Uitwerking toetsmatrijs kennis GGZ en VGZ
periode 4 jaar 2 voltijd
1. Oorzaken, verschijnselen, behandeling en prognose van psychotische stoornissen
(schizofrenie, korte acute psychose, katatonie, psychose als gevolg van
middelengebruik, delier, postpartum psychose, schizoaffectieve stoornis,
waanstoornis)
Schizofrenie: ziekte waarbij iemand kwetsbaar is voor het krijgen van psychoses. (psychose
gevoeligheid)
Oorzaken: Aanleg, erfelijkheid, psychoses uitgelokt door omgevingsfactoren zoals stress, hormonale
schommelingen, drugs, trauma, verandering etc.
Verschijnselen: hallucinaties, wanen, verward denken, psychotische symptomen - wanen,
terugtrekgedrag, spraakarmoede, concentratieproblemen, hallucinaties, onsamenhangende spraak,
angst, somberheid, manie gedesorganiseerd gedrag of catatonie;
Behandeling: Antipsychotica (respiridon, quetipine, negatieve symptomen - spraakarmoede,
olanzapine) voorlichting, (cognitieve) gedragstherapie, motivatieproblemen, initiatiefverlies,
gezinsgesprekken/systeemtherapie, psycho-educatie vervlakking van het gevoelsleven;
cognitieve symptomen - onder andere
Prognose: Meestal levenslang. Tussen de 10-15% van de stoornissen in informatieverwerking,
patiënten met die diagnose herstelt volledig en ongeveer 16% concentratie, (werk)geheugen, planning en
houdt chronische klachten met beperkingen in functioneren. probleemoplossend vermogen;
De rest houdt een enkele terugval en daarna goed
functioneren tot regelmatig terugkerende psychotische affectieve symptomen - angst, somberheid,
episodes met daartussen perioden van remissie. Mensen met manie.
schizofrenie hebben een 20-25 jaar kortere
levensverwachting. (Door hogere kans op hart- en vaatziekten
door medicatiegebruik en leefstijl (roken, inactiviteit, voeding). 5% overlijdt door zelfdoding.
Korte acute psychose: Acute psychische toestand waar iemand normaal contact met de
werkelijkheid gedeeltelijk of helemaal kwijtraakt.
Oorzaken: Complexere psychotische stoornissen, gevolg van somatische aandoening,
ontwenningsverschijnselen, medicatie, drugs- of alcoholgebruik, ernstig slaapgebrek
Verschijnselen: Verwarde spraak, wanen, hallucinaties, katatonie, achterdocht, losse associaties,
angst, onrust, slapeloosheid, terugtrekgedrag, somberheid of manie, concentratieproblemen
Behandeling: psychisch lijden verminderen, angst verminderen, slaap verbeteren, antipsychotica,
kalmerende medicatie, structuur bieden, psycho-educatie, uitlokkende factoren vermijden
Prognose: 20% herstelt volledig na eerste acute psychose, bij 20% komt het vaker terug, daartussen
moeilijk te voorspellen.
1
,Katatonie: inactief gedrag ('terugtrekgedrag'), opwinding en bizar gedrag
Oorzaken: Medicatie, blootstelling giftige stoffen, depressie, bipolaire stoornis, ASS, PTSS,
neurologische aandoeningen, stofwisselingsziekten
Verschijnselen: Bewegingsloosheid, reageert weinig of niet op prikkels, of juist overmatige
beweeglijkheid, verwardheid, incoherente spraak
Motorische symptomen→ onbeweeglijkheid, katalepsie, rigiditeit, flexibilitas cerea
Terugtrekgedrag→ mutisme, negativisme, staren, weigeren om te eten en drinken
Opwinding→ hyperactiviteit, impulsiviteit, ongerichte en soms gevaarlijke agressie, autonome
instabiliteit
Bizar, zich herhalend gedrag→ Grimasseren, echolalie, echopraxie, stereotypie, maniërismen,
perseveratie/ Verbigeratie, bevelsautomatisme, mitmachen, gegenhalten, ambitendentie
Behandeling: Bij extreem terugtrekgedrag, uitdroging en ondervoeding voorkomen. ECT
(Elektroconvulsietherapie)
Prognose: ? verschilt, kan letaal zijn is sommige gevallen
Psychose als gevolg van middelengebruik:
Oorzaken: Alcohol, cannabis, MDMA, 3mmc, amfetamine, cocaïne, heroïne etc.
Verschijnselen: Wanen, hallucinaties, verward denken, terugtrekgedrag, spraakarmoede,
concentratieproblemen, angst, somberheid, manie
Behandeling: Vaak is een psychose na gebruik van drugs voorbij als het gebruik van middelen ook
voorbij is. Dit is meestal na een paar dagen. Wél heeft iemand een verhoogde kwetsbaarheid om
later in het leven ook psychoses te krijgen. Behandeling is dus vaak het stoppen van gebruik van
middelen, psycho-educatie en voorlichting. Indien nodig antipsychotica, kalmerende medicatie. Als
psychoses aanhouden cognitieve gedragstherapie, systeemtherapie etc. Voorkomen van uitlokkende
factoren met daarbij nieuwe psychose!!
Prognose: Psychose verdwijnt vaak na stoppen middelengebruik binnen enkele dagen en soms
weken. Grote kans dat dit vaker gebeurt. Sommige mensen hebben het maar één keer.
Delier: Plotselinge tijdelijke verwardheid of psychotische toestand
Oorzaken: (meestal) Hoge leeftijd in combinatie met infectie (UWI bijv.), uitdroging, ingrijpende
gebeurtenis, operatie, medicatie of stoppen ervan, heftige pijn
Verschijnselen: Wanen, hallucinaties, verwarde spraak, desoriëntatie in tijd en/of plaats, veranderde
concentratie, stoornissen in het bewustzijn, veranderingen in stemming en emotie
Behandeling: Structuur bieden, oorzaak wegnemen (Infectie behandelen met bijv. antibiotica,
uitdroging verhelpen door vocht geven etc.), oriënterende maatregelen
Prognose: Herstel volledig als oorzaak weggenomen wordt. Kan enkele dagen tot weken duren.
2
,Postpartum psychose: Kraambedpsychose
Oorzaken: Hormonale schommelingen na bevalling, aanleg, psychiatrische voorgeschiedenis,
ingrijpende gebeurtenis, psychosociale stressfactoren
Verschijnselen: hallucinaties, wanen, verward denken, terugtrekgedrag, spraakarmoede,
concentratieproblemen, angst, somberheid, manie, veranderd bewustzijn
Behandeling: Opname PAAZ (bijv. MBU, moeder baby unit), anitpsychotica, lithium, sedativa, ECT,
structuur bieden, rust bieden, psycho-educatie (bij partner!)
Prognose: Duurt meestal enkele weken met juiste behandeling en medicatie.
Schizoaffectieve stoornis:
Oorzaken: Aanleg, erfelijkheid, stemmingsstoornissen of psychotische stoornissen
Verschijnselen: Manie en/of depressieve klachten (somberheid, doodswens, geen motivatie,
manische periodes, ontremd gedrag), in combinatie met psychotische klachten. (hallucinaties,
verwardheid, wanen, verminderde concentratie, veranderd bewustzijn, desoriëntatie),
terugtrekgedrag
Behandeling: Medicatie (antipsychotica, sedativa, antidepressiva), cognitieve gedragstherapie,
systeemtherapie, psychotherapie, psycho-educatie, groepstherapie, ECT
Prognose: Beter dan schizofrenie, maar levenslang aanwezig. Lange levensduur als therapie gevolgt
wordt en vaak combinatie met medicatie.
Waanstoornis: waanideeën langer dan een maand aanwezig en niet-bizar van aard
Oorzaken: Stress, ingrijpende gebeurtenis, erfelijkheid, aanleg
Verschijnselen: Paranoïde wanen, jaloersheidswaan, erotomanie, somatische wanen,
dubbelgangerswanen, tast- of reukhallucinaties (voor de rest geen hallucinaties!!!)
Behandeling: Medicatie, psychotherapie, psycho-educatie (behandeling is lastig, want vaak geen
ziekte inzicht en mensen erkennen niet het probleem)
Prognose: Meestal chronisch. Sommige mensen herstellen volledig, sommige mensen ervaren
periodes met wanen en periodes met remissie.
2. Belangrijkste verpleegkundige interventies bij psychotische stoornissen:
Tijdens een psychose: Contact zoeken, vertrouwensband opbouwen, structuur en rust bieden,
uitlokkende factoren en/of oorzaak wegnemen
Om psychose te voorkomen: Psycho-educatie, structuur behouden, systeem therapie, uitlokkende
factoren in kaart brengen en ontwijken.
3
, 3. Oorzaken, verschijnselen, behandeling en prognose van stemmingsstoornissen
(Depressieve stoornis, bipolaire stoornis 1, bipolaire stoornis 2, dysthyme stoornis)
Depressieve stoornis:
Oorzaken: Aanleg, erfelijkheid, ingrijpende
gebeurtenis, stress, trauma, middelengebruik,
biologische factoren (hypothyroïdie, dementie, de
ziekte van Parkinson, een doorgemaakt
hartinfarct,
somatisch onverklaarde klachten of chronische
pijnklachten), persoonlijkheidsproblematiek of
emotieregulatiestoornissen
Verschijnselen: Sombere stemming, verminderde
interesse en plezier, soms gewichtsverlies, slechte zelfzorg, niet/weinig eten en drinken, insomnia of
hypersomnia, agitatie, vermoeidheid, gevoelens van waardeloosheid, verminderd
concentratievermogen, suïcidale gedachten, doodswens
Behandeling: Psycho-educatie, systeemtherapie, cognitieve gedragstherapie, medicatie (TCA, SSRI,
SNRI, MAO-remmer, NASSA), voorlichting, structuur, psychotherapie
Prognose: Ongeveer de helft duurt korter dan 3 maanden, 20% duurt langer dan 2 jaar, bij 40% keert
de depressie binnen een jaar terug
Bipolaire stoornis 1 (manische en depressieve periodes) & 2 (Hypomane en depressieve periodes):
Oorzaken: Erfelijke aanleg, genetisch, omgevingsfactoren, stressvolle situaties, ingrijpende situaties
Verschijnselen: Depressieve periodes (somberheid, geen interesse, geen motivatie, slechte zelfzorg,
suïcidale gedachtes, laag zelfbeeld, weinig energie etc.), manische periodes (ontremd gedrag, over
activiteit, overdreven optimisme, hoog zelfvertrouwen, impulsief gedrag, weinig slaap nodig) of
hypomane periodes (minder slaapbehoefte, spraakzamer, meer eigenwaarde, makkelijk afgeleid,
rusteloosheid, meer activiteiten ondernemen)
Behandeling: Medicamenteus (Antidepressiva en/of sedativa, antipsychotica), psycho-educatie,
psychotherapie, sociaalpsychiatrische ondersteuning, bevordering van zelfmanagement,
systeemtherapie, soms opname PAAZ in acute fase
Prognose: Nog niet te genezen, maar kan met adequate behandeling goed onder controle worden
gehouden. Verloop verschilt per persoon.
4
