Samenvatting
Samenvatting examenstof geschiedenis (H5-H10+historische contexten)
- Vak
- Geschiedenis
- Niveau
- HAVO
samenvatting van alles wat je moet weten voor je examen.
[Meer zien]Voorbeeld 4 van de 56 pagina's
Voorbeeld 4 van de 56 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Voorbeeld van de inhoud
Hoofdstuk 5Samenvatting gs
Hoofdstuk 5-10
Historische contexten NL,
DU en Brits Rijk
1
,Hoofdstuk 5
Renaissancetijd en 16e eeuw 1500-1600
Hoofdstuk 5: Een nieuwe wereld
De vijf kenmerken van het tijdvak:
Het begin van de overzeese expansie.
Het veranderde mens- en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe
wetenschappelijke belangstelling.
De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de Klassieke Oudheid.
De protestantse Reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg
had.
Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.
Kernbegrippen:
Erfgoed Cultuurgoed dat is overgeleverd uit eerdere tijden.
Katholicisme Rondom de Kerk van Rome opgezette geloofsrichting, waarbij de paus
als aardse plaatsvervanger van Christus wordt gezien.
Kerkhervorming/ Protestbeweging tegen misbruiken verkeerde manier van geloven
Reformatie binnen de katholieke kerk.
Protestantisme Verzamelnaam van verschillende geloofsrichtingen die hun oorsprong
kennen in het protesteren tegen misbruiken binnen de katholieke
kerk.
Renaissance Cultuurstroming die de mens als individu centraal stelt en de Klassieke
Oudheid als voorbeeld heeft.
Wereldbeeld Voorstelling omtrent de werkelijkheid van de wereld.
5.1 Ontdekkers legden de wereld open
Inleiding
In de vijftiende eeuw legden Portugese zeevaarders de basis van de Europese expansie. Een eeuw later gevolgd
door Spaanse en Portugese ontdekkingsreizigers. Vanuit Portugal trokken Bartholomeus Diaz, Vasco da Gama
en Diogo Cào de wijde wereld in. Spaanse vorsten financierden d eontdekkingsreis van Columbus, die in 1492
Amerika ontdekte.
Welke redenen waren er om op ontdekkingsreis te gaan?
Hendrik de Zeevaarder: stuurman aan wal
De Portugese prins Hendrik de Zeevaarder (1394-1460) heeft veel betekend voor de Europese overzeese
expansie. In Sagres, Zuid Portugal, richtte hij een onderzoekscentrum op. De scheepsbouwtechniek werd in
Sagres verder ontwikkeld. Hier werden de ontdekkingsplannen gemaakt.
Door de verovering in 1415 van het moslimbolwerk Ceuta op de Marrokaanse kust, kwam Hendrik in contact
met handelaren uit Timboektoe (Mali). Hun verhalen brachten hem op het idee langs de onbekende kusten van
Afrika te zeilen. Een voor die tijd revolutionaire gedachte, omdat men zich de verschrikkelijkste voorstellingen
maakte over wat er 'in het zuiden' te vinden was.
Hendrik zette door. Hij wilde niet alleen de Portugese handel vergroten, maar hij hoopte ook het christelijke
koninkrijk van de mythische priester Jan ergens 'achter de Arabische wereld' te vinden.
De Azoren en later ook de Canarische eilanden en Madeira werden door de Portugezen in bezit genomen. Ze
gebruikten deze eilanden als uitvalsbasis voor hun verdere tochten. Dankzij de aanwijzingen van Portugese
zeelieden werden betere schepen gebouwd. De nieuwe standaard op zee werd het karveel, een schip dat
wendbaarder was en meer lading kon vervoeren.
2
,Hoofdstuk 5
In 1482 kwam Johan II aan de macht in Portugal. Drie jaar daarna plaatste Diogo Cão de Portugese vlag op de
kust van Angola. In 1488, voer Bartholomeus Diaz als eerste langs de Kaap de Goede Hoop.
Toevalstreffer of berekenende gok?
Het bekendste voorbeeld van Europese expansie beruste eigenlijk op een vergissing. In 1492 'ontdekte'
Columbus Amerika tijdens zijn zoektocht naar een zeeroute naar Indië. Hij besefte niet dat hij beland was op
een nieuw continent. Voor zijn reis had hij wel zeekaarten bestudeerd en leerde hij de oceaanwinden- en
stromingen kennen. Hij baseerde zijn inzichten op de toen beschikbare geografische kennis.
Carreira da India
In 1497 vertrok de Portugees Vasco da Gama uit Lissabon om langs de door Bartholomeus Diaz ontdekte Kaap
de Goede Hoop de weg naar Indië te vinden. In 1498 wist hij Indië (het huidige India) te bereiken. Daar bulkte
de plaatselijke markt van de specerijen. De Portugezen beschikten echter niet over goede ruilmiddelen om ze
te kunnen kopen. Ook weigerden de lokale handelaren nieuwe concurrenten toe te laten tot hun winstgevende
handelsnetwerk. De retourvaart kostte velen het leven. Toch zagen de Portugezen de reis als een succes, want
de 16.000 km lange route lag nu open.
Om optimaal te kunnen profiteren waren de Portugezen bereid met geweld de handel van de moslims over te
nemen. In 1500 ging Pedro Cabral scheep om India op te eisen. Hij landde echter op de Braziliaanse kust, bracht
deze in kaart en nam het land in bezit. In India dwong hij vorstendommen aan de Malabarkust tot het tekenen
van handelsverdragen. In 1502 keerde Cabral met veel specerijen terug in Lissabon.
Magalhães
Een van de Spaanse expedities werd geleid door de Portugees Magalhães. Hij concludeerde dat er een
zuidelijke doorgang moest zijn van de Atlantische naar de Stille Oceaan. In 1519 vertrok Magalhães met vijs
schepen en 250 manschappen uit het Spaanse Sevilla. En het lukte hem.
De tocht over de Stille Ocean duurde lang. Op de Filippijnen sneuvelde Magalhàes in een gevecht met lokale
heersers die hij tot het katholicisme wilde bekeren. In 1521 bereikte de vloot van Magalhães uiteindelijk de
Molukken. Volgestouwd met specerijen voer men via de Afrikaanse kust terug naar Spanje. Slechte één boot
met achttien mannen keerde terug in Sevilla. Spanje trok daaruit de conclusie dat men zich moest richtten op
Amerika.
5.2 Een nieuwe kennisdrager: de atlas
Inleiding
Niet langer was het geloof de bron van al het weten. In de zestiende eeuw werden eigen onderzoek en
waarnemingen steeds belangrijker. Waarheidsgetrouwe wetenschap nam de plaats in van traditionele,
symbolistische wetenschap. Geleerden kwamen tot de conclusie dat de wereld anders in elkaar stak dan eerder
gedacht werd. Het bestaande wereldbeeld moest worden aangepast. In deze paragraaf bekijken we de nieuwe
wetenschappelijke benadering aan de hand van de ontwikkeling van de cartografie, het maken van kaarten.
Hoe veranderde de kennisverwerving in de zestiende eeuw?
Nieuwe kaarten
De ontdekkingen van Columbus en Magelhães werden vastgelegd door middel van kaarten. Deze werden in
een atlas vastgelegd. De kaarten werden steeds nauwkeuriger. Waren ze eind vijftiende eeuw nog voornamelijk
gebaseerd op de inzichten van geleerden uit de Oudheid, eind zestiende eeuw werden ze getekend op basis
van controleerbare feiten.
TO-kaart
In de Middeleeuwen bestonden er twee soorten kaarten. De eerste was de zogeheten 'zonale kaart' die de
aarde verdeelde in zeven zones: bevroren, gematigd, heet, een evenaar en weer terug naar bevroren.
De andere was de TO-kaart. de ronde aarde werd op deze kaart door een waterstelsel, gevormd door de letter
T, in drie landdelen opgesplitst. Boven de horizontale lijn van de T lag Azië, links van de verticale lijn Europa en
3
, Hoofdstuk 5
rechts daarvan Afrika. Jeruzalem als centrum lag bovenaan op de kaart. Europa lag linksonder. Met de
werkelijkheid had de kaart niets te maken. Het was een weergaven van mythes, legendes en religieuze
informatie.
Ptolemaeus, Arabieren en Grieken
De Arabieren beschikten in de Middeleeuwen over een beter beeld hoe de wereld er uit zag Zij bezaten kaarten
uit de Oudheid die wel gebaseerd waren op geografische feiten. Een vooraanstaand geleerde uit de Oudheid
was Ptolemaeus, een astronoom, wiskundige en geograaf. Hij schreef de 'Geographia', waarin hij belangrijke
maatstaven voor het maken van ene kaart schetste: de Coördinaten voor de plaatsaanduiding en de bolle vorm
van de aarde. In 1154 werd het werd het werk van Ptolemaeus door de befaamde geleerde Al Idris gebruikt om
een wereldkaart samen te stellen. Al Idris had veel door Europa gereisd en wist daardoor hoe dit continent er
uit zag.
Land en zeekaarten
De kaarten in de Middeleeuwen dienden verschillende doelen. Bijvoorbeeld voor pelgrims. Vanaf de dertiende
eeuw gebruikten zeevaarders portolankaarten. Deze kaarten bevatten instructies voor schippers. Kusten
stonden duidelijk aangegeven. de binnenlanden waren minder nauwkeurig afgebeeld. Nieuw ontdekte
gebieden werden snel ingetekend als men wist waar ze zich bevonden.
De nieuwe kennis van kustlijnen en zeeroutes kreeg namelijk de status van commercieel of staatsgeheim. En
dus verwerkte men nieuwe gegevens soms niet. Het koste immers veel geld om expedities uit te zenden en de
opbrengst van de pas ontdekte gebieden waren enorm. Doorbrieven van kennis stond daarom gelijk aan
landvoorraad en werd bestraft met de doodstraf.
Amerika in kaart gebracht
Het concept van de portolankaart bleek uiteindelijk het meest bruikbaar voor de wereldkaart. Steeds
nauwkeuriger werden de nieuw ontdekte gebieden op de kaarten verwerkt. Een goed voorbeeld daarvan is de
kaart die Juan de la Cosa rond 1500 verspreidde. Hij reisde als kapitein mee met Columbus en verbleef lange
tijd in de Caraïben en verkende de kust van Zuid-Amerika.
De la Cosa gaf het gebied dat Columbus ontdekte nog geen naam. De naamgever werd Amerigo Vespucci.
Vespucci maakte verschillende ontdekkingsreizen die hij in Mondus novus ('Over de nieuwe wereld') in een
beeldende stijl beschreef. Zijn reizen brachten hem bijna tot aan het zuidelijkste puntje van Zuid-Amerika. Zo
raakte hij ervan overtuigd dat Amerika een apart continent was.
In 1507 maakte Martin Waldseemüller een nieuwe wereldkaart. Het nieuwe gebied besloot hij de voornaam
van Vespucci te geven: terra Americi.
5.3 Erasmus en het Humanisme
Inleiding
Erasmus was een geleerde die vaak de draak stak met heilige huisjes. deze spot was wel gebaseerd op
intensieve studie. Erasmus wilde de mensen leren op zichzelf te vertrouwen. ze moesten beslissingen nemen
op basis van kennis die ze zelf hadden verworven. Zo konden ze de verantwoordelijkheid dragen voor hun
eigen leven.
Erasmus is de belangrijkste vertegenwoordiger van het Humanisme. deze wijsgerige stroming met het accent
op het individu was in de zestiende eeuw van grote invloed.
Waarom was Erasmus een humanist bij uitstek?
Humanisme en Renaissance
De termen Humanisme en Renaissance verwijzen naar een stroming die eind veertiende eeuw in de steden van
Noordwest-Italië ontstond. Deze benadrukte de individualiteit van de mens en de schoonheid van het leven en
het menselijk lichaam en borduurde voort op het erfgoed van de Klassieke Oudheid. De gedachtewereld was
niet langer georiënteerd op het hiernamaals, zoals in de Middeleeuwen.
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper lottekraaijveld. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 50064 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen