Dit document omvat notities van alle lessen van Forensisch Welzijnswerk gegeven in 2022. Bevat ook alle gegeven gastcolleges. Het document omvat slechts 57 pagina's, maar dit is omwille van het kleine lettertype.
Les 1: Sociale problemen
1. Het theoretisch – ideologische kader
Wat wordt als sociaal probleem gezien?
(1) Probleemstelling
- Sociale behoeften ≠ sociaal probleem
- 4 kenmerken sociaal probleem
o Fenomeen heeft sociale oorzaak/karakter (in maatschappij)
o Moet m’ke aandacht/draagvlak hebben: door (deel) samenleving erkend
o Als onwenselijk geacht probleemdefinitie?
In strijd met belangrijk geachte waarde (vb. vrouwenbesnijdenis)
o Er moet/kan iets gedaan worden
- Proces van ontdekking /bewustzijn = constructieproces (niet neutraal)
(2) Maatschappelijke actie
- Uitdenken en legitimeren oplossingsvoorstellen om discrepantie te vermijden (= kloof tussen probleem en m’k
aanvaardbaar)
- Welke oplossing? Hangt samen met visie op sociaal probleem
o bepaalt sociaal politieke keuzes: wat is doelstelling?
o bepaalt sociaal beleid en welzijnszorg
o (als antwoord op bepaalde nood- of probleemsituatie)
2. Constructie (niet neutraal)
- Ook m’ke actie is niet neutraal => geeft mee vorm aan probleemdefinities: tussenkomen en construeren
o Bv: Repressie vs. hulpverlening als reactie op druggebruik
o Bv: heel verschillende reactie op kindermisbruik vs -verwaarlozing
- Elke definiëring van & antwoord op sociaal probleem impliceert een waardeoordeel
- Illustratie: armoede => wat is de eerste oorzaak van armoede?
o Persoonlijke pech? Luiheid / gebrek doorzettingsvermogen? Sociale onrechtvaardigheid? Onderdeel van
moderne samenleving
o Je opinie over oorzaken is niet noodzakelijk hetzelfde als je opinie over oplossingen
- In forenzisch WZW gaat het om meer dan armoede => sociale kwetsbaarheid (!)
o = populatie die niet beschikt over voldoende hulpbronnen om op eigen kracht moeilijkheden en tegenslagen
te overwinnen en het leven op gewenste manier vorm te geven
o verschillende gradaties sociale kwetsbaarheid = ladder van sociale kwetsbaarheid
soort hulp dat nodig is om volwaardig leven te leiden
zelfredzaamheid, hoeveelheid, ernst, duur en complexiteit problemen (= samenhangende, elkaar
versterkende factoren)
o Sociale kwetsbaarheid is een proces, is een cascadesysteem: personen kunnen zakken en men wordt dan
meer sociaal kwetsbaar. Het wordt een vicieuze cirkel.
Kan een tijdelijk karakter hebben (moeilijke periode bv corona)
Link daderschap: forenzisch WZW speelt bij sociale kwetsbaarheid van daders een cruciale rol
3. ‘De bril’: analyseschema sociale problemen
- Proces tussen probleem & interventie
o Model ontstaan vanuit analyse armoede (Vranken) maar breed toe te passen op alle sociale problemen (dus
ook dader- en slachtofferschap)
o Analyseschema = theoretisch → in praktijk: kenmerken verschillende modellen
- Perceptiemogelijkheden – waar ligt de oorzaak?
o Niveau van de oorzaak: micro (bij individu) , meso (iets hoger, bv bij gemeenschap, instituties) of macro (de
samenleving)
o Aard van de oorzaak: intern (schuld) of extern (ongeval)
1
,1) Individueel schuldmodel
- Oorzaak/schuld bij de mensen zelf
o Persoonlijke tekorten
o Focus op houding, motivatie, eigen verantwoordelijkheid
o Individuen zijn onaangepast aan samenlevingsnormen – afwijkend gedrag
o ‘non-deserving’ poor (zij verdienen geen hulp) (vb: werkloos = onvoldoende werk zoeken)
- Kritiek
o Verwachting van bepaald gedragspatronen self-fulfilling prophecy
o Halo/horn-effect: cognitieve bias waarbij (on)gunstig kenmerk beoordeling persoon als (on)gunstige (bv:
iemand is knap, die zal wel succesvol zijn)
gevolg: afwijkend gedrag steeds zoeken (en vinden) bij dezelfde groepen
o Focus op negatief gedrag/beperkingen
2) Individueel ongevallenmodel
- Oorzaak bij persoonlijke tegenslagen
o Focus op individuele tegenslagen (vb. genetische verklaringen)
o Maatschappelijk achterblijven: personen kunnen zich niet aanpassen aan m’ke veranderingen (vb.
technologische evolutie)
o ‘deserving poor’ (vb: werkloos = onvoldoende geschoold zijn)
- Kritiek: blinde vlekken
o Inspanningen om bij te benen – toch in de kou
o Te statische benadering: aandacht voor gebeurtenis (micro) maar niet marginaliserend effect ontwikkelingen
/ druk in samenleving (meso) ~ ook risico op achterblijven
3) Institutioneel schuldmodel
- Meso = maatschappelijk middenveld en ‘instituties’ (vb. scholen)
- Oorzaak bij inrichting en functioneren van groepen en gemeenschappen EN instituties en organisaties
o Groepen en gemeenschappen: afwijkend gedrag ~ cultuurpatroon dat afwijkt van normatieve verwachtingen
van SL
Geen of verkeerde socialisering (vb. gezinsniveau: ‘slechte opvoeding’)
Afwijkende waarden en normen in gemeenschap: culturalisering/(sub)cultuur
o OOK: (organisatie) instituties en voorzieningen kunnen SP (sociale problemen) creëren en bestendigen
~ drempels (wachtlijsten, locatie) en selectiemechanismen (inclusie- of exclusiecriteria)
vb. scholen, (drug)hulpverlening => scholen verwachtten tijdens corona dat iedereen thuis over
laptop beschikt
locatie bv als je op de boerenbuiten woont
4) Institutioneel ongevallenmodel
- Oorzaken bij processen waarop groepen reageren m’ke breuklijnen tussen groepen en organisaties
o ‘wij en zij’ stereotypering, stigmatisering, labelen + onvoldoende beleidsaandacht voor minderheden
o voorzieningen ~ middenklasse-cultuur geen beroep op doen (kloof)
(voldoen aan voorwaarden die zijn ingebouwd door instructies)
- Kritiek institutionele modellen
2
, o Louter correcties: niet (structureel) in staat fundamentele problemen armoede en sociale ongelijkheid op te
lossen
5) Maatschappelijk ongevalmodel
- Oorzaken bij tijdelijke of conjuncturele m’ke veranderingen
o bv. crisis, natuurramp, oorlog, snelle technologische verschuivingen of demografische veranderingen (vb.
vergrijzing)
o Maatschappelijke achterstelling of deprivatie
o Per definitie tijdelijke; vb. eens er een betere economie is oplossing problemen
- Kritiek
o Geloof in tijdelijkheid situatie
o Voluntaristisch: met juiste interventies lossen we sociale problemen op
o Gaat uit van ‘doorsnee’ mensen bestendigt sociale ongelijkheid
Mattheus-effect: rijken worden rijker en armen worden armer (vb. premies voor zonnepanelen
=> mensen die hier het meest winst aan kunnen maken maken hier geen gebruik van)
6) Maatschappelijk schuldmodel
- Zoekt sociale problemen in m’ke structuren
o M’ke ordening (economische structuur en kapitalisme) structurele uitsluitingsprocessen sociale
problemen en onwelzijn
o Proces = mensen maatschappelijk marginaliseren
Ontwikkelen eigen cultuurpatroon: ‘cultuur van het zwijgen’ (Freire)
= m’k isolement, geringe m’ke invloed, onderdrukking
Type interventies berusting en apathie (vs. bewustzijn en bevrijding)
- Kritiek m’ke modellen
o = kritiek verzorgingsstaat perverse effecten
Bureaucratisering en vervreemding – overconsumptie – zorgafhankelijke burgers – Mattheus-effect
4. De reactie: analyseschema interventies/soc beleid
1) Reactie: individueel schuldmodel
- Welzijn is een private verantwoordelijkheid
- Inzetten op sanctioneringsbeleid (want schuld individu) => Hoe?
o Begeleiding, heropvoeding, verplichte integratie,
meer controle, negatieve sanctionering, disciplinering, criminalisering
o Welzijnswerk
focus op individu en eigen verantwoordelijkheid
2) Reactie: individueel ongevalmodel
- Welzijnszorg zien als noodzakelijk kwaad
- Tijdelijk in opvang voorzien: opvangbeleid
o Sociale zekerheid en bijstand, vooral vrijwillige verzekeringen
Past binnen idee van nachtwakersstaat: overheid komt pas tussen als het niet anders kan
3
, o Welzijnswerk
Beperkte en selectieve tussenkomst (bv. zorg voor mensen met beperking; voedselpakketten)
Vertrekt vanuit sociale correctie (deficit of medisch model): tussenkomen bij gebreken/tekorten
cf. caritas: HV als gunst, geen recht
3) Reactie: institutioneel schuldmodel
- Drempels aanpakken => toegankelijkheidsbeleid
o Toegankelijkheid en bereik HV door aanpakken drempels in organisaties, werking organisaties effectiever
maken voor kwetsbare of minderheidsgroepen
o Welzijnswerk
Centraal model: werken mét mensen en in dialoog
4) Reactie: institutioneel ongevalmodel
- Sensibiliseringsbeleid
o Aanpakken stigma, stereotypering
o Welzijnswerk
sensibiliseren, informeren
doelgroep leren participeren, zowel in voorzieningen als in de samenleving
5) Reactie: MK ongevalmodel
- Welzijnszorg als corrigerende en aanvullende tussenkomst
o Want subsidiair ten opzichte van basisvoorzieningen
(arbeid, onderwijs, huisvesting, …)
- conjunctureel beleid
o Opvang van gevolgen van sociale uitsluiting
o Focus beleid = tijdelijk
vb. verzorgingsstaat na WO II
Sociale zekerheid en verzekeringen, democratisch onderwijs,
goed voorzieningenbeleid (zoals ziekenhuizen, HV)
6) Reactie: MK schuldmodel
- Structurele oorzaak bij samenleving
- Welzijnszorg = bijdrage tot besef menselijke waardigheid
- grondrechtenbeleid: recht op m’ke dienstverlening, sociale grondrechten
o Structurele beleidsreactie & maatregelen maatschappelijke verandering (re-)productie sociale
problemen tegengaan
o Welzijnswerk
recht op menswaardig bestaan (vb. HV) afdwingbaar maken
door te signaleren (aan beleid) en politiseren (vb. werk bij ex-gedetineerde)
5. Tot besluit
- Ideologisch een onderscheid tussen:
o Individuele benadering
Oorzaak noden/problemen van mensen vooral toe te schrijven aan individu
o Sociaal georiënteerde benadering
Oorzaak noden/problemen van mensen vooral toe te schrijven aan samenleving
- Spanningsveld individueel – structureel welzijnswerk
- Welzijnswerk met focus op individuele benadering
o Focus op individuele ontplooiingskansen
o Uitbouw van gedifferentieerd aanbod hulp- en dienstverlening
o Focus op bereik van organisatie & verhogen van het bereik (groepen)
Steeds meer en gespecialiseerde voorzieningen? En wat met structurele oorzaken?
- Welzijnswerk met focus op structurele benadering
o Focus op maatschappelijke analyse en processen
o Minder begeleiding/behandeling – vooral tussenkomen in m’ke processen en oorzaken
o Non-participatie (HV) is geen ‘toeleidingsprobleem’, maar probleem van aanbod
o Wat met individuele verschillen? (niet iedereen over dezelfde kam)
o combinatie beiden noodzakelijk (als antwoord op sociale problemen)
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper paulinestroom. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €11,49. Je zit daarna nergens aan vast.
