College 1 – 09-02-2022 ➔ Het jonge kind met ontwikkelingsproblematiek
Ontwikkeling:
- Verandering (multidirectioneel) → In uiterlijk, gedrag, kennis etc.
- Proces → Gaat door de tijd heen
- Multi-dimensioneel → Veel verschillende gebieden
- Multi-gedetermineerd → Veel factoren (intern en extern) spelen een rol
Gedrag:
- Elke bewuste of onbewuste handeling (actie), die al dan niet waarneembaar is
* Bijvoorbeeld: arm bewegen, woord zeggen, maar ook innerlijke gedragingen zoals
onzichtbare emotie
- Het observeren en interpreteren van gedrag is de primaire focus van ontwikkelingsonderzoek!
Gerelateerde begrippen:
- Vertraagde ontwikkeling: wanneer een kind op een bepaalde leeftijd vaardigheden laat zien die
→ kan ingehaald worden kenmerkend zijn voor jongere kinderen / wanneer een kind bepaalde
vaardigheden nog niet onder de knie heeft op een bepaalde leeftijd.
→ Bijv. het taalgebruik van een 4-jarige vertoont kenmerken die gewoonlijk niet meer
voorkomen in het taalgebruik van 4-jarigen, maar wel in dat van 2- of 3-jarige kinderen
- Ontwikkelingsachterstand: het niet bereiken van één of meerdere ontwikkelingsmijlpalen binnen
een te verwachten leeftijdsrange
→ Specifiek: een leeftijd inadequate prestatie op één specifiek gebied, terwijl er op andere
gebieden geen problemen
→ Globaal: Significante achterstand (6 maanden) ten opzichte van leeftijdsgenoten op 2 of
meer ontwikkelingsdomeinen (grove/fijne motoriek, spraak/taal, cognitie,
sociaal/persoonlijk en dagelijkse activiteiten)
- Asynchrone ontwikkeling (dissociation): ontwikkeling op verschillende gebieden loopt niet gelijk aan elkaar
→ Bijv. motorische mijlpalen worden behaald met een kleine achterstand, maar met een
grote achterstand op het gebied van taal. (Zie ook specifieke ontwikkelingsachterstand)
- Afwijkende ontwikkeling: wanneer een kind gedrag laat zien dat niet in een bepaalde
ontwikkelingsfase thuishoort en dat geen samenhangend beeld vormt
→ Bijv. het taalgebruik van een kind vertoont kenmerken die niet passen bij een bepaalde
fase van het taalverwervingsproces.
- Regressie in de ontwikkeling: terugval in normaal ontwikkelings-verloop (verdwijnen van behaalde
mijlpalen).
→ Altijd een reden om aan de bel te trekken!
Een kind met ontwikkelingsproblematiek wordt beschreven aan de hand van ‘atypisch(e) gedrag /
ontwikkeling’. De vraag is dan: wat is ‘normaal’?
Kennis van de normale ontwikkeling:
Bepaald gedrag hoeft niet perse een signaal te zijn voor een afwijkende ontwikkeling, maar kan
onderdeel zijn van het doorlopen van een ontwikkelingstaak of het gevolg zijn van andere factoren
die dat gedrag veroorzaken. Wat is opvallend, wat past bij de leeftijd, wat is karakter?
Voorbeelden: “wij maken ons zorgen want hij kan niet lang spelen, hij is snel verveeld en we
moeten hem voortdurend vermaken.”
,Theorieën:
Om atypische gedrag te herkennen moet je inzicht hebben in hoe vaardigheden zich normaliter ontwikkelen.
Wat is atypisch?
- Kwantitatief criterium:
- wat? – leeftijdsspreiding (mijlpalen)
- norm: -/+ 2 SD – pc 3/97
- Kwalitatief criterium:
- hoe? - variatie (hoe ziet het eruit, hoe lang blijft het afwijkend)
Conclusie:
- DE ontwikkeling bestaat niet
- Elk kind ontwikkelt op zijn eigen manier
- Toch is ontwikkeling in enige mate voorspelbaar
Terminologie:
Vroegsignalering / vroegherkenning: herkennen van vroege signalen die kunnen duiden op
ontwikkelingsproblematiek (dan screening doen)
Screening: systematisch uitvragen van kenmerken van ontwikkeling en het gedrag die passen bij een
bepaald klinisch beeld (bij vermoeden problematiek doorverwijzen voor diagnostiek)
Diagnostiek: de sterkere en zwakkere kanten van het functioneren van een kind zo goed mogelijk in
kaart brengen om zicht te krijgen op de achtergrond van de problemen en om een
behandelplan op maat te kunnen maken.
,Waarom vroegsignalering / -diagnostiek?
- Bij het jonge kind zijn er vaak meer mogelijkheden om een achterstand in te halen of te verkleinen
dan bij een ouder kind.
- Duidelijkheid krijgen of er sprake is van een achterstand (kan ingelopen) of ontwikkelingsstoornis
- Tijdig opsporen van stoornissen om vroeg behandeling / begeleiding op te starten.
- Vroegdiagnostiek (en -behandeling) is een startpunt om ontwikkelingskansen optimaal te benutten!
- Ouders zo vroeg mogelijk steunen in opvoedingsproces (hulpvragen).
* Faciliteren interactie met ouders en realiseren veilige hechtingsrelatie
→ Als je kind zich anders ontwikkeld en anders reageert, kan dit invloed hebben op
hoe jij dan weer reageert, kan dit invloed hebben op de hechting.
* Voorkomen secundaire gevolgen
* Stimuleren ontwikkelingspotentieel
* Adaptief functioneren: zelf leren verzorgen en leren omgaan met leeftijdsgenootjes
* Emotionele verwerking
- Maar ook: geruststelling van ouders en verhogen van kennis en vaardigheden.
- Bij diagnose
* Ouders: van onzekerheid naar houvast, bijstellen eisen, minder frustraties ouders/kind,
meer begrip.
* Kind: meer begrip omgeving, beter relatie ouders.
- Kinderwens / genetic counselling broertjes/zusjes
“Gek hoe belangrijk het is dat je een naam hebt voor de afwijking van je kind ... Net alsof de
benoemende waarde van zo’n naam een ordenende kracht heeft, alsof die naam in die verwarrende
chaos van gevoelens en ervaringen het begin van een fundering is waarop je verder kunt bouwen ...”
Johan (vader van Floor)
Vroegdiagnostiek is belangrijk, maar…:
- Kunnen bepaalde diagnoses bij jonge kinderen worden gesteld? Normale range of stoornis?
* Grote verschillen in verloop ontwikkeling tussen en binnen kinderen.
* Verwevenheid ontwikkelingsdomeinen.
- Gevaar ‘overdiagnostiek’: label op ‘zich normaal ontwikkelende’ kinderen?
- Kan nooit leiden tot: Behandeling/genezing van alle kinderen
Nauwkeurige voorspelling toekomstige mogelijkheden
Jeugdgezondheidszorg:
Vroegsignalering is het domein van de jeugdgezondheidszorg. De preventieve en zorgtaken zijn
grotendeels geprotocolleerd en gestandaardiseerd in richtlijnen.
- Consultatiebureau: Het verzorgt medische basiszorg en preventie bij alle kinderen van 0 tot 4 jaar.
De consultatie wordt uitgevoerd door een arts en een verpleegkundige. Een van de taken is
het vaccineren van baby's en peuters/kleuters. Verder algemene controle van bijvoorbeeld
heupen, indalen van testikels, ogen (scheelzien) en groei (lengte en gewicht). Daarnaast
wordt de ontwikkeling (kruipen, zitten, staan en lopen) gevolgd onder andere via het Van
Wiechenschema. De wijkverpleegkundige bespreekt daarnaast zaken als opvoeding.
- Richtlijnen (https://www.ncj.nl/richtlijnen/alle-richtlijnen/)
Een richtlijn is een document met aanbevelingen, gericht op het verbeteren van de kwaliteit
van zorg, berustend op systematische samenvattingen van wetenschappelijk onderzoek en
afwegingen van de voor- en nadelen van de verschillende zorgopties, aangevuld met
expertise en ervaringen van zorgprofessionals en zorggebruikers. (Regieraad Kwaliteit van
Zorg, 2012).
, Van Wiechenschema:
- Mijlpalen met leeftijd waarop het behaald
moet zijn (grove en fijne motoriek, adaptatie,
taalontwikkeling, sociaal gedrag en persoonlijkheid).
- Vroegdiagnostiek voor ontwikkelingsproblemen
en -stoornissen.
Dit is een grof screeningsinstrument, je moet altijd oppassen dat je niet
te stellig bent in je uitspraken. 90% van de kinderen zou deze dingen op
de aangegeven leeftijd moeten kunnen, als een kind dit niet kan, is dat
een indicator dat er mogelijk iets aan de hand is. Doordat er op
meerdere momenten gekeken wordt, kan je de ontwikkeling monitoren
en zien of en wanneer kinderen uitvallen bij een bepaalde eis of een
bepaald gebied. Dan kunnen er vragenlijsten aan ouders worden
gegeven om te kijken hoe het thuis gaat. Hoe jonger het kind, hoe
lastiger het is om een uitspraak te doen over of iets normaal is.
Wetenschappelijk is dit schema nog niet erg goed onderbouwd, maar hij
wordt wel veel gebruikt, omdat dit het beste schema is wat we hebben.
Alarmsignalen:
Hoe meer alarmsignalen, hoe groter de kans dat er iets aan de hand is. Bij de red flags is er vaak ook
iets aan de hand.
JGZ / consultatiebureau en doorverwijzen:
- Samenwerking met verschillende instanties (consultatiebureaus doen niet aan diagnostiek)
- Multidisciplinaire teams Integrale vroeghulp / Expertise teams jonge kind: zorgen voor goede
schakels tussen vroegsignalering, integrale diagnostiek,
gezinsondersteuning en de afstemming van onderwijs en zorg.
Hierdoor hebben ouders snel toegang tot de juiste diagnostiek,
passende zorg en passend onderwijs.
