Complete Samenvatting
2.7 Orthopedagogiek
2021-2022
,PROBLEEM 1
1) Wat is het verschil tussen persoonlijkheid en temperament?
Bron: Pauw & Mervielde, Temperament, persoonlijkheid en ontwikkeling psychopathologie.
Review waarin de persoonlijkheidsdimensies en de dimensies onderliggend aan de modellen van
temperament onderzocht worden. Beiden hebben gemeenschappelijke inhoud en deze moeten samen
ondergebracht en geïntegreerd worden in een alomvattende taxonomie.
Voorheen gingen mensen ervan uit dat temperament de basis was voor de persoonlijkheid in de
volwassenheid; nu wordt onderzocht of persoonlijkheid altijd al in het kind zit.
Persoonlijkheid is de constante neiging van mensen om bepaald gedrag te vertonen, op een bepaalde
manier te denken en te voelen. Persoonlijkheid kan bij volwassenen beschreven worden aan de hand
van 5 dimensies van het vijf- factoren model/the big five.
Five-factor model → classificeren van individuele verschillen —> hiërarchisch systeem dat bestaat uit
vijf hoger-orde dimensies. Het beschrijft de normale persoonlijkheid.
1. Extraversie/positieve emotionaliteit vs. introversie = de mate waarin individuen actief
deelnemen aan de wereld vs. intense sociale ervaringen vermijden.
2. Neuroticisme/negatieve emotionaliteit vs. emotionele stabiliteit = de mate waarin individuen
de wereld als verontrustend of eng ervaren.
3. Consciëntieusheid/nauwkeurig vs. nalatig = de mate en de kracht waarin impulsen
gecontroleerd worden. In kracht om bevrediging uit te stellen om verre doelen te bereiken of
juist niet in staat is om impulsieve expressie te moduleren.
4. Altruïsme/vriendelijkheid vs. vijandigheid = de interpersoonlijke aard van mensen op een
continuüm van warmte en compassie tegenover vijandigheid. Bij kinderen wordt dit
welwillendheid genoemd → er wordt dan ook gekeken naar gehoorzaamheid en dominantie.
5. Openheid voor ervaringen vs. geslotenheid = de diepte, complexiteit en kwaliteit van de
mentaliteit en ervaringsleven van individuen. Bij kinderen wordt dit vindingrijkheid genoemd
→ er wordt gekeken naar creativiteit, intellect en nieuwsgierigheid.
Deze vijf dimensies van persoonlijkheid kunnen uitleggen hoe de persoonlijkheid gerelateerd is aan
psychosociale criteria. Zo zijn veel persoonlijkheidsstoornissen gekenmerkt door hoog neuroticisme
en lage vriendelijkheid. Bij kinderen is echter openheid voor ervaringen minder zichtbaar.
Temperament: is een uiting en zichtbaar vanaf de vroege kindertijd met een
genetische/neurobiologische basis en met relatieve consistentie tussen situaties en tijd. Temperament
heeft een multidimensionaal karakter en heeft verschillende dimensies van gedrag beïnvloedende
eigenschappen die de basis vormen voor de latere ontwikkeling van persoonlijkheid.
Er is nog veel discussie over de aard van de dimensies en hoeveel het er zijn en hoe deze dimensies
gerelateerd zijn aan de latere persoonlijkheid. Structuur is niet duidelijk en ze weten niet wat de beste
manier is om het te meten. Ook het verschil tussen persoonlijkheid en temperament is niet eenduidig.
Nu: 3 componenten
1. Manifestatie vanaf de kindertijd
2. Genetische basis/ neurobiologische basis
3. Consistentie bij verschillende situaties en tijd
,Temperament heeft bovendien een multidimensioneel karakter en omvat verschillende dimensies van
gedragsbeïnvloedende eigenschappen → basis voor later ontwikkelende persoonlijkheid.
3 theorieën en meettradities → temperament:
1) Gedragsstijlbenadering (Thomas & Chess): temperament wordt opgevat als de uiting van het
gedrag (bijv. hoe intens een kind huilt), in plaats van de inhoud (bijv. wat het kind doet tijdens het
huilen) of de motivatie van het gedrag (bijv. waarom het kind huilt) → ze benadrukken de stylistische
aspecten van het gedrag.
•Op basis van longitudinaal onderzoek identificeren zij 9 dimensies met een potentiële significantie
voor de psychologische ontwikkeling:
1) Activiteit: fysieke activiteit.
2) Regelmaat: voorspelbaarheid van gedrag.
3) Aanpassingsvermogen: reactie op veranderingen in de omgeving.
4) Aanpak-intrekking: reacties op nieuwheid.
5) Drempel van responsiviteit: de hoeveelheid stimulatie die nodig is om de reactie op te wekken.
6) De intensiteit van de reactie: het energieniveau van de reactie.
7) De kwaliteit van de stemming: de hoeveelheid positieve en negatieve gevoelens.
8) De mate van afleiding: de effectiviteit van externe stimuli bij het veranderen van het gedrag.
9) Taakpersistentie/volharding: de tijdsduur en het behoud van de activiteit van het kind.
• Deze theorie benadrukt dat de wederzijdse interacties tussen het kind en zijn omgeving grote
invloed hebben op de aanpassing van een kind → ‘goodness-of-fit’. Dit heeft als gevolg dat de
opvoeding moet worden afgestemd op het unieke temperament van een kind om een gezonde
psychologische ontwikkeling te verzekeren.
• Ze introduceerden ook het concept van ‘moeilijk temperament’: een cluster van gedragsstijlen die
bijzonder uitdagend zijn voor verzorgers. Deze verzameling van trekken maken kinderen bijzonder
kwetsbaar voor het ontwikkelen van probleemgedrag, zelfs afgezien van de invloeden van hun
omgeving. Het kind is bijna altijd in een negatieve stemming, neiging om zich terug te trekken en
heeft heftige reacties met veel activiteit.
• Ze introduceren drie soorten kinderen:
1. Een kind met een moeilijk temperament.
2. Een traagopgangkomend kind: het kind is vaak in negatieve stemming, neiging om zich terug te
trekken en weinig activiteit in de reacties.
3. Gemakkelijk kind → positieve stemming: regelmatige biologische functies en lage tot matige
responsintensiteit. Goede adaptie en raakt niet van streek in nieuwe situaties.
• Kanttekeningen:
− Factoranalyses van instrumenten voor gedragsstijlen hebben weinig bewijs geleverd voor de
veronderstelde negen-dimensionale structuur, maar onthulden dat het er vier zijn in plaats van negen:
(1) prikkelbare stress, (2) sociale remming, (3) activiteit en (4) aandacht.
− De rol van emotionele en motivationele componenten van het temperament zijn ondergewaardeerd.
− Het is moeilijk om een onderscheid te maken tussen de stijlcomponenten van gedrag en de motivatie
en inhoud van gedrag.
− De stemming werd geconceptualiseerd als een continuüm, variërend van positieve tot negatieve
stemming. Maar onderzoek heeft aangetoond dat de neigingen naar positieve en negatieve
gemoedstoestanden onafhankelijk zijn en twee verschillende temperamentkenmerken
vertegenwoordigen → ze hebben mogelijk de ontwikkelingsrelevantie van de temperamentvolle
tendensen van kinderen tegenover positieve emoties onderschat. Positieve en negatieve emoties
, worden gezien als twee uiteinden van 1 dimensie, dit is niet zo het temperament beïnvloedt positieve
en negatieve emoties.
2) Kritische benadering (Buss & Plomin): aanpassing op gedragsstijlbenadering van Thomas en
Chess, door temperament in te kaderen als een ontwikkelingsvoorloper van de volwassen
persoonlijkheid.
• Een eigenschap kan alleen als temperament worden beschouwd als deze voldoet aan vijf criteria:
temperamentkenmerken moeten (1) aangeboren, (2) relatief stabiel zijn tijdens de kindertijd, (3)
behouden blijven in de volwassenheid, (4) evolutionair adaptief/aanpassen zijn en (5) aanwezig zijn in
onze fylogenetische/stamboom verwanten.
• Op basis van deze criteria stelden de auteurs vier brede temperamentdimensies voor= EAS-model:
1) Emotionaliteit: intensiteit van emotie.
2) Activiteit: hoeveelheid/kwantiteit motoractiviteit.
3) Sociabiliteit: nabijheid tot anderen. → discussie of deze dimensie verdeeld moet worden in
sociabiliteit (=voorkeur om met anderen te zijn) en verlegenheid (= gevoelens van discomfort in
sociale situaties).
4) Impulsiviteit: snelheid versus remming/inhibitie.
• Impulsiviteit werd later weggelaten uit het model, door tegenstrijdige resultaten over de erfelijkheid
3) Psychologische benadering (Rothbart): deze benadering breidt de benadering van Thomas &
Chess uit met emotie, motivatie en aandacht-gerelateerde processen waardoor temperament bestaat uit
individuele verschillen in reactiviteit en zelfregulatie. De assumptie is dat temperament verschillen
bepaald worden door de responsiviteit van onderliggende psychobiologische processen. Temperament
wordt beschreven als op grond van de constitutie gebaseerde individuele verschillen in reactiviteit en
zelfregulering en breidt het oorspronkelijke ‘stijl’ temperamentconstruct uit met emotie, motivatie en
aandachtgerelateerde processen.
• Fundamenteel is de aanname dat temperamentverschillen grotendeels worden bepaald door de
responsiviteit van onderliggende psycho-biologische processen.
• Reactiviteit is een fysiologische uiting van het neurosysteem en zelfregulatie in het proces van
automatische, onvrijwillige reactiviteit. Binnen reactiviteit wordt een onderscheid gemaakt tussen:
− Emotionaliteit: de reactieve neiging om emoties te ervaren en uit te drukken. Binnen deze
dimensie wordt er een conceptueel onderscheid gemaakt tussen de ervaring van negatieve en
positieve emoties.
− Activiteit: de aanwezigheid van motorische activiteit (bijv. tempo, hoeveelheid en intensiteit
van bewegen, praten en denken).
• Zelfregulering verwijst naar de processen die de modulatie van deze automatische, onvrijwillige
reactiviteit mogelijk maken. Binnen zelfregulering zijn aandachtsregulerende processen (vermogen om
te focussen en aandacht te verschuiven indien nodig) gedifferentieerd van het vermogen om een
dominante respons te remmen.
• De structuur van temperament in elke leeftijdsgroep, kan gedekt worden door ten minste drie brede
dimensies op basis van de bovenstaande factoren:
1) Negatieve activiteit komt uit reactiviteit: een algemene neiging om negatieve emoties te ervaren.
Dit wordt gekenmerkt door ongemak, angst voor nieuwheid, woede of frustratie, verdriet en lage
sociabiliteit.
2) Urgentie: sociale oriëntatie komt uit reactiviteit. Dit wordt gekenmerkt door positieve anticipatie,
plezier met hoge intensiteit, (glim)lachen, activiteitsniveau, impulsiviteit en lage niveaus van
verlegenheid.
3) Inspanningscontrole komt uit zelfregulatie: gemeten aan de hand van de kenmerken van remmende
