Samenvatting Inleiding in de Psychologie Fontys TP (TP1CINLPSY)
Alle verplichte leesstof is in de samenvatting verwerkt. De termen die je moet kennen voor het tentamen
zijn geel gemarkeerd en de tekst is overzichtelijk gemaakt door de uitlijning.
Heel veel succes!
Cover foto door RF Studio.
Ondersteunende afbeeldingen in de samenvatting zijn afkomstig van het online boek Psychologie,
een inleiding van Zimbardo.
___________________________
Hoofdstuk 1.1 (behalve 1.1.3) en 1.2: Geest en gedrag 2
Leerdoelen 5
Hoofdstuk 2: Biopsychologie 7
Leerdoelen 13
Hoofdstuk 3: Sensatie en perceptie (behalve 3.2.2 en 3.2.3) 16
Leerdoelen 19
Hoofdstuk 8: Bewustzijn (behalve 8.3.3) 21
Leerdoelen 23
Hoofdstuk 9.4 en 9.5: Emotie 25
Leerdoelen 28
1
,Hoofdstuk 1.1 (behalve 1.1.3) en 1.2: Geest en gedrag
Psychologie afkomstig van Oudgrieks. Psyche betekent ‘geest’, ologie betekent ‘van de studie’. Letterlijke
betekenis is de studie van de geest, maar tegenwoordig bredere definitie, namelijk: psychologie is de
wetenschap van gedrag en geestelijke processen. Psychologie houdt zich dus bezig met interne
geestelijke processen en externe waarneembare gedragingen, is daarbij wetenschappelijk, en dus
objectief en verifieerbaar.
Werkveld psychologen is divers. Grofweg drie soorten psychologen. Experimenteel psychologen doen
onderzoek naar elementaire psychologische processen en zijn meestal werkzaam op universiteiten.
Docent psychologen geven les op hbo of universitair niveau. Toegepast psychologen passen de door de
experimentele psychologen vergaarde kennis toe op problemen van mensen. Voorbeelden: counselors,
A&O -, sport-, school-, klinisch-, omgevings-, geronto- (ouderen) en forensisch psychologen.
Psychiatrie is een medisch specialisme dat zich richt op de diagnose en behandeling van mentale
stoornissen, geen onderdeel van psychologie. Bevoegd om medicatie voor te schrijven.
Het ontstaan van de moderne psychologie gaat 25 eeuwen terug, naar Griekse filosofen, zoals Aristoteles,
Socrates en Plato, ze speculeerden over bewustzijn en gekte. In Azië boeddhisme, yoga, meditatie om
bewustzijn te beïnvloeden en onderzoeken. In Afrika sjamanen via volkspsychologie. Enkele eeuwen
later voegde in middeleeuws Europa de rooms-katholieke kerk (die Europa domineerde op dat
moment) haar eigen ideeën toe aan de Griekse filosofie over de geest. Kerk: geen belangstelling voor
fysieke wereld om ons heen, (spirituele) geest en ziel staan los van aardse natuurwetten. Voor
middeleeuwse christenen was de menselijke geest een mysterie dat we niet in twijfel dienen te trekken
(onderzoeken).
Scheiding van lichaam en geest, het idee dat er een scheiding is tussen de spirituele geest en het lichaam
(dualisme) was als eerste geopperd door de 17-eeuwse filosoof René Descartes (Frans, 1652 overleden),
waardoor de spirituele geest door de kerk buiten wetenschappelijke beschouwingen kon worden
gelaten, maar emoties, gedachten, gedragingen, e.d., konden worden onderzocht, omdat deze op
lichamelijke activiteit in het zenuwstelsel waren gebaseerd. Belangrijk geweest voor het huidige
biologische perspectief. Denkbeeld sloot aan bij toenmalige ontdekkingen bij dieren hoe zintuigen
stimulatie omzetten in zenuwimpulsen en spierreacties. Eerste keer dat wetenschappers konden
aantonen dat sensaties en gedragingen veroorzaakt worden door biologische processen.
René Descartes behoorde tot het rationalisme, een filosofiestroming: de ratio, het denken, is het enige
middel om aan wetenschap en filosofie te komen. Denkers vanuit het empirisme hadden kritiek:
denken is onnodig en zelfs storend in wetenschap en filosofie. Waarnemingen, ervaringen en
experimenten zijn de enige ware bronnen van kennis. Empirist Francis Bacon (Engels, 1626
overleden): ‘het denken vertroebelt de waarneming’, empirist John Locke (Engels, 1704 overleden): ‘de
mens is bij de geboorte een tabula rasa, een onbeschreven blad dat door ervaringen, leerprocessen en
opvoeding persoonlijkheid en vaardigheden ontwikkelt’. John Locke zijn ideeën waren belangrijk,
omdat we nog steeds empirisch onderzoek doen.
Begin van de wetenschappelijke psychologie, geschiedenis: is ontstaan vanuit de scheikunde;
wetenschappers ontdekten patronen in de eigenschappen van chemische processen. Wilhelm Wundt
(Duits, 1832- 1920) hoopte een periodiek systeem te kunnen uitwerken waarin de elementen van de
bewuste waarneming in konden worden onderverdeeld. Systeem niet gelukt. Inzicht wel: de
wetenschappelijke methoden zoals toegepast in natuur- en scheikunde konden ook worden gebruikt
om lichaam en geest te bestuderen. Wilhelm Wundt was waarschijnlijk de eerste persoon die zichzelf
psycholoog noemde, en het eerste psychologisch laboratorium had. Daar werden vrijwilligers gevraagd
hun zintuigelijke en emotionele reacties te beschrijven; introspectie. De eerste psychologische
experimenten waren naar de elementen van het bewustzijn, dat volgens Wundt en zijn studenten de
gewaarwording en waarneming, geheugen, aandacht, emotie, denken, leren en taal waren. Al onze
verstandelijke activiteiten zouden opgebouwd zijn uit deze elementaire processen.
2
, Edward Bradford Titchener (Engels, 1867-1927 overleden in US) zette dit onderzoek voort in Amerika,
kreeg de naam structuralisme. Het doel was om de basisstructuren van de geest en gedachten te
ontrafelen, structuralisten zochten de elementen van de bewuste ervaring. Kritiek: hoe kunnen we
nauwkeurig mensen hun eigen beoordeling en ervaringen beoordelen?
Gestaltpsychologen, (vroeg in 1900) een stroming ontstaan als reactie op het structuralisme, vond dat het
bewustzijn veel meer omvatte dan ‘simpele zintuigelijke ervaringen’, ofwel elementen. Gestalt betekent
‘geheel’ of ‘configuratie’. Probeerden het geheel te begrijpen in plaats van de som der delen, niet
reduceren tot elementen. Voorbeeld: beer bestaat uit simpele lijnen, maar is meer dan de som der
delen.
Functionalisme is een historische stroming die vond dat psychische processen het beste begrepen kunnen
worden vanuit hun functie en adaptieve nut (alles wat zich zo aan de omgeving aanpast dat het de kans
van overleven vergroot). William James’s (Amerikaans, 1842-1910) opvatting leidde tot het
functionalisme, hij betoogde dat de psychologie zich moet richten op de toepassing en de functie van
het bewustzijn ipv alleen de structuur ervan. Wat kunnen we met de hersenen? wordt nu gebruikt in
cognitief perspectief. Grootste criticus op Wundt. William James en volgelingen vonden Charles
Darwin’s ideeën veel interessanter dan die van Wundt. Hoe slagen mensen erin, of niet, om zich aan te
passen aan de omgeving? James was ook geïnteresseerd in emoties, net zoals Darwin, en deed
onderzoek via introspectie. Welke invloed hebben ze op het gedrag en het lichaam van mensen?
Functionalisten hebben de eerste toegepaste psychologen ontwikkeld. Hoe kan psychologie worden
toegepast om menselijk leven te verbeteren? Functionalisten en structuralisten waren het eens over
introspectie en kregen daardoor allebei kritiek, dit veranderde na een halve eeuw.
Perspectief 1: het moderne biologische perspectief: Descartes’ perspectief is de basis hiervoor. Geest (en
gedachten en gedragingen) is een product van de hersenen. Biologisch perspectief zoekt de oorzaken
van gedrag in het functioneren van de genen, het zenuwstelsel en het endocriene stelsel. Hersenstam,
pink.
Neuropsychologie is variant 1 van biopsychologie, dat zich richt op het begrijpen hoe de hersenen
gedachten, gevoelens, motieven, bewustzijn, herinneringen en andere mentale processen creëren. Bijv:
verschillende hersengebieden verschillende taken, lichtgolven in de ogen etc. Welke gebieden hebben
te maken met welk gedrag.
Evolutionaire psychologie is variant 2 van biopsychologie, dat als uitgangspunt heeft dat gedragingen en
mentale processen (grotendeels) producten zijn van genetische aanpassingen vanwege overleven en
voortplanten; de evolutie. Voortgekomen uit ideeën van Charles Darwin (Engels, 1882 overleden), dit
standpunt wordt ondersteund door recent onderzoek in de genetica. Natuurlijke selectie speelt hier
een rol, waarbij degene die het beste is aangepast aan zijn omgeving overleeft. Bijvoorbeeld: grotere
groepen samenleven = grotere cortex nodig voor sociale vaardigheden.
Perspectief 2: het moderne cognitieve perspectief legt tevens de nadruk op cognitie: geestelijke
activiteiten zoals waarnemen, leren, interpretaties, verwachtingen, overtuigingen en herinneringen.
Van alles wordt verwerkt in de hersenen, door te denken. Iemands gedachten en handelingen zijn het
resultaat van waarnemingen en interpretaties van ervaringen. De computer werd de metafoor voor de
geest. Komt voort uit functionalisme en structuralisme, beide mentale processen in het hoofd.
Herinneringen hebben invloed op huidig gedrag. Onderzoek naar taal, geheugen, etc.
Perspectief 3: het behavioristisch perspectief ontstond rond 1900 en aanhangers waren het met vrijwel
iedereen oneens. Voortgebouwd uit het empirische idee dat je alleen zeker kan zijn over dat wat je
waar kan nemen en het idee van John Locke, dat we bij de geboorte een tabula rasa zijn. John B.
Watson, behaviorist, zei dat de psychologie zich alleen moet bezighouden met de waarneembare
gebeurtenissen: fysieke stimuli uit de omgeving en de reactie die zijn teweeg brengen. Het
behaviorisme is de wetenschap van het gedrag en de meetbare omstandigheden uit de omgeving die dit
beïnvloeden. Geleerd gedrag, zoals middelvinger opsteken, tong uitsteken als een ander dat doet
(voorbeeld baby’s) etc.
3
