Neuropsychologische Assessment
College 1: introductie
Neuropsychologische assessment
- Neuropsychologische assessment = Een andere methode om de hersenen te onderzoeken
door het gedragsproduct ervan te bestuderen. Wat is de uiting van de beschadiging in de
hersenen?
- De studie van hersen / gedragsrelaties en impact van letsel / ziekte op de cognitieve,
emotionele en algemene adaptieve capaciteiten van het individu
- De gedragseffecten van hersenschade variëren met:
→ Aard, omvang, locatie en duur van de laesie/s en/of slecht functioneren van de
neurale netwerken → is de laesie plotseling of langdurig?
→ Leeftijd, geslacht, fysieke conditie, psychosociale achtergrond en status van de patiënt
→ Met individuele neuro-anatomische en fysiologische verschillen
Belangrijkste doelen van neuropsychologische diagnostiek
1) Differentiële diagnose
- Wat zijn verschillen tussen mensen?
- Bijvoorbeeld bij dementie: iedereen heeft net andere symptomen
- Wat is specifiek voor die patiënt?
2) Planning van de behandeling
- Wat is goed en wat is minder goed?
- Wat zijn de sterke en zwakke punten van de patiënt?
- Kijken wat mensen nog kunnen in het dagelijks leven en wat niet meer (wat ze eerst wel
konden)
3) Het volgen van de revalidatie proces
- Door middel van follow-up testen
- Is de het hetzelfde gebleven of is het slechter geworden?
- Heeft de behandeling een effect?
4) Legale processen
- Bijvoorbeeld in het juridisch gebied (geen schuld als je medisch letsel hebt)
- Is er sprake van malingering → iemand die slechter presteert dan dat ze daadwerkelijk kunnen
om op die manier geld te kunnen krijgen van de verzekering
Het doel van neuropsychologische beoordeling is niet alleen het verzamelen van testgegevens
(cognitief, emotioneel, functioneel) maar ook het begrijpen van het gedrag van de patiënt in de
context van de omgeving waarin hij/zij functioneert & het ontdekken van hun sterke en zwakke kanten
van de patiënt zodat je weet wat er wel en niet goed meer werkt.
Anatomie van het menselijk brein
FUNCTIE HERSENSTRUCTUREN
AANDACHT Alle gebieden maar vooral frontaal?
VISUELE WAARNEMING Visuele Cortex (Occipitaal Kwab)
GEHEUGEN Hippocampus, Thalamus,Mammiliary Bodies, Fornix, Prefrontaal kwab
TAAL Linker Hemisfeer, Broca’s, Wernicke’s
EXECUTIEF FUNCTIES Frontaal Kwab & feedback loops
BEWEGING Basale Ganglia (pons/medulla), cerebellum, cortex
EMOTIE Amygdala, Cortex, Rechter Hemisfeer
- PLASTICITIET BELANGRIJK!
- Let op: je zegt niet “executieve functies zitten in de frontaalkwab” maar je zegt “de
frontaalkwab is betrokken bij executieve functies”
1
,Globaal aspecten
- Populaties: we kijken naar alle leeftijden dus niet alleen ouderen
- Comorbiditeit = meerdere stoornissen tegelijk
- Polyfarmacie = meerdere medicijnen tegelijk (komen beide vaker voor in ouderen)
- Maximaliseren van de prestaties van de patiënt: je kijkt naar sterke en zwakke punten
- Individuele verschillen lijken vaak meer ‘extreem’ te zijn in mensen met hersenbeschadiging
- Het bepalen van het pre morbide niveau van functioneren is cruciaal → de staat van de
hersenen voor het letsel.
Psychometrie
Denk aan:
- Betrouwbaarheid van de test
- Validiteit en validatie * meest fundamentele eigenschap van psychometrische tests
- Normen en scheeftrekken (skewing)
- Het standaardiseren van scores en waarom dit belangrijk is
- Correlaties die bestaan tussen tests (vermijd overbodige testen)
De test is goed als het:
- Heeft ecologische validiteit / meet wat het beweert te meten
- Bestrijkt alle relevante gedragsdomeinen
- Vermijdt 'vloer' en 'plafond' effecten
- Patiënt kan begrijpen wat ze moeten doen!
- Eenvoudig te beheren en te scoren
- Vergelijkbaar met het werk van andere onderzoekers
- Heeft meer dan één versie / formulier (vermindert herhaling)
Procedures in een neuropsychologische beoordeling
1. Bezoek aan de huisarts door klachten of een ongeluk
2. Een neurologisch onderzoek door de neuroloog
3. Doorverwijzing naar klinische neuropsychologie
4. Bepalen welke aanpak te nemen
- Vaste batterij of flexibele benadering
- Stel jezelf vragen voordat je de patiënt ziet
5. Het klinisch interview → wat voor patiënt heb je voor je?
6. Een casusgeschiedenis verzamelen
7. Neuropsychologisch testen
8. Pre morbide niveau bepalen
2
,9. Scoren en vergelijken met leeftijds-normen
10. Diagnose stellen & aanbevelingen voor behandeling → samenwerking met multidisciplinair team
11. Verslag schrijven → vraag wie jouw lezer zal zijn?
12. Klant voorzien van feedback & mogelijke follow-up
Neurologisch & laboratorium examen
- Neurologische testen
→ Motorische functies, sensaties, reflexen
→ Kort Mentaal Status-onderzoek
- Kijken naar alle neurale routes (doet de neuroloog)
- CT, MRI, fMRI, SPECT, PET, EEG, ERP - niet altijd nuttig (bijvoorbeeld AD enz. -
neuropsychologische bevindingen worden dan cruciaal). Zelfs wanneer de plaats van de laesie
bekend is, moet deze nog worden beoordeeld om de sterke en zwakke punten van de patiënt
te bepalen
- Bijvoorbeeld patiënten met dementie krijgen bijna nooit een scan
- Dit kan verschillende redenen hebben: er kan geen belang zijn, de
diagnose kan nooit gegeven worden of het kost teveel, soms is een laesie
ook niet te zien op een scan
- Angiografie = kijken naar de hartfunctie
- CSF (lumbale puncties) = concentraties in hersenvloeistof
→ Prik in de rug (zie afbeelding)
→ Dit wordt alleen gedaan als er sprake is van zwelling in de
hersenen of als ze bijvoorbeeld willen kijken naar bio-markers van
Alzheimer
- Bloedprikken kan soms ook tot een diagnose stellen
Het klinisch interview
- Je brengt in kaart wie de patiënt is
- Belang van cliënt-tester empathie (heel belangrijk)
- Begin met open vragen
- Vragen worden steeds specifieker → Kan checklists gebruiken om je te helpen
- Partner / echtgenoot (proxy) - in één interview of in een afzonderlijk interview?
→ Net zo belangrijk als het interview met de patiënt zelf
- De kunst van observatie → kwalitatief functioneren
Observatie
- Testresultaten zeggen weinig zonder ze te integreren in een algemeen beeld van de patiënt
- Indirecte versus directe observaties
- Je kan heel snel dingen missen als je gewoon kijkt
Een checklist met mogelijke observaties die relevant zijn tijdens het testen
- Fysieke toestand, uiterlijk
- Communicatie tussen patiënt en tester
- Oriëntatie, begrip van de situatie, sociaal?
- Emotionele reacties
- Hoe de persoon het testen tackelt (gemotiveerd enz. ??)
- Werking van de zintuigen
- Beweging
- Spraak en taal
- Aandacht en concentratie
- Is er iets ongewoons/apart?
3
, Een casusgeschiedenis verzamelen
- Opleiding (invloed van IQ)
- Werk
- Persoonlijkheid
- Relaties en waar ze op dit moment wonen
- Hobby (denk bijvoorbeeld aan het stoppen van lezen van boeken)
- Vorige / huidige 'ziekte', medicijnen?
- Alle recente gebeurtenissen in het leven die hun huidige functioneren zouden kunnen
beïnvloeden?
- Idee van functioneren vlak voor het 'ongeluk' (Pre morbide functioneren)
➔ Is er sprake van verandering????
➔ Hierdoor krijg je een idee van het functioneren voor het hersenletsel → pre-morbide functioneren
Tests selecteren op basis van:
- Voorspellingen van tekorten zullen waarschijnlijk gevonden worden (Predictions of deficits
likely to be found)
- De beschikbare tijd om de test uit te voeren en het tolerantieniveau van de patiënt
- Geschiktheid van testen / en of (leeftijd geschikte) normen beschikbaar zijn
- Of de test (en) kunnen worden aangepast om de motorische / spraak / sensorische tekorten
van de patiënt te omzeilen of niet
- Noodzaak om specifieke bevindingen binnen 1 of meerdere domeinen op te volgen?
Neuropsychologische Testen
- Cognitieve functies tesen
→ Aandacht, perceptie, taal, geheugen, uitvoerende functies ...
- Lezak spreekt over 3 dimensies van gedrag: cognitie, emotionaliteit en executieve functies
- Kies tests die andere professionals gebruiken
- Rekening houden met tijdsdruk / vermoeidheid
- Let op omgeving, toediening en vloer- / plafondeffecten
- Capaciteiten van individuele patiënten; motivatie verbeteren
- Het volgen van de handleiding ...
IQ en andere compositiescores
- Is IQ nuttig bij neuropsychologisch onderzoek?
- Samengestelde scores verbergen wat de echte sterke en zwakke punten van een patiënt zijn
→ Mensen kunnen dezelfde totaalscore hebben, maar ze kunnen fouten maken op
andere items van de test
- Prestatiespatronen zijn belangrijker wanneer men wil weten hoe een patiënt functioneert
- Soms moet je composeren voor IQ omdat mensen met een hoog IQ meestal sowieso hoger
scoren op de test.
Meten een niveau van Pre morbide-werking
- Waarom belangrijk:
→ Een baseline nodig om de huidige prestaties / persoonlijkheid van het individu te
vergelijken
→ Wat een gemiddelde score voor één persoon kan zijn, zal onder het gemiddelde liggen
voor een ander
→ Normen zijn daarom alleen een richtlijn en geen ‘regel/eis’
- Hoe - geschiedenis, NLV, WAIS-III FSIQ, beste uitvoeringsmethode, enz.
- Luisteren naar naaste/familieleden
4
