Een uitgebreide samenvatting van taal en taalwetenschappen van hoofdstuk 1 t/m hoofdstuk 10. Dat is genoeg voor de eerste toets van taalkunde 2 op het Windesheim.
Samenvatting
Taal en taalwetenschap
HOOFDSTUK 1 t/m 10
ANNE E. BAKER, JAN DON EN KEES
HENGEVELD
,Inhoud
1. Van taal naar taalwetenschap..........................................................................................5
1.1 Inleiding.................................................................................................................... 5
1.2 Talen......................................................................................................................... 5
1.3 Andere talen............................................................................................................. 5
1.4 Verschillen................................................................................................................ 6
1.5 Taalwetenschap........................................................................................................6
1.6 Verschillende grammatica’s......................................................................................6
1.7 De inhoud van dit boek en de deelterreinen van taalwetenschap.............................7
2. De taalgebruiker............................................................................................................... 8
2.1 Inleiding.................................................................................................................... 8
2.2 kennen en kunnen: het cognitief systeem.................................................................8
2.3 taal en hersenen.......................................................................................................9
2.4 Taalbegrip................................................................................................................. 9
2.4.1 Het herkennen van klanken...............................................................................9
2.4.2 Het herkennen van woorden..............................................................................9
2.4.3 Zinsbegrip.......................................................................................................... 9
2.4.4 interpretatie van uitingen....................................................................................9
2.4.5 van spraakherkenning tot interpretatie.............................................................10
2.5 Taalproductie.......................................................................................................... 10
2.5.1 wat wil je zeggen?...........................................................................................10
2.5.2 Vormgeving: de grammaticale codering...........................................................10
2.5.3 Formuleren: fonologische codering..................................................................11
2.5.4 Articuleren........................................................................................................11
2.5.5 Spreken: van intentie tot articulatie..................................................................11
3. Taalverwerving............................................................................................................... 12
3.1 Inleiding.................................................................................................................. 12
3.2 Hoe leren kinderen taal?.........................................................................................12
3.3 In welke volgorde verloopt de eerste-taalverwerving?.............................................12
3.4 Welke factoren beïnvloeden de verwerving van een tweede taal?..........................12
3.5 In welke volgorde verloopt de verwerving van een tweede taal?.............................13
3.6 Tweetalige ontwikkeling..........................................................................................13
4. Discourse....................................................................................................................... 14
4.1 Inleiding.................................................................................................................. 14
4.2 Interpretatie en gevolgtrekking................................................................................14
, 4.3 Samenwerking........................................................................................................14
4.4 Gesprekken............................................................................................................14
4.5 Samenhang via taalvormen....................................................................................14
5. Taalhandelingen.............................................................................................................16
5.1 Inleiding.................................................................................................................. 16
5.2 De uiting als handeling............................................................................................16
5.3 Informatiestructuur..................................................................................................16
5.4 Pragmatische gepastheid.......................................................................................16
6. Zinsdelen en woordsoorten............................................................................................17
6.1 Inleiding.................................................................................................................. 17
6.2 Zinsdelen................................................................................................................17
6.3 Zinnen, bijzinnen en woordgroepen........................................................................17
6.4 Typen woordgroepen..............................................................................................17
6.5 Hoofden en modificeerders.....................................................................................17
6.6 Woordgroepstructuur..............................................................................................17
6.7 Woordgroepen versus woorden..............................................................................18
6.8 Woordsoorten: inhoudswoorden.............................................................................18
6.9 Woordsoorten: functiewoorden...............................................................................18
7. Enkelvoudige zinnen......................................................................................................19
7.1 Inleiding.................................................................................................................. 19
7.2 Functies van woordgroepen binnen de zin..............................................................19
7.3 Valentie................................................................................................................... 19
7.4 Semantische rollen.................................................................................................19
7.5 Grammaticale rollen................................................................................................19
7.6 Het markeren van semantische en grammaticale rollen..........................................20
7.7 Valentiereductie......................................................................................................20
7.8 Reflexieve constructies...........................................................................................20
7.9 Pronominalisatie.....................................................................................................20
8. Complexe zinnen...........................................................................................................21
8.1 Inleiding.................................................................................................................. 21
8.2 De functie van bijzinnen..........................................................................................21
8.3 De vorm van bijzinnen............................................................................................21
8.4 Interactie tussen hoofd- en bijzin............................................................................22
8.4.1 Equi-deletie......................................................................................................22
8.4.2 Raising.............................................................................................................22
8.4.3 Consecutio temporum......................................................................................22
, 8.5 Gecoördineerde zinnen...........................................................................................22
8.6 De vorm van gecoördineerde zinnen......................................................................22
9. Woordvolgorde...............................................................................................................24
9.1 Inleiding.................................................................................................................. 24
9.2 Volgorde en niveaus van analyse...........................................................................24
9.3 Woordvolgorde op zinsniveau.................................................................................24
9.4 Zinstype.................................................................................................................. 24
9.5 Ingebedde zinnen...................................................................................................24
9.6 Complexiteit............................................................................................................24
9.7 De informatiestatus van zinsdelen..........................................................................24
9.8 Woordvolgorde op zinsdeelniveau..........................................................................24
9.8.1 Het nominale zinsdeel......................................................................................25
9.8.2 Het verbale zinsdeel........................................................................................25
9.9 Samenhang............................................................................................................ 25
9.10 Discontinue zinsdelen.............................................................................................25
10. Zinsbetekenis............................................................................................................. 26
10.1 Inleiding.................................................................................................................. 26
10.2 Compositionaliteit....................................................................................................26
10.3 nominale woordgroepen: referentie........................................................................26
10.4 nominale woordgroepen: deixis en anafora............................................................27
10.5 verbale woordgroepen: tijd en aspect.....................................................................27
10.6 verbale woordgroepen: situatietypen......................................................................28
11. Woordenschat............................................................................................................29
12. Woordvorming............................................................................................................ 29
13. Samenstellingen en uitdrukkingen..............................................................................29
14. Spreken en verstaan – spraakklanken........................................................................29
15. Klanksystematiek en fonologische processen............................................................29
16. Lettergrepen, klemtoon en intonatie...........................................................................29
17. Verschillen en overeenkomsten tussen talen..............................................................29
18. Taalvariatie................................................................................................................. 29
19. Taalverandering.......................................................................................................... 29
20. Tweetaligheid............................................................................................................. 29
, 1. Van taal naar taalwetenschap
1.1 Inleiding
We zijn in staat om te beoordelen of een zin wel of niet goed is op de grond van de kennis
van taal. Het is vaak moeilijk om uit te leggen waarom een zin fout is. Bijvoorbeeld: een
voorwerp noemen we een puit, twee voorwerpen wordt dan automatisch puiten en niet twee
puits, terwijl het wel een puitel en twee puitels is. Dit hebben we geleerd, maar we weten
eigenlijk niet uitleggen waarom dat zo is. De meeste talen zijn natuurlijk ontwikkeld.
1.2 Talen
Het gaat in deze paragraaf om natuurlijke talen, menselijke talen. Talen verschillen qua
regels waaraan de zinnen moeten voldoen. Het Iers heeft bijvoorbeeld een totaal andere
zinsvolgorde dan in het Nederlands geaccepteerd is.
Er bestaan uitspraken als: Iemand die de grammatica van één taal kent, kent tegelijkertijd,
voor wat betreft de essentie, de grammatica’s van alle talen.
Dit is natuurlijk deels waar, want:
- Alle talen bevatten klanken of gebaren (gebarentaal) die samen woorden en zinnen
vormen.
- Alle gesproken talen hebben klinkers en medeklinkers.
- In alle talen kan je een bewering ontkennen, vragen stellen en bevelen geven.
- Alle talen hebben woorden voor ZWART en WIT en DONKER en LICHT.
- Verwijzingen met zich
- Complexe zinnen
De eigenschappen die door alle talen worden gedeeld, worden wel universalia genoemd.
Het principe van compositionaliteit: Klanken bepalen het woord. Pan is anders dan Kan.
Recursie: Zinnen die zijn opgebouwd uit dezelfde woorden. Zoals: De hond van de man met
de hoed zonder veer.
Of: Sjoukje neemt aan dat Peter weet dat Ahmed denkt dat hij een leugenaar is.
Dit zou in oneindigheid kunnen doorgaan. Bijvoorbeeld:
En de trappers van de ketting van de assen van de spaken van de velg van de banden van
de wielen van de fiets van Piet van pa zijn zojuist gepasseerd.
1.3 Andere talen
Dieren kunnen bijvoorbeeld ook communiceren, maar dieren gebruiken weinig variatie in hun
taalgebruik. Bijen doen bijvoorbeeld een soort dans om aan te geven waar er voedsel te
vinden is en hoeveel dat is.
Creativiteit is een kenmerkende eigenschap van mensentaal, hiermee wordt bedoeld dat we
steeds weer nieuwe zinnen kunnen maken en meer woorden kunnen bedenken.
, Een groot verschil tussen mensen- en dierentaal is dat mensen echt interactie hebben met
elkaar, mensen zijn spontaan qua gesprekken voeren en het gesprek hoeft niet per se voor
iets te dienen en mensentaal is willekeurig/arbitrair wat betreft de vorm en betekenis.
Er is in mensentaal ook dubbele articulatie: woorden of zinnen kunnen meerdere dingen
betekenen. Ook is mensentaal geleed, het bestaat uit meerdere lagen. En ze kunnen anders
gecombineerd worden: man bijt hond, hond bijt man. Er wordt op twee niveaus iets
uitgedrukt, vandaar dat het dubbelle articulatie heet (element en combinatie). 3 elementen:
- Letter pak en kap
- Woord treinramp en ramptrein
- Zin man bijt hond, hond bijt man.
Onomatopeeën: klanknabootsende woorden, die klinken als het woord. Bijvoorbeeld
kukeleku, niezen en tsjilpen.
Kunsttalen: talen die bewust zo ontworpen zijn. Bijvoorbeeld het Esperanto.
De verschillen tussen kunsttalen en natuurlijke talen zijn:
- Kunsttalen blijven altijd hetzelfde
- Kunsttalen worden niet geleerd door interactie
Computertalen: talen waarin computerprogramma’s zijn geschreven en waarin mensen
instructies kunnen geven aan een computer. Bijvoorbeeld Java of Prolog.
Non-verbale communicatie: Bijvoorbeeld gebaren, gezichtsuitdrukkingen… Hierbij is het
niet belangrijk welke volgorde gebruikt wordt. Je kunt bijvoorbeeld wijzen naar iemand en
dan naar je hoofd, of andersom.
Vaak hebben talen meerdere betekenissen, maar is uit de context te halen wat er wordt
bedoeld.
1.4 Verschillen
Je kunt talen verdelen in twee ruime groepen: gesproken taal en gebarentaal. Ze maken
gebruik van een andere modaliteit, namelijk de visuele modaliteit en de audiovisuele
modaliteit.
Schrijven is secundair, want het is afgeleid van de gesproken vorm. Primitieve talen zijn
talen die niet geschreven worden (vaak arme landen) en ontwikkelde talen zijn talen die wel
geschreven worden.
1.5 Taalwetenschap
Bij taalwetenschap wordt zoveel als mogelijk gegeneraliseerd. Taalwetenschappers zijn op
zoek naar één type grammatica.
1.6 Verschillende grammatica’s
Er zijn zinnen die grammaticaal incorrect zijn, zoals: Dat huis is goedkoper als dit
appartement.
Descriptieve grammatica: de kennis die een taalkundige schrijft van een taal geeft de
kennis weer die alle moedertaalsprekers hebben van regels van hun taal.
Dat houdt dus in dat ook officieel incorrecte grammatica kan behoren tot een taal of een
regio waarin die taal wordt gesproken.
Prescriptieve grammatica: de grammatica die voorschrijft wat de correcte grammatica is.
Hier zijn de officieel incorrecte zinnen dus ook echt fout.
Talen veranderen, als dit beschreven wordt, heet dit een diachrone beschrijving. (ook wel
historische grammatica) De taal van 1800 is anders dan de taal van nu.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper daphnetensiethof. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,99. Je zit daarna nergens aan vast.
