Tijdvak 1
Jagers en boeren
(3000 v. Christus)
Leerdoelen (aan het einde van de les weet je…)
> hoe de moderne mens is ontstaan en hoe hij zich over de wereld verspreidde;
> wat typische kenmerken zijn van jagers-verzamelaars;
> waar de landbouw is ontstaan;
> wat de kenmerken van de eerste boeren in Nederland waren;
> waar de bandkeramiekcultuur en de trechterbekercultuur voorkwamen in Nederland;
> of de mensen uit de prehistorie al religieus besef hadden (en je kunt het ook uitleggen);
> wat de begrippen ‘archeologie’ en ‘prehistorie’ inhouden.
Jagers-verzamelaars
Migraties uit Afrika
5-4 miljoen jaar geleden: de eerste mensachtigen in Oost-Afrika
1,5 miljoen jaar geleden: homo erectus (recht opgaande mens)
Neanderthaler
150.000 jaar geleden: homo sapiens (de ‘verstandige’ mens), verspreiding vanuit Afrika
35.000 á 40.000 jaar geleden; aankomst in Europa
De nomadische samenleving van jager-verzamelaars
- De jagers-verzamelaars waren nomaden = ze trokken rond, op zoek naar voedsel.
- Geen huizen, geen dorpen, geen landbouw
Rendierjagers
Tot 10.000 v.Chr. à laatste ijstijd
- Toendraklimaat (geen bomen, koud)
- Nomaden moesten grote afstanden afleggen om kuddes rendieren te volgen
- Alles van het rendier werd gebruikt: vlees, huid, botten-> voedsel, kleding, tent, gereedschap
Belangrijkste hulpmiddelen;
Vuur: overleven in koude gebieden, voedsel eetbaar maken en om roofdieren op afstand houden
Vuursteen: bijlen, schrapers, boren, messen, punten voor pijlen
Jagers en vissers
- Klimaat steeds warmer -> bossen met nieuwe diersoorten
- Visrijke rivieren en meren
Daardoor kunnen jagers en verzamelaars rond 7000 v. Chr.: in beperkt gebied blijven
Nieuwe uitvindingen;
- Fuiken
- Kano’s
,De overgang van jagen en verzamelen naar landbouw
Wat is de Agrarische Revolutie?
Landbouw Grote verandering in een korter tijd
Waar ontstaat de eerste landbouw?
ca. 10.000 jaar geleden: DE VRUCHTBARE HALVEMAAN
Ontstaan van landbouw
- Ontdekking dat akkers met graan ingezaaid kunnen worden
- Boeren bleven bij hun akkers wonen -> ontstaan boerderijen
- Ontstaan veeteelt
- Veel voedsel à niet iedereen moet op de akkers werken à specialisatie
- Nieuwe technieken en uitvindingen: spinnen, weven, ploeg, mest, het wiel
De eerste boeren in Nederland
BANDKERAMIEKCULTUUR (ca.5300 v.Chr.)
- Eerste landbouwcultuur in West-Europa
- Naam door opvallende versiering op aardewerk
- Boeren vestigden zich op lössgrond (Zuid-Limburg)
- Grote boerderijen (30 m)
TRECHTERBEKERCULTUUR (3500 – 2700 v.Chr.
- Naam door trechtervormige potten en schalen
- Overledenen werden bijgezet in hunebedden
- Boeren gaven overledenen potten, sieraden, wapens enz. mee
- Hunebeddenbouwers;
> Grafkelders
> Voorkomen: Noordwest-Europa
> In Nederland vooral in Drenthe
> Gebouwd van grote zwerfstenen
,Religieuze uitingen
- Grottekeningen
- Beeldjes (Het Mannetje van Willemstad en Venus van Willendorf)
- Grafgiften à giften voor de reis naar het dodenrijk (eten, wapens en sieraden), grafgiften in
hunebedden kunnen als bewijs gezien worden voor religieus besef.
Bronnen van dit tijdvak
Hoe weten we wat zich in het verleden heeft afgespeeld?
PREHISTORIE > Tijd waarin er nog geen schriftelijke bronnen zijn.
Prehistorie van een samenleving eindigt als er schriftelijke bronnen verschijnen.
ARCHEOLOGIE > Wetenschap die zich bezighoudt met het in kaart brengen van bodemsporen
Prehistorie
Prehistorie van een samenleving eindigt als er schriftelijke bronnen verschijnen
- Midden-Oosten: 5000 jaar geleden
- West-Europa: 2000 jaar geleden (Romeinen)
Afgelegen gebieden, bijv. Nieuw-Guinea: 80 jaar geleden
Archeologie
Methodes om ouderdom te bepalen:
- Grondlaag
- C14 methode (gehalte van radioactief koolstof wordt gemeten)
- Jaarringonderzoek (bepaling door bekende reeksen jaarringen)
Afhankelijk van de grondsoort of er veel of weinig te vinden is.
Zie‚ Het meisje van Yde ‘;
- Veenlijk, ca. 2000 jaar oud. Gevonden in 1897
- In veen blijft organisch materiaal (hout, leer) goed bewaard
\
, Tijdvak 2
Grieken en Romeinen
(3000 v. Chr. – 500 na Chr.)
Deel 1; Griekse oudheid
Leerdoelen (aan het einde van de les kun je…)
> wat een stadstaat is en hoe en waar de eerste stadstaten zijn ontstaan
> wat er zo bijzonder was aan de stadstaat Athene
Ontstaan eerste steden
Wat zijn stadstaten?
Stadstaat = een staat bestaande uit een enkele stad en het achterland daarvan (met daarin eventueel
nog wat kleinere nederzettingen). Stadstaten werden een centrum van nieuwe ideeën en
ontwikkelingen. Andere naam voor stadstaat is polis (meervoud is poleis).
Waar?
Eerste steden ontstonden in de Vruchtbare Halve Maan
Wanneer?
Ongeveer 3000 v. Chr.
Samenwerking
Samenwerking, o.a. bij de aanleg van irrigatiesystemen, was hierbij erg belangrijk.
Waar ontstonden stadstaten?
In gebieden waar meer dan genoeg voedsel werd geproduceerd door boeren. Daar hoefde niet
iedereen op het land te werken.
Gevolg: ontstaan nieuwe beroepen en specialismen. Beoefenaars leefden samen in een stadstaat.
Nieuwe beroepen en specialismen
Behalve boeren waren er bv. ook mensen nodig voor:
- Goden gunstig stemmen à priesters, tempels
- Vruchtbare grond verdedigen à soldaten, kazernes
- Wapens à ambachtslieden
- Organisatie à ambtenaren, koning
Belastingen, schrift ontstaat
