Inleiding behandelmethoden aantekeningen en samenvatting 2021/2022
Inhoud
Introductiecollege ................................................................................................................................................... 2
Hoorcollege 1: experiëntiële, cliënt-gerichte psychotherapie en EFT .................................................................... 5
Witty, Marjorie. (2007). Client-Centered Therapy. Chapter 2 (page 35-48) ....................................................... 9
Pos, A. & Greenberg, L. (2007). Emotion-focused therapy: The transforming power of affect. Journal of
Contemporary Psychotherapy, 37, 25-31. ........................................................................................................ 11
Elliot, R., & Greenberg, L. S. (2016). Humanistic-experiential psychotherapy in practice: Emotion-focused
therapy. In A. J. Consoli, L. E. Beutler, & B. Bongar (eds.), Comprehensive textbook of psychotherapy: Theory
and practice (2nd ed.). New York: Oxford University Press. In press version, page 1-13 ................................. 14
Hoorcollege 2: CGT voor angst en depressie ........................................................................................................ 18
Beck, J. (2011). Cognitive behavior therapy: Basics and beyond. NY/London: The Guilford Press. Chapter 1.
Introduction to cognitive behavior therapy (page 1-16). ................................................................................. 22
Rector, N. A. (2010). Cognitive behavioral therapy: An information guide. Centre for Addiction & Mental
Health. Chapters 2, 3 & 4 (page 6-32). ............................................................................................................. 25
Driessen, E., & Hollon, S. D. (2010). Cognitive behavioral therapy for mood disorders: Efficacy, moderators
and mediators. Psychiatric Clinics of North America, 33 (3), 537-555. ............................................................. 28
Kaczkurkin, A. N., & Foa, E. B. (2015). Cognitive-behavioral therapy for anxiety disorders: An update on the
empirical evidence. Dialogues in Clinical Neuroscience, 17, 337-346 .............................................................. 32
Hoorcollege 3: algemene factoren in psychotherapie .......................................................................................... 36
Wampold, B. E. (2015). How important are the common factors in psychotherapy? An update. World
Psychiatry, 14(3), 270-277 ................................................................................................................................ 37
Hoorcollege 4: EMDR ............................................................................................................................................ 42
Van den Hout, M. A., & Engelhard, I. M. (2012). How does EMDR work? Journal of Experimental
Psychopathology, 3(5), 724-738 ....................................................................................................................... 46
Hoorcollege 5: ACT ................................................................................................................................................ 50
Hayes, S. C. (2004). Acceptance and Commitment Therapy, Relational Frame Theory, and the third wave of
behavioral and cognitive therapies. Behavior Therapy, 35, 639-665 ............................................................... 55
Harris, R. (2006). Embracing your demons: An overview of acceptance and commitment therapy.
Psychotherapy in Australia, 12(4), 70 ............................................................................................................... 61
Hoorcollege 6: schematherapie ............................................................................................................................ 66
Young, J. E., Klosko, J. S., & Weisman, S. E. (2003). Schema therapy: A practitioner’s guide. NY/London: The
Guildford Press. Chapter 1 (page 1-62) ............................................................................................................ 68
Hoorcollege 7: zelfbeeld en autonomieversterking .............................................................................................. 82
Korrelboom, K., De Jong, M., Huijbrechts, I., & Daansen, P. (2009). Competitive memory training (COMET) for
treating low self-esteem in patients with eating disorders: A randomized clinical trial. Journal of Consulting
and Clinical Psychology, 77(5), 974-980 ........................................................................................................... 85
Hoorcollege 8: psychodynamische psychotherapie .............................................................................................. 88
Bateman, A., & Fonagy, P. (2010). Mentalization based treatment for borderline personality disorder. World
Psychiatry, 9, 11-15........................................................................................................................................... 92
Yeomans, F. E., Clarkin, J. F., & Kernberg, O. F. (205). Transference focused psychotherapy for borderline
personality disorder: A clinical guide. Chapter 1 (page 1-26) ........................................................................... 94
1
,Introductiecollege
2
,Kort kan enkele sessies zijn, lang kan jaren duren.
EMDR is geen CGT, omdat men nog niet precies weet wat de mechanismes zijn achter EMDR. Zo lijken de
oogbewegingen zelf niet eens heel belangrijk te zijn, maar wat wel een belangrijke rol speelt is nog niet
helemaal duidelijk. Wel is het erg effectief.
3
,4
,Hoorcollege 1: experiëntiële, cliënt-gerichte psychotherapie en EFT
Carl Rogers is de grondlegger van de humanistische psychologie. Zijn ideeën waren in de jaren 1940-1960 het
populairst. Hij was een humanist, en was de eerste professor/therapeut die therapiesessies opnam (op video).
De humanistische psychologie is een reactie op psychoanalyse en behaviorisme. Het is Maslow (origineel een
behaviorist) die afweek van het behaviorisme en zijn collega de humanistische zinswijze aanwees.
Humanistische psychologie is geen positieve psychologie, maar het stelt wel dat mensen in staat zijn hun eigen
problemen te begrijpen en op te lossen (men kan er zelf over nadenken, niet enkel de dokter of arts, het zit al
in de mensen zelf om na te kunnen denken, de potentie). Het is een hele positieve mensvisie. Hele andere visie
dan die van Freud, die wel arts-dokterinterpretaties gaf.
Het individu is een subject i.p.v. een object dat ontleed, gemanipuleerd en beoordeeld moet worden (actie →
black box → reactie).
Het is belangrijker hoe de mens iets ervaart dan hoe het in de werkelijkheid is. Of zoals Rogers zei: “His
experience is his reality”.
De nadruk in cliëntgerichte therapie ligt op ‘ervaren’. Het heet daarom ook niet meer cliëntgerichte
psychotherapie, maar experiëntiële psychotherapie. De term ‘cliëntgericht’ verdwijnt.
De humanistische psychologie:
- Non-directief: je leidt niet maar je volgt. Je mag blijven vragen, maar niet aansturen.
- Geen focus op abnormaal gedrag, maar op mens zijn. Heel anders dan Freud, die de psychoanalyse
gebruikte en neuroses beschreef.
- Bewustzijn (vrije wil) vs. het onbewuste (Freud)
- Tegen institutionalisering
- Focus op de therapeutische gelijkwaardige relaties i.p.v. op technieken (cliënt werkelijk ook cliënt
noemen i.p.v. patiënt, want de cliënt is ook een mens die gewoon net wat andere omstandigheden
heeft als jijzelf/de therapeut).
- Onderzoekende houding, geloof in verandering, positief
- Zelfontplooiing en zelfactualisatie
Rogers centrale hypothese: If I can provide a certain type of relationship, the other person will discover within
himself the capacity to use that relationship for growth, and change and personal development will occur.
5
,Freud had een hele andere relatie met zijn cliënten, namelijk overdracht, de therapeut had een functie als een
blank schema waarop de cliënt zijn ideeën kon projecteren. Deze relatie was echter kouder en meer klinisch
gericht.
De drie basisprincipes in de humanistische psychologie:
1. Echtheid/congruentie: transparantie naar de cliënt, openheid en volledige aanwezigheid. De
informatie die je deelt met de cliënt moet wel een functie hebben (vertellen dat het je verjaardag is
heeft voor hen geen nut en kan zelfs afleidend werken).
2. Onvoorwaardelijke positieve steun: acceptatie en respect naar de cliënt.
3. Empathie: het vermogen om te voelen wat de cliënt voelt, vanuit zijn perspectief.
Interventies in cliëntgerichte therapie:
- Weinig technieken, wel basis gespreksvaardigheden: actief luisteren (ook nadenken over wat er nou
niet wordt verteld door de cliënt), doorvragen, reflecteren op gevoel waardoor cliënt verdiept,
verhelderen, samenvatten, parafraseren, ‘praten over praten’ (hoe de cliënt iets zegt).
- Geen focus op symptomen
- Symptomen zijn signaal van onderliggende thema’s
- Therapeut focust op aanwezig zijn in het nu
- Geen focus op diagnostisch onderzoek, anamnese, etc.
6
,Depressie is het tegenovergestelde van expressie. Daarom moet men expressie uitlokken om een depressie
tegen te werken (in cliëntgerichte therapie).
Rogers’ theorie van het ‘zelf’: het Zelf van de persoon bestaat uit de ware zelf/zelfwaarde (ontstaat in
kindertijd), waargenomen zelf (hoe we onszelf zien) en de ideale zelf (wie we willen zijn).
Incongruent Zelf: mensen ervaren spanningen als die verschillende zelven niet op elkaar aansluiten (wat vrijwel
altijd het geval is). Dit gebeurt als je bijvoorbeeld voortdurend afwijkt van je eigen ideaalbeeld of bepaalde
emoties tot taboe verklaart. Het doel van therapie is dan integratie.
Rogers: “De vreemde paradox is dat als ik mijzelf accepteer zoals ik ben, ik veranderen kan”. Mensen denken
vaak dat als ik mezelf accepteer, dan leg ik me erbij neer. Rogers zegt dus het tegenovergestelde, verzoening
kan verandering faciliteren.
Kritieken op cliëntgerichte psychotherapie:
- Is cliëntgerichte psychotherapie vooral een houding of een therapie?
- BPD: (zelf-)destructief gedrag zou de stoornis moeten erkennen en niet alleen focussen op de
persoon.
- Rogers is te optimistisch
- “Empathie evolueert alleen als de therapeut werkelijk geïnteresseerd is in het binnentreden van de
wereld van de cliënt en zich werkelijk zorgen maakt over de cliënt” – Kensit
- Ethisch? Waar trek je de grens bij grensoverschrijdend gedrag? “Hoewel Rogers claimt dat acceptatie
niet hetzelfde is als goedkeuring, waar wordt de lijn getrokken?” - Kensit
Emotietheorie:
- Emoties zijn adaptieve vormen van informatieverwerking
- Emoties hebben een functie: geven betekenis aan wat waardevol is voor ons en geven betekenis.
- Emoties vertellen ons wat we nodig hebben.
- Emoties geven ons een gevoel van heelheid en consistentie.
- Emoties zetten ons aan tot verandering.
7
, - EFT: leren om emoties bewust te ervaren van en ze adequaat te gebruiken.
- Elke emotie heeft een behoefte, elke behoefte heeft een aanzet tot actie (action-tendency).
Mogelijke problemen met emoties:
- Emoties bedekken soms andere emoties.
- De intensiteit van emoties is soms te hoog/laag.
- Vast komen zitten in emoties, geen afstand meer kunnen nemen (komt veel in de praktijk voor,
bijvoorbeeld bij mensen met borderline; worden heel erg boos en hangen vast waardoor er bijna geen
andere emoties meer worden ervaren, dus ook geen positieve emoties meer).
Emotionele reacties:
1. Primair adaptieve emotionele reactie: onmiddellijke emotionele respons op een situatie die helpt om
actie te ondernemen (gevaar → angst).
2. Maladaptieve emotionele reactie: onmiddellijke maar overdreven reactie opgedaan aan vaak eerdere
traumatische gebeurtenissen. Destijds een adaptieve coping op een onveilige situatie, nu een
overdreven reactie op een gelijkende situatie.
3. Secundaire emotionele reactie: emotionele reactie op een primaire adaptieve reactie. Angst (situatie)
→ schaamte. (je hebt een gevoel over een gevoel).
4. Instrumentele reacties: emoties gebruiken om anderen te beïnvloeden. Kan een gewoonte zijn of
opzettelijk.
Basis van EFT: verandering in 4 stappen:
1. Bewustwording van wat we voelen: emoties geven informatie over onze ervaring en sturen ons
gedrag.
2. Reguleren van onze emoties: overspoelende emoties (onder-regulering) of juist geen contact met
gevoelens (over-regulatie). Hoe ga je de emoties reguleren? Leer je eerst van je ouders door
spiegeling. Als je tijdens een sessie merkt dat de cliënt heel kort emotie toont, maar er gelijk overheen
praat en gaat rationaliseren dat dat gevoel stom en onnodig is, stop de cliënt en vraag door. Wat
voelde je daar? Waarom voelde je dat? Waarom druk je het weg?
3. Reflectie: begrijpen van onze emotionele reacties.
4. Transformeren van emoties door emoties: de persoon in contact brengen met de primaire adaptieve
emotie (die weet wat we nodig hebben). Volledige aandacht en toegang geven aan de maladaptieve
emoties, erkennen en valideren → geef ruimte aan de primaire emotie → actualiseert die emotie.
Waarom hebben we maladaptieve emoties? Omdat de primaire emoties te krachtig/overweldigend
kunnen voelen.
Marker: therapeut is oplettend op markers (signalen) in het proces van de cliënt die wijzen op hun
onderliggende problemen. Er zijn tien markers:
Procestaken in relatie tot empathie:
1. Cliënt verteld over een probleem. Taak therapeut: empathisch exploreren
2. Kwetsbaarheid. Taak therapeut: empathisch affirmeren
Relationele taken:
3. Start van de therapie. Taak therapeut: relatie opbouwen
4. Breuken in de relatie. Taak therapeut: dialoog over de relatie
Ervaringsgerichte taken:
5. Te weinig emotie. Taak therapeut: ruimte maken om te voelen
6. Vage, onduidelijke gevoelens. Taak therapeut: focusing
7. Moeite met het uiten van emoties. Taak therapeut: gevoelens toestaan en expressie aanmoedigen
8
,Enactments:
8. Zelf-veroordeling. Taak therapeut: 2 stoelen dialoog
9. “Unfinished business”. Taak therapeut: lege stoel dialoog
10. Vastzittend gevoel. Taak therapeut: compassievolle zelftroost
In de literatuur mogelijk 12 markers (i.p.v. 10).
Focusing (Eugene Gendlin): alle ruimte geven en volledig focussen op een bepaald gevoel. Dialoog tussen het
hoofd en het lichaam, focusing op de stroom van ervaringen – voorbij louter emoties/gevoelens. Er zijn zes
stappen: clearing a space, felt sense, handle, resonating, asking en receiving.
Twee stoelen dialoog (werken met de innerlijke criticus): innerlijke criticus op de stoel vs. ervarende zelf. Dit
stimuleert separatie daartussen en bevordert dialoog.
Lege stoel werk: unfinished business. Plaats een persoon op de stoel waar nog krachtige gevoelens jegens
bestaan. Markers: pijn, boosheid, wraak, teleurstelling, meestal langdurende, onopgeloste, ingehouden
emoties. Er is vaak een onvervulde behoefte, de therapeut helpt de patiënt naar de pijn toe te leiden; ‘praten
tegen’ i.p.v. ‘praten over’.
Algemene technieken in EFT:
- Aandacht voor de hele ervaring, dus vragen als “hoe voelt het lichaam?”
- Actief onderzoeken en empathisch gissen.
- Stoelenwerk: zinnen mee formuleren, aanmoedigen dat iemand zich uit kan spreken.
- De emotionele spanning verhogen door met emoties te werken.
- Vriendelijk erop wijzen als emoties vermeden worden.
• “You can’t leave a place until you’ve arrived at it”
Witty, Marjorie. (2007). Client-Centered Therapy. Chapter 2 (page 35-48)
Rogers’ ervaring als psychotherapeut wijst erop dat mensen bronnen bevatten van zelfkennis en zelfgenezing,
en dat persoonlijkheidsveranderingen en ontwikkelingen mogelijk zijn als een passend klimaat met
faciliterende condities aanwezig is. Deze implicatie van Rogers is dat sommige personen en omgevingen voor
groei en ontwikkeling zorgen in de mens, terwijl sommigen juist groei ondermijnen en inhiberen. De inherente
zelf-aansturende processen van iemand promoten betere zelfdifferentiatie, efficiëntere zelfregulatie, zelfbegrip
en acceptatie. De therapeutische relatie is erg belangrijk in een succesvolle uitkomst in psychotherapie en
therapeuten die Rogers’ hoofdkenmerken gebruiken hebben succesvollere uitkomsten dan therapeuten die dat
niet doen.
De actualiserende neiging: construct voorgesteld door Kurt Goldstein wat de ontvouwing beschrijft van het
menselijke potentieel (dat Rogers waarnam in de interviews met zijn cliënten). Het construct postuleert dat alle
levende organismes continu hun potentiëlen actualiseren, ook onder minder goede omstandigheden. VB: een
aardappel in minder goede omstandigheden zal een volgroeide plant worden, maar het zal wel wortels blijven
groeien in de hoop een plant te worden (blijft actualiseren).
Hoe groter de actualiserende neiging, hoe vaker deze persoon bepaalde gebeurtenissen in het leven als
groeimogelijkheden ziet i.p.v. pathologie. Dit betekent niet dat men perse ‘goed’ is, wel dat organismes
simpelweg hun potenties willen realiseren, maar gelimiteerd zijn door interne en externe bronnen. Mensen
bezitten al de innerlijke bronnen om met de moeilijkheden van het leven om te gaan, maar deze hypothese is
lastig aan te houden als wordt gekeken naar zelfdestructief gedrag van de cliënt. Toch is het niet de bedoeling
dat de therapeut de cliënt huiswerk meegeeft of het proces van de relatie aanstuurt, want dit moet vanuit de
cliënt zelf komen volgens cliënt-centered therapy.
De kerncondities:
• Congruentie: een staat van heelheid en integratie binnen de therapeut. Het is een dynamische
innerlijke staat van zijn waarin de therapeut niet afgeleid wordt door zijn/haar eigen zorgen en
9
, volledig present is in de relatie met de cliënt. Het is een innerlijke ervaring (i.p.v. gedraging), maar
gedrag/communicatie dat voorkomt uit de congruente therapeut mag ook als congruent gelabeld
worden. Congruentie komt voort uit de zelfacceptatie en positieve zelfbeoordeling van de therapeut,
en van de evoluerende capaciteit voor zelfbewustzijn vrij van innerlijke censuur. Een congruente
therapeut brengt echtheid en transparantie over naar de cliënt, self-disclosure is niet perse nodig. De
cliënt moet aanvoelen dat hij/zij in de aanwezigheid is van een ander gewoon persoon, niet iemand
die een professionele rol uitoefent.
De essentie van cliëntgerichte therapie is een relatie tussen twee mensen waarbij één van de
vaardigheden van de therapeut ‘zichzelf zijn’ is.
• Onvoorwaardelijke positieve steun naar de cliënt. Onvoorwaardelijke positieve waardering is een
continuüm, soms zijn we conditioneel m.b.t. de cliënt, maar we streven om grotere acceptatie te
realiseren in de relatie.
• Empathisch begrijpen van de frame of reference van de cliënt. O.a. door te herhalen wat de cliënt
zegt om te laten zien dat je als therapeut begrijpt wat hij/zij heeft gezegd en empathie toont. Twee
uitgangspunten:
o Aangeven dat je het begrijpt door te zeggen “wat je zegt is begrijpelijk, ik begrijp wat je zegt,
ik heb empathie voor je”
o Geen andere doelen behalve in het moment begrijpen wat de cliënt bedoelt. De ervaring van
de cliënt dat hij/zij begrepen wordt door de therapeut is dan een bijproduct van de moeite
die de therapeut doet om de betekenis te begrijpen van het narratief van de cliënt en deze
betekenis uit te drukken om te checken of het klopt.
Cliëntgerichte therapeuten hebben geen doelen voor cliënten en zoeken geen ‘effecten’, maar als er geen
effecten zijn, waar is dan de therapie? De effecten van cliëntgerichte therapie zijn enkel bijproducten van een
proces gefocust op minimale invloed/macht over de cliënt, hoewel het grote effecten kunnen zijn. Er zijn geen
therapieën volledig vrij van invloed, maar we kunnen wel onderhouden dat de poging tot het behouden van de
vrijheid van de cliënt en veiligheid in de therapeutische relatie zorgt voor een distinctieve relaties die
bekrachtigend werkt. Het principe dat de therapeut leidt in het realiseren van deze relatie is nondirectiveness.
De basis van cliëntgerichte therapie ligt niet bij de methode maar bij de respect voor en de persoonlijke
openheid naar de cliënt als soeverein wezen van onuitputtelijke diepte en betekenis. Als de therapeut de cliënt
wel aanstuurt om bepaalde onderwerpen te discussiëren die de therapeut belangrijk vindt in het proces, dan is
de therapie niet cliëntgericht maar procesgericht.
Als de situatie moeilijk is, is er juist een cliëntgerichte methode nodig, waarbij de therapeutische houdingen
worden verdiept (i.p.v. techniek georiënteerd).
Casus Lourdes: “This example describes an unusual therapy relationship. First, the length of time we have
worked together is now approaching 14 years. This has not been continual but with some breaks of several
months. She has continued to request more therapy saying that talking with me helps her feel happier with
herself because she is more able to live out her values if she expresses what those values are and has the
opportunity to map out ways of behaving more consistently. Second, Lourdes is a client who solicits my
reactions, ideas, and views in virtually every session. It is perhaps hard to understand how a non-directive
client-centered therapist can justify acceding to these requests because clearly my responses and answers may
be highly influential. Although some might say they are directive, I would argue that one’s intention to be non-
directive makes a crucial difference in how clients receive my responses to their requests. When I have asked
her directly about the possibility of her taking what may well be flawed counsel from me, she has stated a
number of times “Don’t worry! I do what I decide is best; I wouldn’t do something just because you believe it is
a good idea!” Client-centered therapists are not eager to express their thoughts and opinions; there is a
willingness to do so when asked, because it accords with a stance of principled non-directiveness.”
Casus Harry: “The point of this case summary is that clients in client-centered therapy sometimes set personal
goals and make progress toward fulfilling those goals without any direction by the therapist. We cannot
identify with certainty the causal variables involved in his movement toward recovery. Very probably, the
therapy, the medication, familial support, support from friends, and his own character were influential in his
10
