E-MENTAL
HEALTH
INTERVENTIES
PM1012
joycetm
, tekst 1 82
READER 1 2
Tekst 2 83
Tekst 1 4
Tekst 3 86
Tekst 2 8
Tekst 4 89
Tekst 3 12
Tekst 5 94
Tekst 4 14
Tekst 5 19
tekst 6 22
tekst 7 23
tekst 8 27
READER 2 31
Tekst 1 32
Tekst 2 37
Tekst 3 40
Tekst 4 43
Tekst 5 47
Tekst 6 49
Tekst 7 52
Tekst 8 55
Tekst 9 61
Tekst 10 66
Tekst 11 69
Tekst 12 72
Tekst 13 74
tekst 14 76
Tekst 15 79
READER 3 81
, Reader 1
ARTIKELS
• Tekst 1: 'E-mental health: een inleiding' (Thewissen, 2020)
• Tekst 2: 'Juridische aspecten van online hulpverlening' (Tilanus, 2020)
• Tekst 3: 'Ethisch kader voor het gebruik van technologie in de geestelijke gezondheidszorg' (Anthony & Merz Nagel, 2013)
• Tekst 4: 'De effectiviteit van online psychotherapeutische behandeling voor diverse psychische aandoeningen en doelgroepen
en leeftijdsgroepen: een narratieve review' (Thewissen & Gunther, 2020)
• tekst 5: 'Klinische computerdiagnostiek' (Barelds, 2018)
• tekst 6: 'Validation of online psychometric instruments for common mental health disorders: a systematic review' (Van
Ballegooijen e.a., 2016)
• tekst 7: 'De experience sampling methode: Meerwaarde voor diagnostiek en behandeling na hersenletsel' (Lenaert, van
Heugten, & Ponds, 2018).
• tekst 8: 'Mobile cognitive testing using experience sampling' (Swendsen, Schweitzer, & Moore, 2019).
LEERDOELEN
Nadat u dit thema hebt bestudeerd, bent u in staat om
• een definitie van e-mental health en blended care te geven.
• de voor- / nadelen en uitdagingen / beperkingen (knelpunten) van e-mental health interventies te noemen.
• de verschillende fasen in de geschiedenis van e-health te benoemen en te onderscheiden.
• kenmerken en voorbeelden van synchrone en asynchrone communicatie te geven.
• de verschillen tussen zelfhulp, begeleide zelfhulp en online psychotherapie te benoemen.
• de kenmerken van (online) stepped care te benoemen.
• de ethische richtlijnen voor wat betreft online hulpverlening te kunnen benoemen en te kunnen toepassen (door middel van de
'ethical intent checklist') in voorbeelden en casussen.
• aan te geven aan welk (Nederlands) wettelijk kader online hulpverlening dient te voldoen en het kunnen toepassen van de
relevante wetten en regelgeving voor wat betreft online hulpverlening in voorbeelden en casussen.
• de werkzaamheid van online behandeling te beschrijven voor diverse psychische aandoeningen, leeftijdsgroepen en
therapeutische oriëntaties.
• de psychometrische equivalentie van computertests en paper-and-pencil tests toe te lichten
• de mogelijkheden van adaptief testen te benoemen.
• voorbeelden te noemen van goed onderzochte online (transdiagnostische) meetinstrumenten voor veelvoorkomende
psychische stoornissen.
• de toepassing en meerwaarde van de Experience Sampling Methode in het diagnostisch proces toe te lichten.
• de verschillende vormen en voordelen alsook de nadelen en mogelijke risico's van mobiele cognitieve tests te beschrijven.
,TEKST 1
'E-MENTAL HEALTH: EEN INLEIDING' (THEWISSEN, 2020)
E-health = het gebruik van ICT, en met name internettechnologie om gezondheid en gezondheidszorg te
ondersteunen en verbeteren. Binnen de ggz wordt gesproken van e-mental health (definitie analoog aan e-
health): het gebruik van ICT om mensen met psychische klachten en/of aandoeningen te informeren en/of te
ondersteunen met betrekking tot hun psychische gezondheid om zo het herstelproces en daarmee hun
kwaliteit van leven te verbeteren. De definitie is breed: automatisering van bedrijfsprocessen, het EPD en
cameratoezicht in de separeerruimte vallen hier ook onder. M-health omvat hetzelfde als e-health en e-mental
health, waarbij specifiek mobiele communicatietechnologieën (telefoon, tablet) worden ingezet.
• E-mental health is geen doel op zich maar een middel om mensen met psychische klachten en naasten
te informeren en ondersteunen
• Moet leiden tot meer efficiënte, betaalbare en toegankelijke zorg van hoge kwaliteit met meer eigen
regie voor cliënten
MENS-COMPUTER INTERACTIE: VAN ELIZA NAAR E-MENTAL HEALTH
• ELIZA (eind jaren ’60): eenvoudige software bedoeld om de Rogeriaanse therapeut te stimuleren. Kon
op een vraag/opmerking reageren met een wedervraag of algemeen stukje tekst. De neiging om het
gedrag van computers te vermenselijken en ze meer intelligentie toe te schrijven dan ze in
werkelijkheid hebben wordt ook wel het ELIZA-effect genoemd.
• PARRY moest de gedachtegang van een paranoïde patiënt stimuleren en bleek hier goed in te slagen,
zoals naar voren kwam in een Turing-test (= procedure om te bepalen of een computer als ‘intelligent’
beschouwd kan worden’) waarbij een aantal psychiaters niet doorhad dat PARRY geen echte patiënt
was maar een computerprogramma.
• Ask uncle Ezra (1986) was een online helpdesk aan een Amerikaanse universiteit
Er kunnen drie fasen worden onderscheiden in de geschiedenis van e-health:
• De informatiefase of e-health 1.0 fase (begin jaren ’90): internet werd gebruikt om cliënten te
informeren à cliënten als leerling, hulpverleners deelden kennis als expert
• De communicatiefase of e-health 2.0 fase (midden jaren ’90): er was interactie met anderen mogelijk.
Met de komst van smartphones en tablets ontstond de ontwikkeling van m-health. Cliënt is niet langer
passief en krijgt steeds meer eigen regie, maar hulpverleners zijn nog steeds in de lead.
• De communityfase of e-health 3.0 fase wordt gekenmerkt door geïntegreerde netwerkplatforms (bijv.
fora, internetspreekuren, blogs). Gebruiker bepaalt hoe en met hij welke informatie deelt en
samenwerkt en draagt hij bij aan het opbouwen van een community van multideskundigen. Meer
horizontale, op gelijkwaardigheid gerichte relatie tussen hulpverlener en cliënt. Cliënt is meer in de
lead en zelfhulp en zelfredzaamheid worden gestimuleerd. Is anno 2019 echter nog niet echt
doorgebroken. Voorbeeld dat wel is opgezet is psychonet.nl.
4
,INTENSITEITEN VAN E-MENTAL HEALTH0INTERVENTIES
1. Zelfhulp: cliënt loopt zelfstandig een gestandaardiseerd therapeutisch programma door. Psycho-
educatie is meest elementaire vorm. Effecten liggen voornamelijk in preventieve sfeer. Hoge drop-out
getallen en lage statistische effectgroottes, maar toch aantrekking vanwege grote bereik tegen lage
kosten – kleine effecten op populatieniveau kunnen al leiden tot aanzienlijke gezondheidswinst.
2. Begeleide zelfhulp: actievere betrokkenheid van de behandelaar, bijv. online psycho-educatie met
standaard huiswerkopdrachten en gestandaardiseerde feedback. Behandelaar heeft coachende rol
(motiveren en ondersteunen); hoeft geen psycholoog te zijn (kan bijv. ook maatschappelijk werker).
Meestal gelimiteerd tot 60-90 minuten per behandeltraject; daarom duurder en minder toegankelijk,
maar de professionele ondersteuning vergroot wel het effect van de interventie en verlaagt de drop-
out getallen.
3. Online psychotherapie:
o meest intensieve vorm
o wordt een therapeutische relatie aangegaan en kan daarom alleen worden gegeven door een
geregistreerd psycholoog of psychotherapeut
o meestal CGT-gebaseerd
o behandelaar biedt meestal op tekst gebaseerde ondersteuning en huiswerkopdrachten, vaak
gerichte kortdurende protocollaire interventies
o typische online CGT-interventie gericht op behandeling van depressie duurt 8-10 weken.
§ De mate van betrokkenheid van de therapeut is van invloed op de effectiviteit van de interventie.
Naarmate er meer contact plaatsvindt tussen cliënt en behandelaar zal de interventie effectiever zijn
§ Begeleide zelfhulp is significant effectiever dan onbegeleide zelfhulp, mogelijk verklaard door de
sociale controle, steun, gerichte feedback en extra motivatie vanuit therapeut.
o Uit een onderzoek echter kwam naar voren dat optioneel wekelijks contact niet onderdoet
voor standaard wekelijks contact met een therapeut.
§ Te veel ondersteuning kan belemmerend werken (mogelijk negatieve impact op motivatie, autonomie
en leerkansen) maar optioneel contact kan leiden tot voortijdige uitval.
COMMUNICATIE BINNEN E-MENTAL HEALTH-INTERVENTIES
• Synchrone communicatie: direct contact tussen cliënt en behandelaar in realtime
• Asynchrone communicatie: indirect contact dat niet gelijktijdig plaatsvindt
Behandeling via internet levert over het algemeen een sterke therapeutische relatie op, die niet onderdoet aan
die van face-to-face behandeling.
ONLINE STEPPED CARE
Volgens het uitgangspunt van stepped care wordt in het nemen van beslissingen over een passend individueel
behandelplan in eerste instantie gekozen voor ‘zorg die zo licht als mogelijk en tegelijkertijd zo intensief als
nodig is, rekening houdend met de aard, duur, ernst en beloop van symptomen’. Interventies worden
ingedeeld in een rangorde met oplopende intensiteit, die het hele zorgcontinuüm beslaat.
Binnen e-mental health is een mogelijke structuur: informatie, (zelf)screening en advies-op-maat, (begeleide)
zelfhulp, diagnostiek en kortdurende interventies, behandeling, terugvalpreventie, zorg en (zelf)management.
Binnen preventie wordt onderscheid gemaakt tussen:
5
, • Universele (collectieve) preventie:
gericht op algemene bevolking, bv.
Mentaal Vitaal campagne (gericht op
mentale gezondheid en weerbaarheid)
• Selectieve preventie: gericht op mensen
met een verhoogd risico op psychische
problemen, bijv. Kopstoring (voor KOPP-
kinderen)
• Geïndiceerde preventie: gericht op
mensen die (nog) niet voldoen aan
diagnostische criteria maar wel
beginnende klachten vertonen, bijv. Alles
onder controle (online zelfhulpcursus
voor volwassenen met depressieve
klachten)
Het doel van de inzet van preventieve interventies is een laagdrempelig aanbod creëren voor personen voor
wie de stap naar reguliere zorg te hoog is uit angst voor stigma of privacy schending.
Behandeling vindt plaats o.b.v. een behandelovereenkomst tussen hulpverlener en cliënt. Online
(na)zorginterventies bieden cliënten ondersteuning bij het leren leven met hun langdurige of chronische
aandoening.
BLENDED CARE
Blended care is het gebruik van technologie als een geïntegreerd onderdeel van een psychologische
begeleiding of psychotherapie, i.c.m. face-to-face contacten. Kan in allerlei verhoudingen worden aangeboden
(bijv. hoofdzakelijk face-to-face en aanvullend online, of andersom); dit is afhankelijk van de situatie.
Vaak wordt er gebruik gemaakt van online platforms om routinematige handelingen (bijv. uitleg van theorie en
oefeningen) online aan te bieden. Leidt tot meer eigen regie, betrokkenheid bij de patiënt die eveneens beter
wordt geïnformeerd. Er kunnen ook losstaande e-mental health toepassingen ingezet worden binnen blended
care, zoals Virtual reality exposure therapie (VRET), serious gaming, enz.
OVERIGE E-MENTAL HEALTH TOEPASSINGEN
• Virtual reality (wordt behandeld in reader 3)
• Augmented reality (letterlijk: toegevoegde realiteit) = combinatie van reële en virtuele beelden.
Voordelen t.o.v. virtual reality zijn o.a.:
o Hoger realiteitsgehalte (sense of presence) à verhoogt ecologische validiteit
o Lagere kosten
Nog veel onderzoek nodig, uit een studie waarbij augmented reality exposure werd afgezet tegen
exposure in vivo toonde aan dat deze technologie werkzaam was bij behandeling van specifieke fobie
(kakkerlakken, spinnen)
• Serious games (wordt behandeld in reader 3)
Games worden ingezet voor een ander doel dan vermaak, ze hebben een educatief karakter en
hebben bijv. elementen van CGT.
o als preventie of behandeling ter ondersteuning van de therapeut.
o als beloning in de therapie (werkt motivatie verhogend).
o kan helpen bij opbouwen van therapeutische relatie en structuur geven aan therapiesessies.
6
