Samenvatting
Samenvatting Geschiedenis tijdvak 5 tm 10
- Vak
- Geschiedenis
- Niveau
- VWO / Gymnasium
samenvatting vanaf tijdvak 5 tm 10. samenvatting van 26 pagina's + begrippen met bijbehorende uitleg.
[Meer zien]Voorbeeld 3 van de 26 pagina's
Voorbeeld 3 van de 26 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Verkoper
Volgen
Voorbeeld van de inhoud
Geschiedenis H.5 t/m H.10Hoofdstuk 5
5.1 De wereld wordt groter
Door kruistochten kwam er steeds meer contact met Arabieren die karavaanhandel dreven met Zuid- en Oost-
Azië. Europeanen raakten hierdoor bekend met nieuwe producten als papier, buskruit en het kompas.
Aan het eind van 15e eeuw was het wereldbeeld een stuk verbeterd.
Kaarten van Europa waren verbeterd en betrouwbaarder geworden door de handelscontacten. Maar hoe
verder van Europa af hoe onbetrouwbaarder.
Columbus gebruikte kaart gemaakt door Toscanelli om naar het westen te varen op zoek naar een zeeroute
naar Indië.
Arabië leverde specerijen uit Azië aan Venetië en Venetië bevoorraadde hiermee Europa. Maar tussenhandel
was te duur.
Motieven om op ontdekkingsreis te gaan:
Handeldrijven
Christendom verspreiden
Macht en status vergroten
Reconquista voltooien
Portugezen ondernamen als eersten ontdekkingsreizen om Indië te bereiken.
1488 Bartolomeus Diaz vaart als eerste om de Afrikaanse zuidpunt
1497 Vasco da Gama bereikt westkust van India
Portugezen bewaakte zeeroute en dit versterkte ze door factorijen. Vanuit deze factorijen dreven ze handel
met de lokale bevolking.
1492 Reconquista wordt in Spanje voltooid
Isabella en Ferdinand eisten dat hun onderdanen het katholicisme aanhingen.
1492 Columbus begint aan zijn reis naar Indië
na 5 weken komt hij aan in het Caribisch gebied maar hij denkt dat hij in Indië is aangekomen. Hij noemt de
inwoners dan ook indianen.
1507 Waldseemüller zet als eerste Amerika op de kaart
1519 Hernan Cortes valt gebied van de Azteken binnen
Azteken leefden in grote steden en hadden een bloeiende economie door ambachtslieden en boeren.
Azteken dachten dat Cortes hun god was, omdat hij erop leek en hij zou volgens een legende uit het oosten
komen. Maar Cortes viel hun juist aan.
1521 Azteken geven zich over
Als beloning kregen conquistadores van koning Karel V grote landgoederen. = haciënda’s
Dwangarbeiders waren niet bestand tegen het zware werk en hadden geen weerstand tegen de besmettelijke
ziektes die de Spanjaarden meenamen.
Spaanse priester Bartolomé de las Casas zette zich in voor een betere behandeling van de inheemse bevolking.
Hij stelde voor om Afrikaanse slaven in te zetten voor zijn werk.
1542 nieuwe wet, bewoners van midden- en Zuid-Amerika golden volgens de wet als volwaardige mensen.
1530 Karel V geeft de kolonie een eigen bestuur. Samenleving wordt ingedeeld naar afkomst.
Spaanse missionarissen probeerden de inheemse bevolking tot het christendom te bekeren. Internationale
handel op de Atlantische Oceaan ontwikkelde zich ten koste van de handel op de Middellandse zee. Er stond
een handelsdriehoek tussen Europa, Afrika en Amerika.
Europa levert wapens, textiel en luxe goederen aan Afrika en Amerika
Afrika vervoert zwarte afrikanen naar Amerika en verkoopt ze daar als slaven.
Nieuwe producten kwamen naar Europa
Spanje verbood andere landen handel te drijven in Spaans-Amerika. Nederlandse, Franse en Engelse
handelaren proberen het alsnog en plegen kaapvaart op de Spaanse zilvervloten.
5.2 Een nieuw mens- en wereldbeeld
Nieuwe manier van denken = humanisme
, De mens staat centraal
Erasmus wilde een wetenschappelijk verantwoorde Bijbelvertaling maken. Erasmus ontdekte veel
vertaalfouten in de Vulgaat. Hiermee zette Erasmus de eerste stap naar de kerkhervorming.
Kunstenaars gingen weerbeelden of gebouwen in de stijl van de oudheid maken. De klassieke kunst beleefde
een renaissance = wedergeboorte
Bekende renaissancekunstenaars:
Michelangelo
Leonardo da Vinci
Homo universalis = alles kunner, omdat ze zowel architect en beeldend kunstenaar als wetenschapper
waren
5.3 De kerkhervorming
Kerk was oppermachtig in de Middeleeuwen. De paus stond boven aan de kerkelijke Hiërarchie en leidde de
christelijke gemeenschap. Hij werd gezien als de plaatsvervanger van Christus op aarde.
In 15e eeuw bekritiseerd Johannes Hus de verkoop van kerkelijke ambten, de corruptie en de handel in relieken
en aflaten. Hus zegt in zijn preken dat de kerk afstand moet doen van alle macht en rijkdom. Hus wordt van
ketterij beschuldigd
1415 Hus wordt als ketter door de paus tot de dood op de brandstapel veroordeeld
Net als Erasmus was Hus een voorloper van de kerkhervorming en een inspiratiebron voor Maarten Luther.
Ondanks kritiek bleef Erasmus katholiek. Hij wilde met zijn kritiek bereiken dat de kerk zich zou verbeteren en
zuiveren.
1517 Maarten Luther publiceert 95 stellingen tegen de misstanden in de kerk
Door uitvinding van drukpers verspreiden zijn ideeën snel.
Luther richtte zich tegen de verkoop van aflaten en verwierp de luxe van de kerkgebouwen en het wereldlijk
leven van de hoge geestelijken.
Luther wilde een kerkhervorming of reformatie.
Luther vertaalde de bijbel in het Duits.
1543 Luther keert zich met een pamflet tegen de joden. Hij noemt ze lui en op het geld belust.
1518 ketterproces tegen Luther, de paus doet hem in de kerkelijke ban en Karel was het met paus eens
Luthers volgelingen voelde zich gedwongen om eigen kerkgemeentes te stichten
Lutheranen kregen steun van verschillende Duitse vorsten.
Kerkhervorming werd kerksplitsing.
1524 Boerenoorlog, boeren en lage adel kwamen in opstand en eisten op grond van luthers ideeën herstel van
vrijheden die hen waren afgenomen door vorsten.
Luther steunde opstandelingen niet hij vond dat het volk in geloofszaken moest luisteren naar zijn vorst
Het ontstaan van de lutherse kerk, gesteund door lutherse vorsten, leidde tot een oorlog tegen Karel V en de
rooms-katholieke vorsten.
1555 op initiatief van Karels broer Ferdinand tegen Karel zijn zin in, Augsburgse Religievrede
de onderdanen van elk gebied in het keizerrijk moesten het geloof aannemen van hun vorst of verhuizen
Karel treedt af als keizer
Ideeën Franse hervormer Calvijn kregen veel aanhang
Calvijn had opvatting die bekend staat als de leer van predestinatie
= al voor de geboorte staat vast of iemand na zijn dood in de hemel zal komen
In de kerk mocht niets zijn wat van het geloof kon afleiden, beelden, indrukwekkende schilderijen, gouden
voorwerpen.
Regels van Calvijn voor nieuwe organisatie kerk:
o Vertegenwoordigers van een kerkgemeente bestuurden zelf hun kerkgemeente
o Geen paus aan t hoofd
o Volk mag zijn vorst afzetten als hij zich niet aan Gods regels houdt
Nederlanders zagen hierin de rechtvaardiging van hun opstand tegen hun landsheer Filips ll
1598 edict van Nantes = elke fransman kreeg recht op gewetensvrijheid
Hugenoten (aanhangers Calvijn) mochten hun godsdienstoefeningen behouden en kregen volledige
burgerrechten
, Rooms-katholieke kerk verdedigt zich tegen hervorming
maatregelen = contrareformatie
Inquisitie = rechtbank voor vervolgen ketters
5.4 uit de opstand een republiek geboren
Hoofdstuk 6
6.1 Rijk door handel overzee.
De grond in Nederland was te drassig om nog graan op te verbouwen. Wel konden er koeien grazen. Boeren
gingen zich daarom specialiseren in het vetmesten van beesten, voor vlees, of in het produceren van boter en
kaas. Deze overgang was mogelijk omdat Hollandse schippers graan invoerden vanuit Oost-zeegebieden. De
handel verliep vooral via Amsterdam en het ging om enorme hoeveelheden.
Amsterdam was belangrijk voor de handel, de redenen daarvoor:
- Brugge en Antwerpen, die voorheen belangrijk waren, waren slecht bereikbaar geworden.
- Amsterdam lag op het kruispunt van de belangrijkste handelsroutes. (driehoekstocht)
- Amsterdam had de stapelmarkt, hier worden allerlei producten opgeslagen om vervolgens weer
verder te verhandelen of te verkopen in eigen land.
- Amsterdam werd beschermd door de Hollandse waterlinie.
Ondertussen legden handelaren steeds meer contacten wereldwijd, en kwam men steeds weer met nieuwe
producten uit verre landen. Vooral graan was een belangrijk handelsproduct voor de economie. Hollandse
kooplieden zag de winst op de graanhandel verdubbelen, zij werkten dan ook volgens het principe van
kapitalisme.
De Republiek ging een groeiende rol spelen in de opkomende wereldeconomie, door hun wereldwijde
handelscontacten. In de Republiek ontstond hierdoor het handelskapitalisme, men wou zo veel mogelijk winst
gaan maken. In 1594 besloot men een gezamenlijke handelsonderneming op te richten. Ze zouden zelf
specerijen en peper uit het verre Indië gaan halen. De eerste mensen die in opdracht de tocht naar ‘de Oost’
gingen maken waren Koopman Cornelis de Houtman en schipper Pieter de Keyzer. Qua geld en
bemanningsleden had de vloot van vier schepen een groot verlies opgelopen. Toch waren de opdrachtgevers
tevreden, want de reis had bewezen dat je rechtstreeks handel kon drijven met Indië, zonder tussenkomst van
anderen.
Na deze ontdekking gingen er steeds meer schepen op weg naar Indië vanuit verschillende steden. Deze steden
richtten hiervoor compagnieën op. De concurrentie was groot en de inkoopprijs steeg. Dat vond Johan van
Oldenbarnevelt, raadspensionaris van Holland, ongunstig. Hij wist na moeizame onderhandelingen een
samenwerkingsverband te organiseren van alle kooplieden uit Holland en Zeeland, de Verenigde Oost-Indische
Compagnie (VOC). Ze kwamen aan genoeg werkkapitaal door aandelen uit te geven, iedereen kon aandelen
kopen, zelf dienstmeisjes. Elk jaar werd bij de VOC de balans opgemaakt om vervolgens aan alle
aandeelhouders een deel van de winst uit te keren.
De VOC kreeg van de Staten-Generaal het monopolie om handel te drijven met Azië en had verregaande
bevoegdheden in de verre streken. Men mocht zelfs geweld gebruiken als de VOC in gevaar kwam. Jan
Pietserszoon Coen is daarvan een goed voorbeeld, hij behandelde de bevolking van de Banda-eilanden berucht,
toen zij ondanks zijn verbod toch nootmuskaat en foelie aan Portugal en Engeland verkochten.
Vanuit Engeland en Frankrijk kwam er jaloersheid op de welvaart van de Republiek. Engeland werkte de
Republiek daarom tegen. Ze kwam met de Act of Navigation. Hierin stond dat in de Britse haven alleen schepen
mochten komen die Brits waren, of schepen die met producten uit hun eigen land kwamen. Het doel was
natuurlijk duidelijk: de Republiek tegenwerken. Desnoods waren de Engelsen bereid de oorlog te verklaren aan
de Republiek, zoals in Rampjaar 1672.
Niet alleen Frankrijk, maar ook kwam met maatregelen tegen de vrije economie. Ze wilden hun land
beschermen door mercantilisme. Daarmee wordt bedoeld dat de import van goederen uit het buitenland moet
worden verminderd en de export moet worden gestimuleerd. De invoerrechten werden hiermee hoger en met
subsidies werd de export gestimuleerd. Het doel hiervan was de werkgelegenheid in Frankrijk te vermeerderen
en zoveel mogelijk winst te maken, de koning had namelijk genoeg geld nodig voor zijn hofhouding en voor
oorlogen.
Kapitalisme: economisch systeem met als belangrijke kenmerken winststreven, privébezit en concurrentie.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper juliettevanloon. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,99. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 80364 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen