SAMENVATTING MEDISCHE SOCIOLOGIE
College 1: Inleiding medische sociologie
Literatuur: Understanding health sociologically
Als het gaat om medical sociology, kun je tenminste nog 3 componenten onderscheiden. Dit zijn de
sociology of health/illness, sociology of healthcare/medicine en sociology of health policy. In dit
artikel gaat het om de eerste soort. We kijken sociologisch naar gezondheid door te kijken naar het hoe
en waarom van relaties tussen beliefs, gedrag en uitkomsten op het gebied van gezondheid.
In het begin van het onderzoek naar medische sociologie ging het met een bril van structureel
functionalisme. Er zijn bepaalde instituten in de wereld die rollen geven aan individuen. Als je ziek
was, speelde je een ‘sick role’, waarbij bepaalde rechten en plichten hoorden. Hij moest beter worden
met professionele hulp en hoefde bepaalde dingen niet te doen. De ‘sick role’ zien we nu nog steeds,
ook al is het concept redelijk achterhaald. We proberen nu de ‘sick role’ te voorkomen door goed voor
onszelf te zorgen, niet te roken, drinken, etcetera. Het gaat hierbij om een persoonlijke
verantwoordelijkheid.
Hoe we gezondheid sociologisch bekijken, hangt af van theoretische frameworks zoals conflict/macht,
Marxisme, etcetera. Foucalt kijkt er zo naar dat macht een grote rol speelt in gezondheidsonderzoek:
we zien professionals als machtige, maar ook in onze extreme zorg voor ons lichaam is ons lichaam
blijkbaar zeer machtig. We classificeren mensen al snel (tienermoeder, pestgedrag) en dit kan ons een
gevoel geven ‘ziek’ te zijn (zie college Medicalisering). Het lichaam is dus een sociaal en cultureel
construct (Foucalt). Nieuwere theorieën in de medische sociologie zijn de life course theory (bepaalde
ervaringen bepalen gezondheid op latere leeftijd), disability theory (je wordt gehandicapt door sociale
exclusie; denk aan de Paralympische spelen) en structuration theory (het gaat om handelen in tijd en
ruimte, niet per se per actie bekijken, we handelen via habitus (gedrag, sociaal, cultureel, het hele
pakket op dat moment)).
Onderzoek tot nu toe laat zien dat gezondheid afhangt van ongezonde levensstijlen en hoog-risico
gedrag. Ook is er bewijs dat ongelijkheid in gezondheid ontstaat door ongelijkheid überhaupt. Dit is
een soort Mattheüs-effect, de rijkeren kunnen ook beter voor zichzelf zorgen en zo blijft het verband
tussen SES en gezondheid in stand. De vraag is nu of je het probleem op micro of op macroniveau
moet aanpakken. Ook is stress een belangrijke factor in het bepalen van gezondheid. Zo kan een
minoritygroep zich door het zijn van die groep slechter voelen (The Black Report van UK in 1977). In
dat rapport stond dat mannen in een lage klasse 2 keer zo snel dood zouden gaan dan in de hoogste
klassen.
De vraag is dan hoe het zit met ‘the social gradient’. In de Whitehall study was deze gevonden:
onafhankelijk van de levensklasse hadden mensen die ‘zeurden’ meer kans op slechtere gezondheid
dan mensen die er maar gewoon iets van maakten. Het is dus belangrijk om de ongelijkheid op welke
manier dan ook terug te dringen. Dit is in gang gezet door The Black Report maar ook door de
Whitehall study. Het sociale aspect is zeer belangrijk op de gezondheid. Het gaat daarbij ook om de
zichtbaarheid van de klassenverschillen en het bewustzijn daarvan.
1
,Literatuur: Hoofdstuk 1
Het gaat bij ziektes voornamelijk om de biomedische verklaring van het ziek zijn (afwijken van de
norm; mind-body dualism, als je lichaam ziek is, ben je geestelijk ook ziek), maar er is ook een sociaal
aspect. Omdat we ziek zijn zien als sociale status, door sociale, economische en culturele aspecten van
de samenleving waarin we leven. Dat het sociaal is door tijd en plaats heen, zien we ook door de
manier waarop we genezen. Dat verandert door tijd en plaats en blijkbaar is het dus sociaal
gearrangeerd. Het is ook belangrijk om te kijken naar historische en politieke omstandigheden.
Wat ook hoort bij het biomedische model, is ‘doctrine of specific aetiology’, met andere woorden, een
ziekte heeft een bepaalde oorzaak. De dokter is dus een soort ‘body mechanic’ die ervoor moet zorgen
dat het defect aan het lichaam beter wordt. Het is echter belangrijk om het sociale aspect niet te
vergeten. Wat medische sociologie goed kan, is het verklaren van gezondheidsverschillen in
verschillende sociaaleconomische groepen. Daar hebben geen enkele biomedische factoren iets mee
van doen. Ook is het mind-body dualism lastig: er is niet een eenduidig verband tussen hoe ziek je
bent en hoe je je voelt. Ook is het in deze structurele benadering zo dat de arts alles weet en de patiënt
niks, ook geen realistische situatie. Het gaat om de persoon, niet om de patiënt.
Vervolgens worden er een aantal sociologische theorieën besproken: structureel functionalisme,
conflict perspectief, interpretatieve perspectieven, feministische perspectieven en sociaal
constructivisme. Wordt een koppeling gemaakt met ‘the sick role’ en andere begrippen in de medische
sociologie.
Hoorcollege: Inleiding
Wat is Medische Sociologie? A sociological approach to health and illness probes the intricacies of
the relations of societal structures, culture and inequalities to health beliefs, behaviours and
outcomes.
Belangrijk persoon op dit gebied is Talcott Parsons geweest. Er is een verschil tussen Sociology of
Medicine en Sociology in Medicine. De tweede variant gaat om onderzoek doen dat niet per se
maatschappelijk gericht is, het gaat om onderzoek bij universiteiten naar trends zonder
maatschappelijk doel of een vraag die vanuit de maatschappij beantwoord moet worden. De eerste
variant is wel maatschappelijk betrokken, bijvoorbeeld vanuit de overheid, ziekenhuis en de kennis
daaruit wordt dus ook direct in de praktijk betrokken.
Er valt te twisten over de definitie van gezondheid.
De World Health Organization (WHO): ‘een toestand van volkomen lichamelijk, geestelijk en
maatschappelijk welbevinden.’
Machteld Huber: ‘het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van het
fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven’.
WHO noemt daarnaast ‘complexity defines health’. Welke factoren beïnvloeden de
gezondheidstoestand van een persoon? Dit leidt tot het schema wat aan het begin van college 2 te
vinden is.
2
,Voorbeelden van sociale determinanten
1. Beschikbaarheid van middelen om aan de dagelijkse behoeften te kunnen voldoen, zoals onderwijs-
en arbeidskansen, salaris of gezond voedsel;
2. Sociale normen en attitudes, zoals discriminatie;
3. Blootstelling aan misdaad, geweld en sociale problemen;
4. Sociale ondersteuning en sociale interacties;
5. Blootstelling aan massamedia en opkomende technologieën, zoals het internet of mobiele telefoons;
6. Sociaaleconomische omstandigheden, zoals geconcentreerde armoede.
Historie gezondheidszorg
Gezondheidszorg tot 1974
• uitgegroeid tot omvangrijk, ingewikkeld, onoverzichtelijk en deels overlappend patroon van
voorzieningen
• minimale invloed van overheid
• sterk accent op intramurale zorg
• verwaarlozing van extramurale zorg en van preventie
Hendriks heeft in 1974 zijn structuurnota gezondheidszorg geschreven, over de ordening van de
gezondheidszorg.
Doel: Het accent lag hierin op kostenontwikkeling en perspectief op doelmatiger en evenwichtiger
stelsel van voorzieningen.
Periode na Hendriks
Overgenomen punten
versterking van de eerstelijnszorg
echelonnering
regionalisatie
Indelingen gezondheidszorg
- indeling in de plaats waar de zorg gegeven wordt (intramuraal, klinisch, residentieel,
semimuraal/semiresidentieel, extramuraal, ambulant of poliklinisch).
- indeling maken in twee ordeninsprincipes: echelonnering en regionalisatie.
Echelonnering houdt in: ‘een sector van gezondheidszorg waarvan de voorzieningen globaal
gezien dezelfde functionele kenmerken en gerichtheid vertonen’. Hiermee bedoelen we het
onderstaande schema:
3
, Eerstelijnshulp is dan huisarts, tandarts, apotheek, thuiszorg en paramedici.
Tweedelijnshulp is medisch specialisten, RIAGG (?)
Derdelijnshulp is verpleeghuiszorg, ziekenhuiszorg, categoraal ziekenhuis (brandwondencentrum
bijvoorbeeld).
Regionalisatie houdt in de indeling van het land in regio’s waarbinnen een overzichtelijk,
samenhangend en doelmatig stelsel van gezondheidsvoorzieningen functioneert, afgestemd op de
behoefte van de bevolking in dat gebied.
College 2: Structuur en financiering Nederlandse gezondheidszorg
Literatuur: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het Nederlandse zorgstelsel. Januari
2016. (28 p)
Inleiding
Het Nederlandse zorgstelsel is gebaseerd op internationale principes, namelijk toegang en zorg voor
iedereen, solidariteit via verplichte en toegankelijke zorgverzekering en goede kwaliteit van zorg. Dit
wordt gewaarborgd aan de hand van 4 stelselwetten: Zorgverzekeringswet (Zvw), Wet langdurige zorg
(Wlz), Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en Jeugdwet. Zvw (cure) en Wlz (care) gebruiken
het meeste budget. Wlz is landelijk geregeld, Zvw aan de hand van private zorgverzekeraars met een
zekere marktwerking, Wmo en Jeugdwet zijn gemeentelijk geregeld.
Sinds 2006 is de Zvw van toepassing, die stelt dat iedere Nederlander een basispakket aan zorg
verzekerd heeft en dit pakket wordt gereguleerd door elkaar beconcurrerende zorgverzekeraars en
zorgaanbieders. Deze verzekeraars zijn overigens coöperatief en niet winstgevend. Dit systeem is
ingevoerd om minder wachtlijsten en bureaucratie te creëren, evenals een hoge kwaliteit van zorg en
doelmatigheid die klopt. De marktwerking blijft beperkt door de rol van de overheid. De andere
wetten gelden in huidige vorm sinds 2015.
Zo is de Wlz voornamelijk op het moment dat mensen er zelf niet uitkomen met hun familie en
vrienden qua hulp. Dat de Jeugdwet en Wmo nu onder de gemeenten vallen, is om de doelmatigheid
van deze ‘kleinere problemen’ dichter bij huis te hebben.
De Zorgverzekeringswet
In deze wet gaat ongeveer 60% van het budget van de zorg om. De overheid geeft zoals eerder
genoemd publieke voorwaarden aan deze private manier van werken. Deze voorwaarden zijn:
● Burgers moeten een zorgverzekering afsluiten en mogen zelf kiezen waar.
● Zorgverzekeraars mogen niet discrimineren in wie ze aannemen als klant.
● De premie voor een polis is gelijk voor iedere verzekerde.
● Zorgverzekeraars hebben zorgplicht: ze moeten garanderen dat de zorg uit het basispakket
beschikbaar is.
4
