Gezondheidspsychologie herkansing Toetsmatrijs
Gezond zijn en gezond blijven
Onderscheiden en benoemen van de belangrijkste aspecten op het gebied van
gezondheid
Wat is gezondheidspsychologie?
Het doel van de gezondheidspsychologie is het beschrijven, verklaren en voorspellen
van gedragsmatige en geestelijke processen en, waar mogelijk, in deze processen te
interveniëren om ze te reguleren of te modificeren.
Gezondheidspsychologen gebruiken meestal vragenlijsten, vraaggesprekken en
psychometrische tests waarmee aspecten van iemand persoonlijkheid onderzocht
kunnen worden.
Definities over gezondheid:
- Volledige lichamelijke, mentale & sociale welzijn (niet alleen afwezigheid van ziekte)
- Wetenschappelijk onderzoek naar mentale psychosociale, biologische processen en
gedragsmatig functioneren
* Tools hiervoor zijn: systematische observatie & zelfrapportage
- Gezondheid is een relatief begrip (Heeft een verschillende betekenis voor mensen)
Ziekte attributie: Toekenning oorzaak van een ziekte
- Externe ziekte attributie oorzaak ligt buiten de persoon
- Interne ziekte attributie oorzaak ligt bij zichzelf
Gezondheid vanuit ziekte modellen:
- Biomedische ziektemodel: ziekte & symptomen hebben achterliggende fysiologische
verklaringen (Door middel van medische interventie kunnen genezen). Deze benadering
wordt ook wel het reductionisme genoemd. (Objectieve feiten, directe en causale
reactie)
- Biopsychosociale ziektemodel: ziekte & symptomen is een combinatie van;
lichamelijke, sociale, culturele & psychische factoren (Heeft achterliggende organische
oorzaken en het is een unieke, individuele reactie). Dit model bevat een subjectieve
kant of belevingskant.
- Matarazzo De belangrijkste doelstelling is het ontwikkelen van een inzicht in de
biopsychosociale factoren die belangrijk zijn voor;
* De bevordering en het in stand houden van de gezondheid
* Het verbeteren van de systemen voor gezondheidszorg en het gezondheidsbeleid
* De preventie en behandeling van ziekte
* De oorzaken van ziekte: bijvoorbeeld risicofactoren en kwetsbaarheid
Er zijn verschillen in het zien van gezond zijn. Afhankelijk van de referentie kader kijken
mensen anders tegen gezondheid en gezond zijn.
Sociale representatie van gezondheid: datgene wat bepaalde groepen mensen onder
gezondheid verstaan
Bepaalde begrippen:
* Medische psychologie: gebaseerd op een in wezen mechanisch medisch model,
psychisch probleem is een symptoom van een achterliggend lichamelijk gebrek, door
gebrek weg te nemen kan het symptoom verdwijnen en kan de patiënt weer gezond
worden
* Gedragsgeneeskunde: Ziekte heeft te maken met slechte gewoontes. Gedrag is het
resultaat van een leerproces. Slecht gedrag kan afgeleerd worden en goed aangeleerd
worden door conditionering
* Psychosomatische geneeskunde: Geest en lichaam zijn beide betrokken bij de ziekte
1
,* Medische sociologie: Ziekte begrijpen op basis van verschillende sociale factoren
(gezin, woonplek, leefsituatie en cultuur)
* Gezondheidspsychologie: Biopsychologisch model. Een vakgebied dat zich
specialiseert in diagnostiek en behandeling van mensen met psychische problemen
* Incidentie: het aantal nieuwe gevallen van een ziekte gedurende een specifiek
tijdsinterval
* Prevalentie: het aantal vastgestelde gevallen van een ziekte in een populatie op een
bepaald moment
* Collectivistische benadering: groeps- of familieleden werken samen voor het welzijn
van allen (culturele filosofie) en hebben een sterke groepsbehoefte
* Individualistische benadering: veel in westerse landen. Onafhankelijk, individuele
behoeften en wensen die het gedrag motiveren
* Holisme: veel in Oosterse culturen (China, Japan). Men pakt hier niet alleen het zuiver
lichamelijke of waarneembaar gedrag, maar het hele wezen
* Epidemiologie: het bestuderen van ziektepatronen in verschillende populaties en de
relatie met andere factoren zoals leefwijze. Onderzoeksvraag zou hierin zijn ‘Wie krijgt
deze ziekte?’ of ‘Hoe vaak komt deze ziekte voor?’
Er zijn meerdere onderzoeken gedaan:
- Bauman (1961)
* Gezondheid is een verwegend gevoel van welzijn
* Gezondheid wordt in verband gebracht met de afwezigheid van symptomen van
ziekte
* Gezondheid kan worden waargenomen in de handelingen waartoe een lichamelijk
gezond persoon in staat is (prestaties)
- Herzlich (1973)
* Gezondheid is een toestand van evenwicht op verschillende aspecten
Lichamelijk, Psychologisch, Emotioneel en Sociale welzijn
* Ander onderzoek wijst uit op drie sociale representaties van gezondheid; zijn, hebben
en doen
- Blaxter (1990)
* Vormen van gezondheid referentiekader:
Als niet ziek; geen symptomen; geen bezoeken aan arts en daarom ben ik gezond
Als bezitting; uit een sterke familie komen; snel herstel na een operatie
Als gedrag; dingen doen die als 'gezonde keuzes' worden gezien (meestal toegepast
op anderen)
Als lichamelijke fitheid en vitaliteit; mannen = fit voelen; vrouwen = energiek voelen
Als Psychosociaal welzijn; mentale toestand (in harmonie verkeren, trots voelen,
genieten van gezelschap)
Als functie; vermogen om taken te verrichten; instaat zijn om te doen wat je wilt doen
wanneer je wilt zonder belemmering
Volgens het WHO (Wereldgezondheidsorganisatie): gezondheid is een toestand van
volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn niet alleen als de afwezigheid van
ziekte of invaliditeit. Wat wordt beschouwd als ‘normale’ gezondheid verschilt per
cultuur. Het is bovendien afhankelijk van het economische, politieke en culturele klimaat
van het tijdperk waarin de betrokkene leeft.
- Chalmers westerse mensen verdelen de geest, het lichaam en de ziel zodanig dat
elk van deze terreinen aan afzonderlijke zorgverleners wordt toegewezen. In sommige
Afrikaanse culturen is dit niet het geval, hier zijn de drie elementen geïntegreerd als
geheel. Deze benadering wordt tegenwoordig in de Westerse wereld meer erkent
Het ontwikkelingsproces van mensen in interactie tussen drie factoren;
* Leren verandering in kennis en vaardigheden
2
, * Ervaring wat we doen, zien, horen, voelen en denken
* Rijping gedachten, gedragingen, lichamelijke groei op erfelijke basis
- Erik Erikson beschreef acht belangrijke levensfasen (vijf van de jeugd en drie uit de
volwassenheid), die betrekking hebben tot verschillende dimensies:
* Cognitief en intellectueel functioneren
* Taal- en communicatievaardigheden; inzicht in ziekte
* Gezondheidszorg en verzorgingsgedrag
(Het is belangrijk deze dimensies aan te merken wanneer er wordt gekeken naar de
gezondheid)
- Jean Piaget heeft ook een theorie over cognitieve ontwikkeling. Dit waren een aantal
stadia die elkaar opvolgden;
* Sensomotorische stadium
* Pre-operationele stadium
* Concreet operationele stadium
* Formeel operationele stadium
- Kinderen van 3 tot 7 jaar verklaren ziekte op ‘magisch’ niveau. Verklaringen gebaseerd
op associatie in plaats van kennis;
* Onbegrip (Rare antwoorden of ontwijkende vragen, bijvoorbeeld ‘De zon veroorzaakte
de hartaanval)
* Fenomenalisme: ‘Verkoudheid is als je veel moet snuiten’, meestal is er sprake van
een teken of geluid dat het kind op enig moment met de ziekte in verband heeft
gebracht
* Aangestoken worden Kan op de makkelijkste manieren gebeuren, door bijvoorbeeld
erlangs heen te lopen
- Kinderen van 8 tot 11 jaar zien verklaringen van ziekte als concreter en gebaseerd op
een logische reeks gebeurtenissen van oorzaak en gevolg;
* Besmetting Begrijpen dat als je zonder jas naar buiten gaat, verkouden kunt worden
* Internalisatie Onderscheid kunnen maken tussen organen in het lichaam en de
functie ervan en ze kunnen specifieke eenvoudige informatie omtrent ziekte begrijpen
- In de puberteit zijn verklaringen gebaseerd op interacties tussen de persoon en zijn
omgeving;
* Fysiologisch deze kinderen kunnen de meeste ziekte definiëren in termen van
specifieke lichamelijke organen en functies
* Psychofysiologisch begrijpen vaak vanaf ongeveer 14 jaar dat er sprake is van een
interactie tussen lichaam en geest, start van ziekte en hoe stress werkt etc.
- Vanaf 17+ jaar krijgen ze stabilisatie en verantwoordelijkheden. Dit wordt ook wel de
bloei van het leven gezien
Vanaf 65 jaar nog gemiddeld 10 jaar in goede gezondheid
* Toename van bevolking
* Afhankelijkheid coëfficiënt: 26 (ouderen) per 100 (actieve volwassene) (2010) > 42
per 100 (2060)
Onderscheiden en benoemen van sociale verschillen in ziekte en gezondheid
- Sociale verschillen in ziekte en gezondheid
* Gezondheidsverschillen
3
