Maag, darm en lever
literatuur werkcolleges dieetleer
Inhoudsopgave
Voorbereiding werkcollege 1.................................................................................. 2
Voorbereiding werkcollege 2.................................................................................. 9
Voorbereiding werkcollege 3................................................................................ 14
Voorbereiding werkcollege 4................................................................................ 16
Voorbereiding werkcollege 5................................................................................ 24
Voorbereiding werkcollege 6................................................................................ 32
Voorbereiding werkcollege 7................................................................................ 40
1
,Voorbereiding werkcollege 1
Handboek Voeding bij kanker hoofdstuk 7: Klachten en concrete
voedingsadviezen
Droge mond (xerostomie)
Veroorzaakt door tekort aan speeksel (hyposialie) consequenties voor spreken,
kauwen, slikken, smaak (veel alleen in opgeloste vorm kunnen proeven) en passage
van voedsel. Speeksel biedt bescherming tegen tandcariës, -erosie en ontstekingen
zuren worden geneutraliseerd. Ook bevat speeksel elektrolyten, enzymen en eiwit die
cariës en erosie verminderen, handhaven van microbiële evenwicht en herstel van
ontkalking. Speekselklieren: oorspeekselklier, onderkaakspeekselklier en
onderdertongspeekselklier en honderden kleine speekselkliertjes. 500-600 ml per dag,
maar 1500 ml is geen uitzondering. Xerostomie: minder dan 150 ml speeksel per dag.
Droge mond gevolg van radiotherapie in hoofd-halsgebied, chemotherapie, auto-
immuunziekte, uitdroging, niet eten en drinken, bijwerkingen medicijnen, niet goed
ingestelde DM, graft-versus-hostreactie en roken. Klachtenverlichting door
kunstspeeksel, mondspray, gel of mondspoelmiddel (korte werkingsduur) of een
medicijn dat speekselproductie stimuleert.
Doel interventie: verminderen of niet doen toenemen droge mond door voeding;
zorgen dat voeding makkelijker weggeslikt kan worden; voorkomen of beperken
tandcariës en –erosie.
Maatregelen:
Voedingsanamnese
Dehydratie uitsluiten
Uitleg oorzaak droge mond
Belang goede mondverzorging
Klachtenverlichting bespreken met arts
Vochtige lucht omgeving adviseren
Voedingsadviezen:
Regelmatig mond spelen of sprayen
Friszure voedingsmiddelen
Drinken bij eten, vocht door kauwen mengen met vaste voedsel
Eten dopen in thee, soep of melk
Jus, saus of soep gebruiken
Boter, room, crème fraîche gebruiken
Zure dranken, vruchtensappen of koolzuurhoudende frisdranken vermijden
Zure dranken door rietje drinken
Kauw- en slikproblemen
Wat een patiënt wel of niet kan eten, is heel verschillend. Moeilijker kauwen en slikken
langer en moeizamer eten verminderde inname en voedingstoestand slechter.
Vaak treedt er ook obstipatie op.
Doel interventie: aanpassen voeding aan kauw- en slikmogelijkheden; voorkomen van
onvoldoende inname door kauw- en slikproblemen.
Maatregelen:
Voedingsanamnese
Uitleg weglaten voedingsmiddelen risico
Maatregelen obstipatie
2
, Sondevoeding bij ernstige klachten overwegen
Verwijzing logopedist overwegen
Voedingsadviezen:
Voeding aanpassen aan kauw- en slikmogelijkheden
Niet te snel overstappen op gemalen of vloeibaar
Andere keuze voedingsmiddelen om tekorten te voorkomen
Gemalen voeding zo herkenbaar mogelijk houden
Zeer fijn snijden of malen met vocht, jus, saus
Verdikkingsmiddel toevoegen om makkelijker te laten glijden
Gerechten afwisselen en variatie in kleur
Recepten, brochures en kookboeken
Klinische voeding
Gemengde consistentie vermijden bij grote kans op verslikken
Mucositis
Ontsteking van de slijmvliezen van het gehele maag-darmkanaal is een
veelvoorkomende bijwerking van chemo- en radiotherapie. Gaat gepaard met ernstige
bij het eten en slikken, heftige diarree en komen sneller micro-organismen in het
bloed.
In mond, keel of slokdarm
Uit zich klinisch door oedeem, erytheem, ulceraties en/of pijn. Hoe ernstiger de
mucositis, hoe groter de kans op infecties en kans op sondevoeding. Mogelijk bij
bestraling van hoofd-halsgebied, cytostatica en stamceltransplantatie. WHO-schaal
voor orale mucositis:
Graad Klachten
Graad 1 Pijn, met of zonder roodheid van de slijmvliezen, geen ulceraties.
Eten van vaste voeding en drinken is mogelijk.
Graad 2 Roodheid van de slijmvliezen, ulceraties. Eten van vaste voeding en
drinken is mogelijk, maar wel pijnlijk.
Graad 3 Grotere ulceraties, uitgebreide roodheid. Eten van vaste voeding is
niet mogelijk, meestal wel gemalen of vloeibare voeding.
Graad 4 Orale mucositis met ulceraties en bloedingen. Eten en drinken zijn
niet mogelijk.
Doel van interventie: verminderen of niet doen toenemen van de pijnklachten door
voeding; voorkomen van onvoldoende inname van voeding door mucositis.
Maatregelen:
Voedingsanamnese
Uitleg relatie voedingsproblemen en mucositis
Eventueel preparaten, drink- en sondevoeding
Overleg met arts over pijnstillende medicatie en mondhygiëne
Adviseer gebitsprothese ’s nachts niet te dragen
Adviseer mond aantal malen te spoelen
Adviseer de lippen schoon en vet te houden
Voedingsadviezen:
Gebruik van ijsschaafsel of ijswater
Zachte, smeuïge of vloeibare voeding
3
, Geen scherp gekruide gerechten, fruit, zure voedingsmiddelen, zoute
voedingsmiddelen, koolzuurhoudende dranken, vruchtensappen, alcohol en
sportdranken
Geen harde voedingsmiddelen die slijmvlies kunnen beschadigen
Geen hete gerechten en dranken (kamertemperatuur)
Gebruik van kort afgeknipt rietjes
Eiwit-energieverrijkte voeding als dip is verdwenen
Eventueel klinische voeding
Graad 4 niets per os en overgaan op sonde- of parenterale voeding
In maag-darmkanaal
Mucositis in darmslijmvliezen = enteritis of proctitis. Klachten: loze aandrang en
toegenomen frequentie van ontlasting. Klachten nemen na behandeling van kanker
weer af. Vooral parenterale voeding, omdat resorptievermogen afneemt.
Doelstellingen, maatregelen en voedingsadviezen vergelijkbaar met die van diarree.
Hinderlijke slijmvorming
Slijm dat moeilijk kan worden weggeslikt en in de keel het gevoel geef van een
afsluiten ‘spinnenweb’. Klachten moeilijk te bestrijden, soms alleen slijm verwijderen
met tissue.
Doel van interventie: niet doen toenemen van hinderijke slijmvorming door voeding.
Maatregelen:
Voedingsanamnese
Uitleg over ontstaan (door ziekte of behandeling)
Voedingsadviezen:
Friszure producten (waterig speeksel stimuleren)
Koolzuurhoudend water of spoelen met donker bier
Na drinken van melk spoelen met water, thee of koffie / zure melkproducten
Passageklachten
In slokdarm of maag
Treden op bij tumoren van slokdarm en maag, maar kan ook dat pancreas en longen
op de maag of slokdarm drukken. Passagescore:
Score Beschrijving
Score 1 Vaste voeding blijft soms steken
Score 2 Matige passage: alleen gemalen voeding
passeert.
Score 3 Slechte passage: alleen vloeibare voeding
passeert.
Score 4 Geen passage, ook niet van speeksel.
Doel van de interventie: aanpassen van de voeding aan passagemogelijkheden;
voorkomen van onvoldoende inname door passageklachten.
Maatregelen:
Uitleg oorzaken klachten
Anamnese
Consistentie voeding aanpassen
Houdingsadviezen geven
Bespreken dat eten tijd kost en vermoeiend kan zijn
Voedingsadviezen:
4
