Omgevingspsychologie
Hoorcollege 1: ALGEMEEN
De kennis is dynamisch, niet de absolute waarheid
Toneelstukken <-> echte leven
Van een foto van een toneelstuk kan je veel informatie halen over waarover het gaat. Bijvoorbeeld
het tijdperk en de situatie.
De omgeving bepaalt wat we kunnen. Bij ontwerpen bepaal je wat de gebruiker zal gaan doen. Hoe
hij het zal gebruiken ligt eraan hoe hij de ruimte interpreteert.
Gewoontes spelen hierbij ook mee. (bijv. Comfort geven door meer tafels neer te zetten dan nodig).
Zonder de omgeving zijn de acties van een acteur moeilijk te begrijpen:
〉 De scene verschaft de context;
〉 De scene verschaft betekenis.
o Wat gebeurt er? Wat laat de omgeving toe en wat niet?
bij een gymzaal doen mensen hun schoenen uit.
In een collegezaal zitten de stoelen vast
Vergelijk dit met het echte leven:
〉 Er is een voortdurende/constante interactie (wisselwerking) tussen mens en omgeving: (in
geuren, kleuren, muziek) (Harde muziek kan een invasie zijn voor een ander)
o De omgeving bepaalt de mogelijkheden die mensen hebben om dingen te doen,
o De mensen wijzigen hun omgeving om handelingen te kunnen verrichten
Wijzigen om aan hun noden te voorzien. Als ontwerper moet je ervoor zorgen dat
die al aanwezig zijn.
Dus: omgeving = context
〉 Omgeving bepaalt de mogelijkheden
〉 Omgeving geeft informatie over handelingen
〉 Omgeving inspireert
Definitie OPSY
De studie van de wisselwerking tussen de interactie van (groep) mensen en zijn fysieke omgeving
‘Mens’: individuen of (kleine) groepen
‘fysieke omgeving’: bebouwde artificiële en natuurlijke omgeving
Doel OPSY
Via onderzoek wil OPSY de omgeving, in het bijzondere gebouwen en interieurs, humaniseren, d.i.
optimaliseren met het oog op een beter functioneren van mensen, overeenkomstig hun psychische
mogelijkheden: de omgeving afstellen op de gebruiker gegeven zijn natuurlijke, cognitieve
beperkingen.
Humaniseren: comfort geven, welzijn bevorderen.
Blijkbaar zijn er dus ook niet-humane omgevingen
Mensen presteren bijvoorbeeld beter in een comfortabele omgeving
,1e BA IA M3 Mens en Ruimte
Geschiedenis OPSY
〉 OPSY: gerespecteerde wetenschappelijke discipline, een vijftigtal jaar oud.
〉 Jaren zeventig: massaal veel artikels + honderden boeken
o Milieuproblematiek (autovrije zondag)
o Dagelijkse gedrag van mensen
Waar gaat men zitten in een aula en waarom? En heeft dat invloed op de
studieresultaten?
〉 Jaren tachtig: kleine terugval
〉 Jaren negentig: weer een groei
〉 Wordt aan weinig universiteiten onderwezen
〉 Bedenkingen:
o Vreemd dat deze interessante wetenschap zo jong is gezien de enorme sommen geld
die geïnvesteerd worden in het veranderen van onze leefwereld,
o Tragisch dat ze zo laat impact kreeg gezien alle verspillingen in tussentijd.
Onderwerpen OPSY
〉 De kranten staan bol van OPSY onderwerpen:
Examen: krantenartikel waar je relevante zaken uit moet halen.
o Ongezonde gebouwen (asbest), overbevolkte gevangenissen, fijn stof in de steden,
lawaaihinder, pubers en privacy, arbeidstevredenheid, oorlogen(territorium), ...
〉 OPSY is gericht op het begrijpen van de interactie tussen de mens en zijn omgeving en het
oplossen van problemen:
o Hoe kan je mensen privacy geven? Hoe kan je ervoor zorgen dat ze zich goed voelen?
Hoe bekom je samenwerking? hoe kan je communicatie vergroten? hoe voorkom je
inbraken?
〉 OPSY beschouwt elk gedragsprobleem als een uitdaging om de omgeving te wijzigen.
Problemen oplossen maar vooral voorzien.
OPSY als wetenschap
〉 Vorming van theoretische kaders:
o Vanuit vaststellingen verklarende theorieën bedenken
o Die vervolgens getoetst worden door onderzoek;
o Opletten: er zijn meerdere theoretische kaders!
〉 Binnen het theoretisch kader oplossingen vinden voor problemen.
〉 De ene theorie werkt al beter dan een andere voor een bepaald probleem.
〉 Onderzoek om theorieën te …
o Confirmeren (bevestigen), verfijnen, falsifiëren (weerleggen).
〉 Onderzoek om fenomenen te verklaren door een theorie te ontwikkelen.
〉 Voorbeelden van onderzoek
o Vergelijkend onderzoek: wat is het verschil tussen mannen en vrouwen met
betrekking tot territorialiteit?
o Beschrijvend onderzoek: wat is de invloed van vertrouwdheid op de oriëntatie in een
omgeving?
o Verklarend onderzoek: wat maakt dat we een kamer als groot ervaren?
,1e BA IA M3 Mens en Ruimte
Beperkingen van OPSY
〉 Het onderzoek leidt niet noodzakelijk tot eenduidige beschrijvingen, verklaringen,
vergelijkingen, ... theorieën: vandaar diverse theoretische kaders.
〉 Soms levert een onderzoek ook helemaal niets op (nulresultaat) of krijgen we een negatieve
score (weerlegging), ook al voelen we intuïtief aan dat het wel zo zou moeten zijn … Dat is
uiteraard interessant:
o We weten dan dat die denkpiste alvast niet meer moet gevolgd worden.
o Onze intuïtie wordt weerlegd:
Het gevoel van overbevolking is slechts in beperkte mate afhankelijk van het
aantal mensen om je heen (bewezen);
Territorialiteit is niet hoofdzakelijk gerelateerd aan agressie (bewezen).
〉 Soms blijken vroegere vaststellingen niet houdbaar:
o Onderzoek uit 1998 waaruit bleek dat ‘als je aan een professor dacht bij een quiz je
beter scoorde dan wanneer je een hooligan voor ogen had,’ kon niet bevestigd
worden door negen nieuwe experimenten.
〉 Soms is het onderzoek gebaseerd op fraude:
o Dirk Stapel (psycholoog NL): ‘Rommel leidt tot discriminatie’
‘Mensen gaan verder van een zwarte medemens zitten door rommel
omgeven dan van een blanke door rommel omgeven, maar zonder rommel is
er geen verschil.
Verschil met algemene psychologie
Binnen (O)PSY
〉 Veel theorieën en benaderingen
o Stimulatietheorieën
o Controletheorieën
o Behaviour setting theories
o Integrale theorieën
o Operante benadering
o Environment centered approach
〉 Ze zijn accuraat, maar geven slechts een gedeeltelijke verklaring
, 1e BA IA M3 Mens en Ruimte
Aangeleerde hulpeloosheid
= een controletheorie
Studie over vermijdingsleren in een labo met een pendelkooi:
〉 Beweegbare deur, dier aan één kant
o Signaal + openen deur + elektrische schok (gaas)
Dier springt naar de andere kant na schok
o Signaal + openen deur + elektrische schok (gaas)
Dier springt onmiddellijk naar de andere kant
d.i. vermijdingsleren
o Signaal + openen deur
Dier blijft naar andere kant springen
〉 Vermijdingsleren geeft een verklaring voor hardnekkige gedragsstoornissen zoals
dwangmatig handenwassen:
o Vroeger had je er een reden voor, nu blijf je overmatig schrobben.
〉 In 1967: onbedoeld bleef het deurtje gesloten
o De hond kon niet weg, maar bleef voortaan altijd zitten
〉 Later bevestiging:
o Eerste fase: onvermijdbare schokken (deur gesloten)
o Tweede fase: geen poging om schokken te vermijden (open deur)
o Effect = aangeleerde hulpeloosheid
‘het onvermogen om te leren hoe aan een aversieve stimulus ontsnapt kan worden.
Verklaring voor het fenomeen: Indien men aan oncontroleerbare stimuli wordt blootgesteld dan is de
verwachting dat die stimuli onafhankelijk zijn van het eigen gedrag en dat daarom vermijding
onmogelijk is.
Die verwachting is zeer sterk:
Vermindert de motivatie om te ontsnappen in hoge mate
Vermindert het vermogen in te zien dat het eigen gedrag toch effectief kan zijn
Studie bij mensen: schokken vervangen door lawaai
Experiment met drie condities
〉 Groep A krijgt lawaai te horen en hen wordt gezegd dat ze geen enkele controle hebben over
het geluid
〉 Groep B krijgt lawaai te horen en hen wordt gezegd dat ze controle kunnen verkrijgen over
het geluid (dat is ook zo)
〉 Groep C krijgt lawaai te horen en hen wordt gezegd dat ze controle kunnen verkrijgen over
het geluid (dat is niet zo)
Resultaat:
〉 Groep A: aangeleerde hulpeloosheid (ze ondergaan)
〉 Groep B: proberen ‘van alles’ en het lukt
〉 Groep C: proberen ‘van alles’ (lukt niet) maar blijven proberen en geloven dat ze controle
hebben
Dus
〉 Mensen ontwikkelen bijgelovig gedrag
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Maanschuil. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,99. Je zit daarna nergens aan vast.
