Dit is een samenvatting van het vak 'Psychogerontologie' gedoceerd door Eva Dierckx. Het bevat volgende hoofdstukken: Belangrijke thema’s en begrippen bij veroudering, Fysieke verandering bij veroudering, Fysieke gezondheid, Cognitie en gezond ouder worden,
Cognitie en pathologisch ouder worden,...
Hoofdstuk 1: Belangrijke thema’s en
begrippen bij veroudering
1. Wat is psychogerontologie
• Psychogerontologie = de psychologie van het ouder worden en het bestudeert het sociaal-
emotioneel functioneren van ouderen
• Het is een brede, overkoepelende term
• Ook soms gerontopsychologie/ gerontopsychiatrie
• Heel lang stiefmoederlijk behandeld:
o Onderwijs: binnen ontwikkelingspsychologie, maar vaak wordt het snel-snel
behandeld omdat er te weinig tijd is overgebleven
o Onderzoek: weinig onderzoek, weinig funding, weinig media-aandacht
o Therapeutisch nihilisme: er valt hier niks meer te veranderen, we moeten er geen
tijd in steken
• Nochtans: veel te veranderen en steeds relevanter door dubbele vergrijzing
• Een kennismaking met de wereld van de ouderen:
o We worden steeds ouder dankzij de medische evoluties, maar dat is niet
noodzakelijk toename in gezonde jaren.
▪ Vanaf 70-80 jaar is er sprake van een groot functieverlies en de kans voor
het optreden van bepaalde pathologieën/bepaalde ziektes wordt groter
naarmate we ouder worden vroeger was het zo dat men niet oud genoeg
werd om een dementie te ontwikkelen (door de toegenomen
levensverwachting is de kans ook groter dat mensen gaan lijden aan het
ontwikkelen van een neurodegeneratieve aandoening groter wordt)
▪ Toename in comorbiditeit van chronische aandoeningen (bijv. hypertensie,
diabetes, osteoperose) → allemaal condities die samen zorgen dat er een
grote mate van kwetsbaarheid aanwezig is bij de oudere populatie
▪ Ons huidig zorgsysteem is niet goed afgesteld op de oudere persoon → we
zien heel vaak dat er sprake is van een gefragmenteerde zorg
➢ Er zijn zorgpaden voor diabetes, zorgpaden voor hartaandoeningen,
zorgpaden voor osteoperose etc. maar bij ouderen is er net sprake
van comorbiditeit (=naast elkaar aanwezig zijn van verschillende
aandoeningen waardoor het belangrijk is om een holistisch beeld te
hebben van de ouderen)
➢ Echter zien we dat er vandaag de dag in de gezondheidszorg hier
veel te weinig rekening mee wordt gehouden
➢ We leven in een tijd waar alles heel snel moet gaan, zoals in het
filmpje wordt gezegd moeten we eigenlijk onze tijd nemen om in
gesprek te gaan met de ouderen, op deze manier kan er een volledig
beeld worden gecreëerd over hetgeen er allemaal aan de gang is
o Ontstaan van een sandwichgeneratie:
▪ Al wat oudere volwassenen (65+) die instaan voor zowel de zorg voor hun
ouders, als die van hun (klein)kinderen en in een moeilijke positie komen te
staan.
1
, Psychogerontologie
➢ Deze generatie komt onder druk te staan en hebben weinig tijd voor
hun eigen → deze mensen ervaren een daling van de quality of life
▪ Moeilijke positie, zijn niet alleen maar mantelzorger, hebben nog andere
rollen
2. Vergrijzing
• Vergrijzing (= aantal ouderen neemt toe) is iets dat veel vaker voorkomt in de maatschappij.
o Net daarom is het belangrijk om hulpverleners warm te maken om in de toekomst
met ouderen te werken.
2.1 Ouderen: wie?
• Er zijn verschillende termen voor ouderen: senioren, bejaarden, etc. → men is gaan
bevragen aan deze groep met welke term ze het liefst zouden benoemd worden en hieruit
blijkt dat de term ‘ouderen’ de voorkeur krijgt
• Chronische leeftijd (=kalenderleeftijd):
o De chronische leeftijd is de leeftijd volgens de jaren (vanaf de geboorte tot nu) en
wordt het vaakst gebruikt.
o Binnen de grote groep van ouderen wordt er een
opdeling gemaakt:
▪ 65-74 jaar: “jonge” ouderen: net op
pensioen
▪ 75-84 jaar: “oude” ouderen
▪ 85 jaar: “oudste” ouderen
▪ 100-109 jaar: “centenarian” (=honderjarigen)
▪ > 110 jaar: “super centenarian” (=super
honderdjarigen)
o Maar het betreft een hele heterogene groep
De oudste vrouw (Jeanne Chalmant) is 122 jaar en 164 dagen
geworden. Er is ook een ludiek verhaal achter deze vrouw. Wanneer zij
90 jaar is geworden werd zij benaderd door een notaris (38 jaar). De
vrouw woonde op een appartement en ze had op die moment geen
erfgename meer. Zowel haar dochter als haar kleinzoon was gestorven.
Er was dus niemand meer waar haar bezittingen naartoe gingen.
De notaris had met de vrouw een leefrentecontract opgsteld waarin
aangegeven stond dat hij elke maand aan Jeanne Chalmant 2500 franse
frank gaf tot zij zou sterven. Op het moment dat zij zou sterven zou het
appartement dan eigendom worden van de notaris. Hij dacht bij zijn
eigen dat mevrouw 90 jaar was en dus niet lang meer zou moeten
betalen aan haar, echter was niks minder waar aangezien ze nog 32
jaar heeft geleefd daarna. De vrouw heeft de notaris overleefd (hij was eerder gestorven dan zij).
Het is de weduwe van de notaris die Jeanne Chalmant heeft moeten maandelijks blijven
voortbetalen. Op het moment dat Jeanne Chalmant gestorven i s, is het bedrag dat het
appartement waart is dubbel uitbetaald geweest aan Jeanne Chalmant.
2
, Psychogerontologie
• Functionele leeftijd: deze gaat de diversiteit die er bestaat tussen de ouderen gaan
benadrukken (wordt weinig gebruikt + komt vaak niet overeen met de kalenderleeftijd)
o Het probleem bij de functionele leeftijd is wanneer ga je iemand dan als oud
beschouwen
▪ Deze functionele leeftijd zou je eigenlijk continu moeten gaan inventaliseren
want die kan ook veranderen
o Biologische leeftijd: gebaseerd op de kwaliteit van de werking van de
lichaamssystemen/organen → hoe goed of hoe slecht dat ons lichaam nog
functioneert (bijv. werking hart en longen)
▪ De biologische leeftijd wordt bepaald aan de hand van de biologische
leeftijdstest. Deze test gaat de levensverwachting na en de mate waarin
men gezond ouder wordt.
▪ Verschil tussen biologische leeftijd en kalenderleeftijd: progeria-patiënten
(een patiënt met verouderingsziekte) kunnen 80 jaar zijn volgens de
biologische leeftijd, maar slechts 8 jaar volgens de kalenderleeftijd.
o Psychologische leeftijd: gebaseerd op het functioneren op
psychologische/cognitieve tests zoals geheugen, intelligentie, leercapaciteit,
executieve functies. → Hoe goed functioneren mensen nog op cognitieve testen
▪ Verschil tussen psychologische leeftijd en kalenderleeftijd:
jongdementerende ouderen, dit zijn mensen die 45-50 jaar zijn die
gediagnosticeerd zijn met de ziekte van Alzheimer en een psychologische
leeftijd hebben van 70-75 jaar.
o Sociale leeftijd: gebaseerd op welke sociale rollen een persoon opneemt: familie,
werk, gemeenschap
▪ Bijv. een grootouder heeft een hogere sociale leeftijd dan een ouder
▪ Bijv. een gepensioneerde is sociaal ouder dan een werkende persoon.
▪ Verschil tussen sociale leeftijd en kalenderleeftijd: topsporters kunnen op
hun 30e al gepensioneerd zijn maar hebben op dit punt een sociale leeftijd
van 65 jaar
▪ Voordeel functionele leeftijd: heterogeniteit
2.2 Enkele cijfers
• Er is een vergrijzing van de bevolking
• Dubbele vergrijzing wil zeggen dat niet enkel
het aantal ouderen (van 60/65+) toeneemt
maar ook het aantal oudste ouderen
• Het aantal ouderen gaat toenemen
• Het aantal 80+ gaat toenemen
• De gemiddelde leeftijd gaat stijgen de komende jaren
• De kans dat wij als psycholoog binnen het werkveld in contact
gaan komen met ouderen is groot
3
, Psychogerontologie
• Hier zitten we met een bevolkingspiramide: in het
midden zien we wat uitsteeksels.
o Dit zijn grote groepen zowel mannen als
vrouwen wat de babyboomgeneratie kan
genoemd worden die nu aan het
verouderen is
o Het is de generatie die vlak na de oorlog
(de naoorlogse periode) geboren zijn (in de
jaren 1945-1960)
• Als we gaan kijken naar het relatief aandeel van
60+ in Vlaams-Brabant dan zie je dat er niet
evenveel ouderen zijn in alle deelgemeenten. In
sommige gemeenten zijn er meer 60+ aanwezig
dan in andere gemeenten.
• Als we het aantal ouderen zouden gaan bekijken op
een kaart van heel België dan zien we dat het
grootste aantal ouderen wonen aan de kust.
o Als mensen op pensioen gaan dan hebben ze vaak het idee, laat ons naar de kust
verhuizen en laat ons daar samen oud worden
o Dit brengt als problematiek met zich mee dat mensen verhuizen naar de kust en
daar nog een aantal jaren samenwonen. Toch overlijdt er vaak een van de twee
waardoor men alleen achterblijft aan
de kust en gaan hier gaan
vereenzamen. → Ze zijn de binding
van waar ze levenslang hebben
gewoond verloren zijn
• De gemiddelde levensverwachting ligt
momenteel op ongeveer 81 jaar. (dit geldt
voor de mensen die vandaag de dag geboren
worden)
o Mannen die geboren zijn in 2019 die gaan gemiddeld 79,5 jaar worden. De vrouwen
daarentegen die worden gemiddeld 84 jaar. → de levensverwachting bij de vrouwen
liggen iets hoger dan bij de mannen
o Naarmate dat de jaren vorderen gaat de levensverwachting mee gaan vorderen. Het
is de coronapandemie die ervoor
gezorgd heeft dat er anomalie
ontstaan is in de gegevens
• Dankzij de toegenomen levensverwachting
is ook het aantal jaren dat er nog rest van
iemand die op pensioen gaat groot
o Je ziet dat mensen ongeveer op pensioen gaan rond hun 65 jaar → ze blijven met
ongeveer 20 jaar over die ze gaan nuttig moeten kunnen invullen om een goede
wellbeing te hebben (dit wetende dat het invullen van de jaren kan vermoeilijkt
worden door functieverlies of ziektes etc.)
o Uit onderzoek blijkt dat mensen het moeilijk vinden om na een actieve job tijdens
hun pensioenjaren een zinvolle dag invulling te hebben → heel wat mensen worden
geconfronteerd met verveling
▪ Het is belangrijk om actief te blijven = active ageing
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Lauravdd. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,39. Je zit daarna nergens aan vast.
