Rechtsfilosofie B
HC1
Is de EU een politieke gemeenschap?
- Overzicht van college 1
1. Inleiding
2. Eerste aanzet tot een problematisering
3. Teleologische interpretatie van het Verdrag van Rome
4. De EU als ‘constitutionele’ gemeenschap
5. Autonome rechtsgemeenschap zonder politieke gemeenschap?
6. Opbouw van de cursus
- 1. Inleiding
o Academische context van de cursus:
Academisering van onderwijs
Vergelijking met Rechtsfilosofie A
Samenhang onderzoek/onderwijs
Voorbeeld-functie van vraagstelling en uitwerking daarvan
o Insteek van de cursus als geheel:
Focus: de EU
Achtergrondproblematiek: recht en politiek, met name de relatie tussen eenheid en
pluraliteit.
Dus: ook van belang voor Nederland en welke politieke gemeenschap dan ook
De focus en de achtergrondproblematiek komen tot uitdrukking wanneer men stelt
‘Wij Europeanen’ of ‘Wij Nederlanders’, om vervolgens men rechtsnormen stelt en
handhaaft met een beroep op dat “wij”.
Dus de kernproblematiek van de cursus is de structuur en dynamiek van
representatie: de representatie van een politieke eenheid, wat meestal wordt
aangeduid als de representatie van een volk.
o Daarmee samenhangend als kernproblematiek:
Identiteit Eenheid: het volk wordt als geheel vertegenwoordigd
Differentie of verschil Pluraliteit: controverse over wat ons samenbindt
De slogan van de EU: ‘eenheid in verscheidenheid’
Maar is het anders voor Nederland of welke staat dan ook?
De politieke vraagstukken bij uitstek:
Wie zijn ‘wij’?
Zijn we een ‘wij’?
Protest tegen de ‘austerity measures’
http://internacional.elpais.com/internacional/2013/10/19/album/
1382203797_802036.html#1382203797_802036_1382206612
Protest tegen de ‘Poolse loodgieter’
Meldpunt overlast van de PVV
Brexit
De christelijke identiteit van de EU?
Europa en immigratie:
De reis:
http://www.theguardian.com/world/video/2011/may/09/arab-immigrant-europe-
video
De grens:
1
, http://www.eldiario.es/desalambre/pagado-fondos-publicos-frente-
Melilla_0_316369381.html
- 2. Eerste aanzet tot een probleemstelling:
(a) In welke zin is de EU een Unie?
Advies van de Raad van State van 12 september 20071 (verplicht voor tt).
Rvs ging in op in hoeverre die aanpassing van het Constitutionele Verdrag,
nl. het Verdrag van Lissabon, al dan niet een grondwet was, en daarmee
opnieuw in aanmerking kwam met een referendum.
En mag de EU überhaupt een grondwet hebben
o Het kabinet deelt het oordeel van de RvS dat het beoogde Hervormingsverdrag zich
kenmerkend onderscheidt van het eerder verworpen Grondwettelijk Verdrag.
o Het kabinet wijst op de feitelijk andere situatie dan bij het referendum in 2005
(toen verdrag met grondwettelijk karakter, nu niet; toen kans op
heronderhandeling, nu zeer twijfelachtig; toen veronderstelling dat
referendum niet-bindend kon zijn, nu wetenschap dat referendum
feitelijk bindend is), die dus een andere afweging noodzakelijk maakt.
o Samenvattend, stelt het kabinet zich op het standpunt dat (…) voor de goedkeuring
van het beoogde Hervormingsverdrag de normale goedkeuringsprocedure dient te
worden gevolgd, net als dat het geval was bij de verdragen van Maastricht,
Amsterdam en Nice
De mislukking van het Constitutionele Verdrag
Het Verdrag van Lissabon
De financiële crisis, en de euro:
De groeiende tweespalt tussen Noord-Europese en Zuid-Europese landen
De groeiende tweespalt tussen West-Europese en Oost-Europese landen
Dus in hoeverre zijn we een gemeenschap?
(b) In welke zin is de EU ‘Europees’?
De grenzen van Europa:
Grenzen doen ertoe voor de vraag wie wij Europeanen zijn.
Een continent zonder buitengrenzen (plaatje)
Romano Prodi’s probleem: ‘waar eindigt Europa?’ en waarom daar? Rusland zou
zeggen, als polen erbij mag, dan wij ook. trekken van grenzen is een voortdurend
politiek proces
- 3. Teleologische interpretatie van het Verdrag van Rome
o 3.1 Van Gend & Loos
Rechtstreekse werking (NL kunnen staat aanspreken voor het niet implementeren
nationale burgers rechten en plichten geven, en dus helpen bij politieke
integratie)
Autonome rechtsorde (vanwege rechtstreekse werking, niet gewoon alleen een
internationaal verdrag maar EU is een autonome rechtsorde geworden, het staat op
zichzelf; waarbij de HvJEU een constitutionele rechter van is geworden, want die
beslist daarover.)
o 3.2 Costa vs. ENEL
1
http://www.raadvanstate.nl/adviezen/zoeken-in-adviezen/tekst-advies.html?
zoeken_veld=W02.07.0254%2FB&utm_id=2&utm_source=Zoeken+in+adviezen&utm_campaign=adviezen&utm_medium=internet&utm_content=W
02.07.0254%2FB&utm_term=W02.07.0254%2FB&id=7508 (verplichte literatuur voor tentamen)
2
, Voorrang van gemeenschapsrecht (nationale grondwet moet dus wijken i.g.v
conflict) (evenals door een rechter! constitutionele HvJEU)
o 3.3 Vergelijking met federale rechtsorde (denk aan Duitsland, of Amerika)
Advies 1/91
o 3,4 Autonomie van het gemeenschapsrecht
‘Nieuwe’ rechtsorde (Van Gend & Loos)
‘Eigen’ rechtsorde (Costa vs. ENEL) wel opgericht door lidstaten, maar is niet
afhankelijk van de lidstaten.
Teleologische interpretatie: middel tot doeleind wie akkoord gaat met het
doeleind (de gemeenschappelijke markt), gaat ook akkoord met de middelen (en dat
is rechtstreekse werking en voorrang)
- 4. De EU als ‘constitutionele’ gemeenschap
o 4.1 De EU als rechtsgemeenschap
Les Verts
o 4.2 Legaliteit van rechtsvorming
Horizontale bevoegdheidsverdeling tussen instellingen van de EU
Verticale bevoegdheidsverdeling tussen lidstaten en de EU
Bij conflict heeft het hof het laatste woord! (die kan bv beslissen of bevoegdheden
bij welke instelling de bevoegdheid ligt (horizontaal), of bij de lidstaat of de EU
(verticaal) het hof zorgt dus voor horizontale en verticale bevoegdheidsverdeling
Gebeurt ook zo in Duitsland. Dus federatie? Maar een federatie veronderstelt 1 volk
o 4.3 Een ‘juridische’ constitutie
Het Verdrag als ‘constitutionele handvest’ het hof heeft het laatste woord
- 5. Autonome rechtsgemeenschap zonder politieke gemeenschap?
o 5.1 De legitimiteit van besluiten
Waarover zwijgt Les Verts? over de legitimiteit van besluiten
o 5.2 De EU als politieke eenheid?
De preambule van het Verdrag van Rome
Steeds hechter verbond tussen volkeren van Europa. lidstaten... geen
deelstaten dus! ‘we the peoples’
Dus hoe kan die rechtsorde autonoom zijn, als daar geen volk aan ten
grondslag ligt?
Dus ook geen federatie, want boven die constitutie staat het volk.
De preambule van de constitutie van de VS
https://en.wikipedia.org/wiki/Preamble_to_the_United_States_Constitution#/
media/File:Constitution_We_the_People.jpg
o 5.3 Een politieke constitutie?
Grondwetgeving door een Europees volk?
- 6. Opbouw van de cursus
(a) De EU is géén autonome rechtsorde:
Het Maastricht-arrest van het BVerfG
(b) De EU is wél een autonome rechtsorde maar geen politieke gemeenschap
De visie van Th. Koopmans
(c) De EU is een semi-autonome rechtsorde én een politieke gemeenschap
Alternatieve visie op politieke representatie
3
, (d) Problemen waarvoor de EU staat als politieke gemeenschap, wil het zijn aanspraak op
autonomie waar kunnen maken.
o Insteek van hoorcollege 1:
Een juridische contextualisering van deze problematiek: drie beroemde uitspraken
van het Europese Hof van Justitie
Deze uitspraken als eerste stap naar de meer algemene problematiek van de
representatie van een politieke gemeenschap
o Kernbegrippen:
De EU als ‘nieuwe’ rechtsorde
De EU als ‘eigen’ rechtsorde
De Verdragen als ‘constitutionele handvest’
De ‘overdracht’ van soevereine rechten
De ‘autonomie’ van het Unierecht
‘Rechtsgemeenschap’ en ‘politieke gemeenschap’
‘Legaliteit’ en ‘legitimiteit’ van Europees recht
De EU (toen: de EEG) als ‘sui generis gemeenschap’
- Multiple-choice vraag over thema’s van HC1
In het Les Verts-arrest stelt het Europese Hof van Justitie dat het EEG-Verdrag een ‘constitutioneel
handvest’ is. Hiermee wordt bedoeld dat:
(a) Het Hof een volledige legitimiteitscontrole kan uitoefenen op rechtshandelingen van de EU
en haar Lidstaten.
(b) De EU, juridisch gezien, een federale gemeenschap is.
(c) Het Hof een democratische legaliteitscontrole kan uitoefenen op rechtshandelingen van de
EU en haar Lidstaten.
HC2
Het BVerfG: de EU als ‘Statenverbond’
- Overzicht van college 2
1. Samenvatting week 1
2. Inleiding
3. De autonomie van het unierecht
4. Van staatssoevereiniteit naar volkssoevereiniteit
5. De representatie van het volk
6. Implicaties voor het unie/gemeenschapsrecht
- Samenvatting week 1
(a) In welke zin is de EU een unie?
Teleologische interpretatie (van verdragen door HvJEU: middel – doeleind)
Constitutionele handvest
(b) In welke zin is de EU ‘Europees’?
Grenzen van Europa (de grenzen maken een verschil, natuurlijk maar ook politiek)
Democratie
o Caroline de Gruyter, ‘Wat is er mis met Europa – en wat doén we eraan?
‘Maar Brussel, dat zijn wij. Brussel is wat Europeanen ervan maken. Europeanen van hoog
tot laag. Als niemand er wat van maakt, en zich nergens voor verantwoordelijk voor voelt,
gaat Europa met een noodsnelheid tegen de muur. Op een dag krijgen wij daar ontzettende
spijt van’. (NRC, zaterdag 13 februari 2016)
4
