Samenvatting inleiding tot de rechtswetenschap
Week 1 Recht als systeem van prescriptieve gedragsregels
Normatieve/prescriptieve regels gaan over bepaalde normen en waarden. Ze gaan
over hoe dingen beschreven gaan en hoe je je behoort te gedragen.
Descriptieve/feitelijke regels zijn beschrijvend. Ze gaan over wat we al weten, wat al
bestaat. Vier normatieve kennisdomeinen zijn:
Godsdienst
Moraal
Fatsoensregels
Rechtsregels
Het verschil tussen rechtsregels enerzijds en godsdienst, moraal en fatsoensregels
anderzijds is dat je er niet zelf voor kiest of je de rechtsregels aanhangt, dat bepaalt
de overheid namelijk. Je kiest er wel zelf voor of je godsdienst, moraal of
fatsoensregels aanhangt.
Het verband tussen de verschijnselen normen en waarden is dat een norm
gebaseerd is op bepaalde waarden. Ook is het zo dat als een norm gerechtvaardigd
moet worden, er uiteindelijk een beroep gedaan wordt op één of meer waarden.
Positief recht staat tegenover natuurrecht. Positief recht is het door de rechtsbronnen
geschapen/geldende recht en natuurrecht zegt dat bepaalde rechtsregels van nature
bestaan. Rechtspositivisme is een stroming die zegt dat recht behoort te bestaan uit
rechtsbronnen en niet meer, deze stroming is dus tegen het natuurrecht.
Rechtsbronnen zijn de bronnen waaruit het geldende recht als het ware voortvloeit.
In het Nederlandse recht zijn onze rechtsbronnen:
1. De wet
2. De jurisprudentie
3. Het gewoonterecht
4. Verdragen
Wetten en jurisprudentie zijn geschreven recht en gewoonte en verdragen zijn
ongeschreven recht.
Ons recht kan via verschillende tweedelingen worden ingedeeld, namelijk: (1)
nationaal recht en internationaal recht, (2) formeel recht en materieel recht en (3)
publiekrecht en privaatrecht. (1) Nationaal recht is het recht binnen een staat en
internationaal recht is het recht tussen landen of staten onderling. Bij internationaal
recht komen vaak verdragen kijken, schriftelijke bindende regelingen tussen staten
onderling of tussen staten en volkenrechtelijke organisaties. (2) Materieel recht zijn
de regels waarin rechten en plichten van burgers en overheden worden geregeld en
formeel recht zijn regels waarmee je het materiële recht kunt afdwingen bij de
rechter. (3) Publiekrecht is het recht tussen burger en overheid en bestaat uit vier
rechtsgebieden namelijk bestuursrecht, staatsrecht, volkenrecht en strafrecht.
Privaatrecht is recht tussen burgers onderling en bestaat uit twee rechtsgebieden
namelijk personenrecht en vermogensrecht. Verder kan het recht ingedeeld worden
,in functionele rechtsgebieden en in klassieke rechtsgebieden. De klassieke indeling
van het recht deelt het recht in, in publiekrecht en privaatrecht (en de daaronder
vallende rechtsgebieden). De functionele indeling benoemd het recht niet volgens de
rechtsgebieden maar naar één of enkele met elkaar samenhangende facetten van
het maatschappelijk leven waarop die regels betrekking hebben. Op die wijze
ontstaan specialismen zoals agrarisch recht, economisch recht, jeugdrecht, etc..
Week 2 Rechtssubjecten, overheden en hun bevoegdheden
De personen in het privaatrecht
Rechtssubjecten zijn entiteiten die rechten en plichten kunnen hebben.
Rechtsobjecten zijn entiteiten waar rechten op kunnen rusten. Er bestaan twee
soorten rechtssubjecten: natuurlijke personen en rechtspersonen. Natuurlijke
personen zijn mensen van vlees en bloed. Alle natuurlijke personen bevatten volgens
art. 1:1 BW rechtssubjectiviteit. Rechtspersonen zijn organisaties die door het recht
worden behandelt alsof het personen zijn. Rechtspersonen zijn geschapen door het
recht omdat het effectief is als groepen en organisaties aan het rechtsverkeer
kunnen deelnemen als zelfstandige rechtssubjecten. Er zijn drie soorten
rechtspersonen: privaatrechtelijke rechtspersonen (vereniging, stichting, Nv, Bv),
kerken (hebben volgens de wet automatisch rechtspersoonlijkheid) en overheden
(ook wel publiekrechtelijke rechtspersonen genoemd).
Bij de meeste rechtssubjecten is er sprake van handelingsbekwaamheid. Zij zijn
geschikt om zelf rechtshandelingen te verrichten. Sommige rechtssubjecten, zoals
minderjarigen, zijn echter handelingsonbekwaam. Zij kunnen wel rechtshandelingen
verrichten, maar deze mogen worden vernietigd.
Een rechtsfeit is een juridisch relevant feit of samenstelling van feiten waaraan het
objectieve recht een bepaald rechtsgevolg koppelt. Een bijzonder rechtsfeit is een
rechtshandeling. Dat is een rechtsfeit met een beoogd rechtsgevolg.
De overheidsambten in het publiekrecht
Een absolute monarchie is een monarchie waarin de vorst de absolute macht heeft.
Hij is niet door wetten gebonden en is geen verantwoordelijkheid schuldig. Om
absolutisme te voorkomen kwam Montesquieu met de Trias Politica. De Trias Politica
houdt in dat de staatsmacht moet worden verdeeld over drie machten: een
wetgevende macht, een uitvoerende macht en een rechtsprekende macht. De drie
overheidstaken (wetgeven, uitvoeren en rechtspreken) moeten door drie
afzonderlijke organen worden uitgevoerd. Verder wordt elk orgaan belast met niet
meer dan alleen zijn eigen taak of functie. Volgens Montesquieu is naast de
machtenscheiding van de Trias Politica ook nog een systeem van checks and
balances nodig. Dit houdt in dat de organen onderling toezicht op elkaar houden en
dat er een zeker machtsevenwicht is tussen de organen waarbij bevoegdheden
gelijkelijk worden verdeeld. Door tegelijk met de machtenscheiding dit systeem van
checks and balances in te voeren kan volgens Montesquieu machtsmisbruik worden
voorkomen.
, Week 3 De democratische rechtsstaat
Democratische rechtsstaat
Democratie betekent dat er volksinvloed is in het bestuur. Er zijn twee soorten
democratie: indirecte en directe democratie. Bij een direct democratie stemt de
bevolking zelf over welke wetten en regels gaan gelden. Bij een indirecte democratie
kiest het volk vertegenwoordigers die dit doen. Het begrip rechtsstaat houdt in dat elk
optreden van de overheid onderworpen is aan de regels van het recht. Bij het
beginsel van de rechtsstaat staat de bescherming van het individu centraal. Voor het
waarborgen van de rechtsbescherming van het individu zijn er in een rechtsstaat vier
elementen namelijk:
Bevoegdheidsspreiding
o Dit uit zich op drie manieren: checks and balances, trias politica en
decentralisatie
Onafhankelijke rechter
Legaliteit
o De overheid mag alleen in het leven van de burger ingrijpen op basis
van de wet
Grondrechten
o Er zijn sociale en klassieke grondrechten
o Klassieke grondrechten zijn afdwingbaar bij de rechter, sociale niet
Rechtspraak
Belangrijke eisen die aan rechtspleging gesteld moeten worden in een
democratische rechtsstaat zijn: openbaarheid van zitting en uitspraak, de
rechtspraak is in handen van een onafhankelijke rechter en de rechter is onpartijdig.
De onafhankelijkheid van de rechter betekent dat geen enkel overheidsorgaan de
rechter beïnvloedt bij het nemen van zijn beslissing en dat de rechter bij het
uitvoeren van zijn taak aan geen enkel overheidsorgaan ondergeschikt is. De
onpartijdigheid van de rechter betekend dat de rechter tijdens het proces onpartijdig
moet zijn ten opzichte van de procederende partijen.
In Nederland zijn er drie verschillende gerechten: de rechtbanken, de gerechtshoven
en de Hoge Raad der Nederlanden. Ook is er een zittende en een staande
magistratuur. De zittende magistratuur zijn de rechters en de staande magistratuur
zijn de leden van het openbaar ministerie. De zittende en staande magistratuur
verschillen op drie punten van elkaar. Ten eerste is in een strafzaak de hoofdfunctie
van de rechter om een oordeel te geven, terwijl het openbaar ministerie als
vervolgende instantie om een oordeel vraagt. Ten tweede is de rechter bevoegd in
burgerlijke zaken, strafzaken en bestuurszaken, terwijl het openbaar ministerie
vrijwel alleen in het strafrecht actief is. Ten derde is het openbaar ministerie een
hiërarchisch en ambtelijk overheidsapparaat dat onder gezag staat van het college
van procureurs-generaal en de politiek verantwoordelijke minister van Justitie en
Veiligheid, terwijl de rechter onafhankelijk is.
Het openbaar ministerie heeft bij elke rechtbank een zogeheten
arrondissementsparket. Daar werken de officieren van justitie en hun
