Handboek rehabilitatie voor zorg en welzijn
1: Rehabilitatie en herstel
1.1 Inleiding - Rehabilitatie, woord met twee betekenissen: eerherstel en revalidatie.
Eerherstel belangrijk: wensen/behoeften mensen met ernstige beperkingen lang niet gehoord.
Revalidatie belangrijk: leven met ernstige beperking betekent niet dat het geen zinvol leven is.
Rehabilitatie met name gericht op maatschappelijk herstel van mensen en operationaliseert dat
herstel als rolfunctioneren. Rolfunctioneren = enerzijds per definitie participatie, anderzijds
verrichten van aantal voorgeschreven activiteiten.
Herstel van rolfunctioneren = gericht op verbetering van zowel activiteiten als participatie.
1.2 Definities – Rehabilitatie eerst voor mensen met langdurige fysieke/psychische beperking.
Tegenwoordig ook breder: mensen in achterstandssituaties, teneinde onnodige invalidering en
participatieproblemen voorkomen.
Individuele rehabilitatiebenadering: mensen met langdurige beperkingen en participatieproblemen
helpen beter te functioneren, zodat ze met tevredenheid kunnen wonen, werken, leren en sociale
contacten hebben in de omgeving van eigen keuze, met zo min mogelijk professionele hulp.
Rehabilitatie = mensen met ernstige langdurige beperkingen en participatieproblemen ondersteunen
bij het verkennen, kiezen, verkrijgen en behouden van hun activiteiten- en participatiedoelen.
Gericht op mogelijkheden
Overwinnen van belemmeringen staat centraal
Richt zich in praktijk op de volgende gebieden:
- Wonen en zelfzorg
- Werken, dagbesteding en vrije tijd
- Opleiding en leren
- Sociale en familiecontacten
Herstel = persoonlijk proces waarin opvattingen, waarden, gevoelens, doelen en rollen veranderen.
Leidt tot leven met meer voldoening, hoop neemt plaats en men kan geven en nemen ondanks
beperking. Heeft te maken met ontstaan van nieuwe betekenis en zin in het leven, ondertussen over
gevolgen van aandoening heen groeien.
Herstel vindt bij voorkeur buiten de hulpverlening plaats.
Rehabilitatie Herstel
Hulpverleningsvorm Geen hulpverlening
Proces van cliënt en hulpverlener Proces van de cliënt zelf
Gericht op eigen activiteiten- en Gericht op empowerment: weer macht krijgen
participatiedoelen inzake wonen, werken, leren over je ziekte, jezelf en je omstandigheden
en sociale contacten
Gericht op het herstel van activiteiten (dagelijks Gericht op wat de cliënt belangrijk vindt in diens
functioneren) en participatie (rolfunctioneren) leven
1.3 Doelgroep en maatschappelijke betekenis van rehabilitatie – de emancipatie van mensen met
beperkingen geeft de maatschappelijke betekenis van rehabilitatie, wordt breed ingezet.
Omvang van de groep is onduidelijk onduidelijk wat een beperking of participatieprobleem is.
Chronisch zieken en gehandicapten meest achtergesteld baat bij rehabilitatieondersteuning.
In de samenleving moeten betere voorwaarden komen voor (re)integratie.
Rehabilitatie maakt mensen met een beperking weerbaarder.
, 2: Lijfsbehoud, levenskunst en lessen om (van) te leren
2.1 Inleiding – Ervaring: ‘niet meer wachten tot ik beter ben, ik kies om te werken aan herstel.’
2.2 De betekenis van herstel – bij herstellen gaat het om het proces waarin mensen met psychische
beperkingen de draad weer proberen op te pakken en hun leven opnieuw inhoud en richting te
geven. Aandacht verschuiven van psychische aandoening en symptomen naar het eigen leven,
mogelijkheden en hernemen van regie.
2.3 Herstelprocessen – Gagne noemt vier fasen in herstel:
1. overweldigd worden door de aandoening: verwarring en ontreddering als gevolg van
overweldigende symptomen, gericht op overleven.
2. worstelen met de aandoening: vraag dient zich aan hoe geleefd kan worden met de
aandoening, manieren vinden om actief met symptomen om te gaan.
3. leven met de aandoening: de angst wordt minder, vertrouwen groeit, cliënt ontwikkelt
een nieuw zelf en leert sterke kanten van beperking kennen. Beperkingen als gevolg van
aandoening worden nog gevoeld, maar er is een vluchthaven ontwikkeld.
4. leven voorbij de aandoening: aandoening raakt meer naar de achtergrond,
verbondenheid tot anderen wordt gevoeld en er is ruimte voor een nieuwe betekenis en
nieuwe doelen in het leven.
Belemmeringen voor herstel: ontbreken van meest basale levensvoorzieningen tot inadequate
behandeling van symptomen, geen toegang tot langdurige hulp en goede therapie,
middelenmisbruik, traumatische ervaringen en onvolwaardige behandeling door anderen, lage
verwachtingen, gebrek aan vertrouwen, e.d.
Bevorderende factoren: acute stabilisatie bij crisis, goede behandeling en therapie, vervulling van de
meest basale behoeften, aanwezigheid van betrokken competent persoon, hoop, acceptatie,
zelfzorgvaardigheden, e.d.
2.4 Herstelwerk in Nederland – in de afgelopen jaren zijn initiatieven ontwikkeld geïnspireerd op het
herstelconcept. Bovendien is er aandacht voor ervaringsdeskundigheid.
HEE-programma = herstel, empowerment en ervaringsdeskundigheid communiceren over
ervaringen, reflecteren op ervaringen, een verhaal maken, verhaal bruikbaar maken en participeren
als docent of spreker in aanbod deskundigheidsbevordering.
2.5 Herstelgeoriënteerde zorg – herstelgeoriënteerde zorg impliceert een holistisch perspectief en
een positieve opvatting over gezondheid. Ook in goede tijden gericht op persoonlijke ontwikkeling.
Cliënten hebben toegang tot dossier, informatie over aandoeningen, medicatie, interventies, etc.
2.6 Wat vraagt herstelondersteuning van professionals? – per herstellende/proces verschil in
ondersteuning, terugkerende inzichten: bescheidenheid hulpverlener, besef dat herstel subjectief is,
aandachtig aanwezig, belang eigen verhaal onder woorden brengen, professionele referentiekaders
terughoudend gebruiken basis daarvoor Baarts normatief-reflexieve professionaliteit.
2.7 Een blik op de toekomst – om herstel verder te ontwikkeling is het van belang dat de
herstelbeweging zelf de agenda van de verdere ontwikkelingen bepaalt. In de toekomst baant een
sterk ontwikkelde herstelbeweging het pad naar een gedeeld eigenaarschap van de ggz, dat is de stip
aan de horizon.
