De rol van gebruikers en niet-gebruikers in de
introductie en ontwikkeling van
eHealth applicaties
Naam: X
Studentnummer: X
Vak: GW5638PM – Kritische Studies
Tutor: Syb Kuijper
Aantal woorden: 1650
, Inleiding
Technologie heeft geleid tot veelal positieve ontwikkelingen. Verbeterde systemen en technologieën
hebben geleid tot een hogere efficiëntie en meer gebruiksgemak waardoor een wereld zonder technologie
haast ondenkbaar is. Ditzelfde geldt ook voor de gezondheidszorg: het maken van een afspraak bij de
huisarts kunnen patiënten gemakkelijk vanuit huis regelen door middel van een digitaal zorgportaal.
Betere technologieën hebben geleid tot vele verbeteringen in de gezondheidszorg, zoals zorg op afstand,
waarmee digitale zorg, ook wel eHealth genoemd, wordt geïntroduceerd (RIVM, 2021). In een RIVM-
rapport wordt de volgende definitie voor eHealth gegeven: “E-Health is de toepassing van zowel digitale
informatie als communicatie om de gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen en/of te verbeteren.”
(Schnoor et al., 2020). Een voorbeeld van een eHealth applicatie is de ‘Service-Apotheek-app’. Deze app
maakt het beheren van persoonlijke medicijnendossiers van patiënten eenvoudiger. Hierin hebben
patiënten overzicht van hun medicijnen, kunnen zij veranderingen in medicijngebruik doorgeven aan de
apotheek, nieuwe medicijnen bestellen en is er informatie beschikbaar (Service Apotheek-app: jouw
slimme pillendoos altijd binnen handbereik - Service Apotheek, 2021). Verschillende groepen mensen
maken gebruik van deze eHealth applicatie, zoals zorggebruikers (patiënten) en zorgprofessionals
(apothekers). Ondanks zulke veelbelovende applicaties lijken niet alle patiënten deze te gebruiken,
voornamelijk ouderen. Dit blijkt uit het RIVM-rapport dat de digitale zorg in Nederland onderzoekt (RIVM,
2021). Deze mensen worden ook wel niet-gebruikers genoemd. In deze casus kunnen patiënten zowel
gebruikers als niet-gebruikers zijn. Veel studies die de ontwikkeling en het gebruik van eHealth
onderzoeken richten zich voornamelijk op gebruikers, terwijl de niet-gebruikers ook een belangrijke
bijdrage kunnen leveren aan de implementatie en introductie van technologieën (Wyatt, 2003). In dit
essay wordt een analyse gemaakt op de vraag: “Welke rol spelen gebruikers en niet-gebruikers bij de
introductie van nieuwe medische technologieën in de gezondheidszorg, zoals eHealth applicaties?”. Om tot
een antwoord te komen zullen verschillende theoretische perspectieven en literatuur worden toegelicht
om de rollen van gebruikers en niet-gebruikers te belichten in de introductie van medische technologie.
De Service-Apotheek-app zal dienen als empirisch voorbeeld om de relatie tussen de medische
technologie en zorgpraktijk te analyseren.
Perspectieven op technologie in de zorg
Wat houdt technologie in de gezondheidszorg in? Welke middelen of instrumenten kunnen geplaatst
worden onder ‘technologie’? Medische technologie bestaat uit een scala aan instrumenten en middelen:
van medicijnen, apparatuur, medische en chirurgische procedures tot organisatorische en
ondersteunende systemen in de gezondheidszorg (Timmermans & Berg, 2003). In dit artikel
onderscheiden de auteurs drie perspectieven binnen de sociologische literatuur: technologisch
determinisme, sociaal essentialisme en technologie-in-praktijk.
Het eerste perspectief, technologisch determinisme (TD), komt voort uit het Marxisme en ziet
technologie als de drijvende politieke kracht achter de ontwikkeling van de maatschappij (Timmermans &
Berg, 2003). Technologisch deterministen beweren dat sociale veranderingen het gevolg zijn van
(ontwikkelende) technologie. Medische technologie wordt door deze stroming daarom ook wel gezien als
een politiek instrument om de samenleving te sturen en vormen, waarbij geen sprake van is wederzijdse
invloed. Dit perspectief kan geplaatst worden onder het radicaal structuralisme (Thomas, 2003). In de
casus van de Service-Apotheek-app, spelen gebruikers en niet-gebruikers in deze stroming een minimale
tot geen rol. Het is een applicatie dat is ontwikkeld vanuit de organisatie Service Apotheek dat geen
invloed krijgt vanuit de samenleving, de gebruikers en niet-gebruikers. Technologisch deterministen
zullen hieruit redeneren dat het gebruik van de applicatie daarom niet optimaal is.
Het tweede perspectief, sociaal essentialisme, past binnen het interpretatief paradigma (Thomas,
2003). Sociaal essentialisme ziet medische technologie als een onbeschreven blad dat betekenis verkrijgt
door de normen en waarden van de maatschappij. Technologie op zich is betekenisloos. Deze stroming
richt zich in mindere mate op de technologieën, maar is voornamelijk gefocust op zaken zoals
therapietrouw, geslacht en ras, en ongelijkheid en hoe technologie dit beïnvloedt (Timmermans & Berg,
2003). In tegenstelling tot TD focust deze stroming op de manier waarop de samenleving de technologie
2
