Hoorcolleges aantekeningen Beleid en Organisatie van Onderwijs en Hulpverlening +
Kennisclips
Week 1
Kennisclip 1: Inleiding beleid
Beleid is de wijze waarop problemen tegemoet worden getreden. Een wat of focusgerichte
definitie van beleid, waarbij het gaat om de inhoud van het beleid:
- Het streven naar het bereiken van bepaalde doeleinden met bepaalde middelen en
bepaalde tijdskeuzen (Hoogerwerf)
- Een weloverwogen plan met als doel een bepaald probleem op te lossen, te
verminderen of te voorkomen (Straatman)
Wie of locusgerichte definitie van beleid:
- Voornemens, keuzes en acties van een of meer bestuurlijke instanties gericht op het
sturen van een bepaalde maatschappelijke ontwikkeling (Bovens)
De hybride definitie van beleid (focus en locus samen): een politiek bekrachtigd plan,
waarbij politiek wordt gedefinieerd als de strijd om beleid.
- Plan: inhoud/focus
- Politiek: de actoren die betrokken zijn bij het plan (bedenken, beslissen, uitvoeren):
wie krijgt wat, wanneer en hoe.
Politiek: de gezaghebbende toebedeling van
waarden (vrijheid, solidariteit, veiligheid, efficiency,
gelijkheid) voor de samenleving als geheel.
Beleid: de stolling van de afweging van waarden die
een samenleving belangrijk acht
Sturing: (doel)gerichte beïnvloeding van de
samenleving in een bepaalde context.
,Benaderingen van beleid
- Rationele benadering
o Doelrationaliteit (uni-centrisch)
o Effectief, efficiënt en samenhangen
o Gaat uit van een verzameling doelstellingen en middelen die in een bepaalde
tijdsvolgorde worden aangewend, neergelegd in een politiek bekrachtigd
besluit of plan
- Politieke benadering
o Macht en belang (poli-centrisch)
o Draagvlak
o Tijdelijke codificatie van de consensus en daarmee van de
machtsverhoudingen in een beleidsnetwerk
- Culturele benadering
o Zingeving
o Collectief leervermogen
o Sociale constructie gericht op betekenisverlening die tot de verbeelding moet
spreken
- Institutionele benadering
o Regelgeleide interactie
o Normatieve integratie
o Uitkomst van regelgeleide interactie en belichaming van een geheel van
regels
Hoorcollege 1 Introductie beleid
(Introductie van het vak zelf en kennisclip 1 nogmaals bekeken gedurende het hele college)
Besproken in de zaal:
- Voorbeeld van een rationele benadering: het onderwijscurriculum.
- Voorbeeld van een politieke benadering: wel of geen vuurwerkverbod.
- Voorbeeld van een culturele benadering: coronavaccinaties, een hele stroom van
coronaontkenners die een beeld creëren dat je er niet zo ziek van wordt en een
stroom van mensen die zich wel zorgen maakt en voor vaccinaties is.
- Voorbeeld van een institutionele benadering: binnen een school iets willen
veranderen en niet alleen de leraren mee willen krijgen, maar ook anderen binnen de
organisatie.
Kennisclip 2: De beleidscyclus – beleid als proces
Er is sprake van een beleidsprobleem als:
- Er een verschil is tussen een maatstaf (beginsel of norm) en een bestaande of
verwachte situatie
- Wat als probleem wordt gezien hangt af van de gehanteerde maatstaf en de
perceptie van de situatie
- Hierin kunnen grote verschillen bestaan tussen verschillende mensen, organisaties,
politieke partijen en belangengroeperingen
Een beleidsproces is bijna altijd een multi-actor proces. Actoren verschillen in macht en
belang, referentiekader, mens- en wereldbeeld, regels, taal, coalities en communicatie.
,De beleidscyclus
Een proces kent vaak een min of meer herkenbaar verloop of patroon, met verschillende
deelprocessen of stadia. Het beleidsproces bestaat uit verschillende deelprocessen:
- Agendavorming
- Beleidsvoorbereiding/ontwikkeling
- Beleidsbepaling (besluitvorming)
- Beleidsuitvoering (implementatie)
- Beleidsevaluatie
Soms worden er meer fases
onderscheiden.
Agendavorming
Agenda: een verzameling van probleempercepties, opvattingen over mogelijke oorzaken,
symbolen en opvattingen over mogelijke oplossingen die de aandacht trekken.
Non-decision making: mobiliseren vooroordelen en filtering van punten die wel/niet op de
politieke agenda komen (taboes), daarmee een probleemdefinitie veiligstellen.
Barrièremodel: waarom een onderwerp niet tot beleid leidt. De hindernissen die een
onderwerp moet overwinnen om tot beleid uit te groeien. Van maatschappelijke agenda,
naar politieke agenda, naar besluitvormingsagenda, naar beleidsagenda.
Stromenmodel: vuilnisvatmodel, waarom leidt een onderwerp wel tot beleid. Stroom van
problemen (indicatoren/cijfers, gebeurtenissen, feedback/monitoring), oplossingen
(inpasbaar, verenigbaar met dominante waarden, toekomstbestendig) en gebeurtenissen
(nationale gemoedstoestand, georganiseerde politieke krachten, positie van
overheidsorganen).
Policy window: koppeling van stromen.
Wie als eerste met een definitie van het probleem komt, heeft een strategisch voordeel. De
probleemdefinitie is niet objectief, maar een subjectieve sociale constructie. Het proces van
probleemdefinitie is een strijd tussen een expander (geeft een zodanige definitie dat het
probleem maatschappelijke aandacht krijgt) en een container (geeft een definitie waardoor
de bestaande situatie behouden blijft).
Framing: het gebruik van specifieke taal en/of beelden (metaforen) met als doel om te
overtuigen.
Beleidsvoorbereiding (ontwikkeling)
- Probleemanalyse: verzamelen en analyseren van informatie over de aard en omvang
van het probleem, inventarisatie van mogelijke oplossingen, analyse van verwachte
kosten en baten van mogelijke oplossingen: haalbaarheid, kosten, termijn.
- Beleidstheorie: heldere en zoveel mogelijk empirisch onderbouwde theorie over
oorzaken van probleem en gevolgen van aanpak(ken), praktisch en strategisch
bruikbaar; manipuleerbaarheid, haalbaarheid en aanvaardbaarheid.
, Functies van beleid
- Distributief beleid: verlenen van gunsten aan een specifieke groep (bijvoorbeeld
subsidie voor filmproject brede school)
- Re-distributief beleid: herverdeling van zaken en middelen tussen verschillende
groepen in de samenleving (bijvoorbeeld extra geld voor scholen in
achterstandswijken)
- Regulerend beleid: regulering van private activiteiten (bijvoorbeeld inspecties voor
onderwijs en jeugdzorg)
Verschillende typen beleid
- Preventief beleid: voorkomen dat er interventies nodig zijn (bijvoorbeeld centra voor
jeugd en gezin)
- Curatief beleid: interventies (bijvoorbeeld PIJ-maatregel; plaatsing in jeugdinrichting)
- Regulerend beleid: dwingend voorschrijven en handhaven van bepaalde activiteiten
(bijvoorbeeld leerplicht)
- Symbolisch beleid (bijvoorbeeld toezegging ‘onderzoek’, herdefiniëring probleem)
Verschillende beleidsmiddelen
- Juridische voorschriften (de zweep): leerplicht
- Financiële prikkels (de wortel): studiefinanciering als prestatiebeurs
- Informatieoverdracht (de preek): postbus 51-campagnes
Beleidsbepaling (besluitvorming)
Bevoegde instanties bepalen de te bereiken doelen, in te zetten middelen en het tijdspad
waarlangs doelen bereikt moeten worden. Dit is vaak een complexe en lange procedure om
overeenstemming te bereiken en voldoende steun te verwerven: gezagdragers
(bevoegdheid) en hoofdrolspelers (invloed).
Beleidsuitvoering (implementatie)
Wie kan een taak het beste uitvoeren? (Overheid, gemeenschap, markt, combinatie). De
overheid zou regels en wetten kunnen opstellen. Een gemeenschap kan samen beleid maken
en er is dan een wederzijdse verantwoordelijkheid om dat beleid uit te voeren. Wanneer je
het overlaat aan de markt, is het individu zelf verantwoordelijk voor zijn of haar rol daarin.
Het kan ook een combinatie zijn.
Beleidsevaluatie
Evaluatie van de mate waarin doelen zijn bereikt en wat de kosten zijn waartegen dat
gebeurd is. Belangrijke uitgangspunten hierbij zijn: was het beleid effectief, efficiënt en
samenhangend? En, wegen de kosten op tegen de baten. Evaluatie kan leiden tot herziening,
aanpassing of beëindiging van het beleid.
Een ideaal beleid is een evenwichtig beleid dat ernaar streeft problemen te verminderen op
een manier die tegelijk doeltreffend, doelmatig en aanvaardbaar is.
- Doeltreffend: de beleidsdoelen worden bereikt
- Doelmatig: redelijke verhouding tussen kosten en baten
