak creëren
bij de familie en de omgeving. Aanbevelingen: Voor een vervolgonderzoek is het aan te
bevelen meerdere zoekstrategieën en databanken in te zetten om mogelijk een breder scala aan
verpleegkundige interventies te verkrijgen. Daarnaast kan de inzet van beoordelingslijsten tijdens
de artikelselectie de kwaliteit van het literatuuronderzoek verhogen. In de praktijk is het voor de
verpleegkundige aan te bevelen de zorgvrager met DMII persoonsgericht en met empowerment
te benaderen.
Fontys Hogeschool Mens en Gezondheid, HBO Verpleegkunde, Eindhoven
Januari 2022
Trefwoorden: Diabetes Mellitus, Type 2 (diabetes mellitus type II), Treatment Adherence and
Compliance (therapietrouw), Patient Compliance (therapietrouw) en Therapeutics (therapie)
Inleiding Rutten & Reenders (2009) worden in de
In het jaar 2019 stonden ruim 1 beginfase van DMII de symptomen door de
miljoen personen in Nederland met diabetes patiënt vaak nog niet opgemerkt. Deze
mellitus type II (DMII) in het sluipen er langzaam in. Het kan enkele jaren
eerstelijnszorgregister gemeld (Nivel, 2020). duren voordat deze zich uiten.
Volgens Nivel (2020) verwacht het CBS op Veelvoorkomende uitingen zijn: polyurie
basis van de huisartsenregistraties een veroorzaakt door glucosurie en
stijging in de prevalentie. Vermoedelijk zullen gewichtsverlies die leiden tot vermoeidheid
in 2040 1,3 miljoen mensen in Nederland (Rutten & Reenders, 2009).
DMII hebben. Holtrop (2015) vermeld, dat het
DMII kenmerkt zich door een beloop van de ziekte en de schadelijke
combinatie van een hyperinsulinemie en een gevolgen ervan vallen te beperken door het
insulineresistentie (Holtrop, 2015). Volgens aanhouden van leefstijladviezen.
1
, Naam Student 1, Naam Student 2 & Naam Student 3
Voorbeelden volgens de Nederlandse met de patiënt, gevolgd door het niet
Diabetes Federatie (2021) zijn: meer openstaan voor nieuwe informatie of het
lichaamsbeweging inbouwen, gebruik van vakjargon door de
gewichtsreductie nastreven indien mogelijk, verpleegkundige (Jansink, Worstelen met
stoppen met roken en het tijdig controleren leefstijladvisering, 2011). Hierdoor kan
van bloedglucosewaardes. Het geven van volgens Jansink (2011) de gewenste
leefstijladviezen is één voorbeeld als therapietrouw niet bereikt worden.
therapiemogelijkheid voor zorgvragers met Daarnaast bekrachtigt het Nursing-artikel
DMII. In de NHG-richtlijn, vastgelegd door de van Kluijver (2017) bovenstaande
werkgroep Barents et al. (2021), kan een statements door veel voorkomende
medicamenteuze behandeling worden voorlichtingsvalkuilen door
opgestart indien nodig. verpleegkundigen te belichten. Zoals de
Wanneer een zorgvrager met DMII eigenwaarde van de patiënt niet in acht te
zich aan de opgestelde afspraken houdt, nemen, ongevraagd advies te geven, over
zoals het opvolgen van leefstijladviezen en onvoldoende tijd te beschikken en de patiënt
het nemen van de voorgeschreven medicatie niet weten te motiveren tot verandering
wordt dit als therapietrouw beschreven. De (Kluijver, 2017).
definitie van therapietrouw is volgens Bakker Door Kluijver (2017) zijn er inzichten
(2016); “De mate waarin de patiënt zijn verkregen dat er verpleegkundige valkuilen
behandeling uitvoert zoals afgesproken met zijn die de voorlichting belemmeren.
zijn behandelaar”. Daarnaast benadrukken Jansink et al.
De positieve aspecten van (2019), dat het huidige systeem
therapietrouw bij zorgvragers met DMII zijn ontoerekenbaarheden bevat die het bereiken
onder andere: de bevordering van de van therapietrouw mogelijk complexer maakt
gezondheidstoestand van de zorgvrager en voor de zorgvrager met DMII.
verminderde zorgkosten (Bakker, 2016). Om Door deze stellingname van Kluijver
deze therapietrouw te bereiken is (2017) en Jansink et al. (2019) is de
begeleiding nodig (Nederlandse Diabetes onderzoeksvraag opgekomen: “Wat zijn
Federatie, 2019). Bakker (2016) beschrijft, verpleegkundige interventiemogelijkheden
dat maatwerk een vereiste is om dit te ter bevordering van therapietrouw bij een
bereiken. Deze begeleiding kan worden zorgvrager met DMII?”
gegeven door een verpleegkundige of een Het doel van deze vraagstelling is:
verpleegkundig specialist (Jansink, wetenschappelijk bewezen interventies op
Worstelen met leefstijladvisering, 2011). De te stellen voor de verpleegkundige om
begeleiding van deze zorgvragers richt zich therapietrouw bij de zorgvrager met DMII te
op voorlichting geven, voedingsadviezen bevorderen.
opstellen en het beloop van DMII monitoren
door middel van bloedglucosemetingen Methode
(Nederlandse Diabetes Federatie, 2019). Op basis van de goed
Jansink et al. (2009) beschrijven in aangeschreven wetenschappelijke kwaliteit
hun onderzoek dat verpleegkundigen een zijn de databanken PubMed, CINAHL en
traditionele strategie inzetten bij het geven Cochrane gebruikt voor de beantwoording
van voorlichting aan de zorgvragers met van de onderzoeksvraag (van Straalen &
DMII. Een traditionele strategie bestaat Schuurmans, 2016).
volgens Jansink et al. (2009) uit het geven De databank PubMed is gekozen
van een hoeveelheid aan informatie en door de toegankelijkheid van veel
leefstijladviezen. Jansink et al. (2009) biomedische en verpleegkundige artikelen
beschrijven deze strategie als weinig zinvol (Libguides VuA, 2020). De gekozen
doordat uit hun onderzoekgegevens blijkt, databank CINAHL staat volgens Scholten et
dat de gegeven leefstijladviezen nauwelijks al. (2018) vooral bekend om zijn focus op de
door de zorgvragers worden opgevolgd. Dit verpleegkundige beroepsuitoefening. De
wordt veroorzaakt door verschillende databank Cochrane bevat hoogstaande
factoren zoals een ontbrekende aansluiting
2
