Samenvatting
Helpen bij verlies en verdriet - Manu Keirse
,Hoofdstuk 1 Meer weten kan helpen
Kennis over rouw zorgt ervoor dat de hulpverlener de ander probeert inzicht te geven in wat ze
ervaren en meemaken. Doordat iemand begrijpt wat rouwen is, wat dit betekent, is het zeer
belangrijk voor het herstel. Het helpt inzicht geven op onnodige angsten en deze te verjagen, wat
weer kan zorgen voor verlichting.
Belangrijk is om hier rekening mee te houden:
Verlies is steeds uniek: verlies is steeds een intense, persoonlijke ervaring. Geen twee mensen
rouwen op precies dezelfde wijze. De persoonlijke ervaringen, de eigen relatie, de leeftijd waarop de
persoon verliest en de eigen levensomstandigheden maken dat een verlies voor elk persoon weer
anders, dus uniek is. Dit kan leiden tot vervreemding voor elkaar, een kloof die ontstaat tussen
personen, maar ook kan leiden tot binding. Er zijn gelijkenissen, maar ook verschillen waarmee
rekening gehouden moet worden. De rouwende zelf kan het als steun ervaren om van het
bovenstaande af te weten.
Niet alleen sterven: verliezen houdt niet alleen een sterfgeval in. Dit kan ook een verlies van baan,
ongeboren kind, huisvesting en dergelijke zijn. Alles wat het karakter krijgt van verlies van een
dierbaar iemand, of iets kan een rouwproces meebrengen. Sommige mensen verliezen terwijl ze
nog leven, denk bijvoorbeeld aan een familielid met dementie of een psychische ziekte. Het
trouwen kan tevens beginnen zodra iemand ernstig ziek wordt.
Verdriet en vreugde: niemand ervaart dezelfde mate van verdriet bij afscheid. Rouwen is een
manier om om te gaan met verdriet, het door verdriet heen groeien, om geleidelijk te worden
hersteld tot heelheid.
Tijd geneest wonden: de tijd op zich geneest niet, het is wat men met deze tijd doet. De uiting van
verdriet helpt genezen van de wonden, net zoals de ondersteuning die men krijgt. Erkenning geven
aan verdriet betekent meer verlichting dan het wegduwen, het verzwijgen en opkroppen. Als
emoties niet kunnen worden geuit als emoties, vinden ze vaak schadelijke uitwegen in lichamelijke
kwalen, in hardheid en bitterheid. Mensen die met rouwende te maken krijgen, moeten ervan
bewust zijn dat de rouwende een deel van zichzelf verloren is.
Groeien doorheen verdriet: het verleden zal de toekomst kleuren. Er worden echter wegen
aangegeven om zich aan te passen aan een nieuw leven zonder het oude te vergeten, om te
werken zodat het verleden niet zodanig het heden beheerst dat er geen toekomst meer kan zijn.
Het lijden van de rouwende komt niet alleen voort uit het verlies van een dierbaar iemand of iets,
maar ook uit de leegte die volgt en uit de verwarring omdat men niet weer wat daaraan te doen, ho
iets te doen en tot wie zich te wenden voor ondersteuning en troost.
Belangrijk voor de hulpverlener:
- Leren dat het beter is steun te bieden terwijl de rouwende zijn eigen oplossingen uitwerkt,
dan als helper zijn eigen oplossingen aan te bieden.
- Niet vertellen hoe hij/zij zich moet voelen, men kan enkel luisteren hoe ze zich voelen en
hen helpen om dit uit te spreken.
- Iedereen ervaart de dood van iets of iemand op zijn eigen wijze, er is geen vast patroon. -
Er is geen ‘juiste’, of ‘verkeerde’ manier van voelen.
,Hoofdstuk 2 Verdriet verwerken
Rouwen is een miskend proces.
Vroeger werd er vormgegeven aan rouw en verdriet in een reeks maatschappelijke gebruiken en
gewoonten, rouwrituelen genoemd. Deze hadden een belangrijke betekenis, omdat ze het verdriet
zichtbaar maakten. In de rouwrituelen kreeg het verdriet van individuele mensen ook een sociale
en maatschappelijke dimensie. Ze hadden een sociale functie; rouwenden kregen hun moment om
emoties te delen, mensen kwamen op bezoek. Veel van deze rouwrituelen zijn in onbruik aan het
geraken en in sommige stadscentra zijn ze bijna verdwenen.
Nu hoort sterven meer tot de wereld van de professionele zorgverleners. Het verdwijnt, in
vergelijking met vroeger, uit het alledaagse leven.
Rouwen is iets dat men niet alleen kan, maar samen met anderen moet gebeuren.
Rouwarbeid
Ook al beleeft elk mens afscheid en verlies op een unieke wijze, toch ziet men bij diverse mensen
bepaalde reacties die herkenbaar en algemeen zijn. Ze doen zich echter niet voor op hetzelfde
moment, niet in hetzelfde tempo en niet met dezelfde intensiteit. Het is dan ook zelden zinvol de
ene mens met de andere te vergelijken in het verleden van verdriet. Verlies verwerken is arbeid
verrichten.
Elke arbeid kan zich opdelen in taken, er zijn vier rouwtaken; dit zijn vier taken die moeten worden
vervuld om tot verwerking van het verlies te komen. Rouwtaken staat dan ook voor het actief iets
kunnen doen door de rouwende, en anderen kunnen helpen met het opnemen van bepaalde taken,
zodat ze deze niet alleen moeten afwerken.
De vier rouwtaken:
1. Het aanvaarden van de werkelijkheid van het verlies
2. Het ervaren van de pijn van het verlies
3. Het aanpassen aan de omgeving zonder de overledene
4. Een nieuwe plaats geven aan de overledene en opnieuw leren houden van het leren
1. Eerste rouwtaak, aanvaarden van de werkelijkheid van het verlies.
Men ervaart in eerste instantie een sfeer van onwerkelijkheid. Men lijkt geschokt te zijn en dit wordt
verschillen geuit. Van heel stil en gesloten, tot huilen en naar de overledene toe willen. Sommige
lijken mechanisch, robotachtig te functioneren en schijnen een emotionele afstand te bewaren. Het
is precies een niet laten doordringen van de werkelijkheid, omdat ze nog niet in staat zijn deze
onder ogen te zien. Om de rouw echt te beginnen, moet men het verlies erkennen. Ontwijken van
de werkelijkheid, staat rouwen in de weg, dit kan leiden tot de overledenen horen ruiken, zien,
horen enz. Dit soort hallucinaties of waanvoorstellingen heeft veel te maken met gewoontegedrag
dat zich ook na het overlijden verder doorzet. Men ontkent tijdelijk dat de persoon is overleden. Dat
is normaal en mag niet worden geïnterpreteerd als ziekelijk. Het is normaal dat men zich gedraagt
alsof de overledene nog leeft. Zeker zonder voorbereiding op de dood, onverwachts. Om het
rouwproces echt in te zetten, moet de werkelijkheid van het verlies worden erkend. Het is belangrijk
om de overledene te zien, men staat voor de opdracht om de werkelijkheid van de dood te ervaren.
Hoe ernstig verminkt ook, opbaren op een verzorgde wijze, zodat de familie kan kijken.
Naast erkennen van de werkelijkheid, is het voor de verwerking op de tweede plaats belangrijk te
verstaan wat zich heeft voorgedaan. Een verklaring nodig, hoe en waarom iets gebeurde. De
verklaring die iemand ervaart, hoeft niet hetzelfde te zijn voor de ander, zolang de verklaring de
persoon zelf maar bevredigt. Wanneer het vinden van deze verklaring niet gebeurt, heeft men het
moeilijk met de rouwverwerking. Wanneer er geen duidelijke reden is, blijft men zoeken naar een
verklaring. Het niet verwerken van deze eerste rouwtaak, betekent blijven steken in ontkenning.
voordoen in verschillende vormen; verlies ontkennen en alles in gereedheid houden en doen alsof
terugkeer mogelijk is. Betekenis van het verlies ontkennen, verlies te minimaliseren.
Herkennen van eerste rouwtaak
- Onwerkelijkheid ervaren, verschillende soorten uiting van emoties.
- Ontwijken van de werkelijkheid; overledene horen, zien, ruiken.
- Ontkennen van de dood, alles intact laten van de overledene (slaapkamer kind bijv.).
- Iemand blijft zoeken naar de oorzaak van de dood.
Hoe te helpen bij het verwerken van de eerste taak
- Iemand de kans te geven de overledene te zien, afscheid te laten nemen. Ook bij
verminking.
- Nauwkeurige uitleg hoe het gebeurde, waarbij niets wordt achtergehouden.
,- Familie betrekken bij het regelen van de uitvaart en de begrafenis, waardoor het gebeuren
reëel wordt. Ook kinderen worden zoveel mogelijk betrokken, zodat het verlies voor hen ook
tastbaar en begrijpelijk wordt.
, 2. Tweede rouwtaak, ervaren van de pijn van het verlies
De tweede taak houdt voornamelijk in om de pijn van het verlies te doen ervaren. De enige weg
naar verwerken is recht door de pijn heen te gaan. Alles wat iemand toelaat zijn pijn te verlichten of
uit te stellen, verlengt het rouwproces. Het ontlopen van de pijn kan werken voor een bepaalde tijd,
maar het wreekt zich op den duur op. Als men wilt herstellen van het verlies, of een nieuw begin
wilt maken en verder wil leven dan moet men de pijn doorgaan. Als de pijn niet wordt gevoeld,
komt deze vaak op een later moment terug onder de vorm van het ene of andere ziektesymptoom
of afwijkend gedrag. Het probleem is dat men op dat latere moment vaak het verband niet meer
ziet met het eerdere verdriet en dat mensen in de omgeving minder beschikbaar zijn om te
luisteren naar het verdriet en tot steun te zijn. Het verlies wordt op verschillende manieren
ervaren. De meest karakteristieke vorm is tijdelijke en hevige pijnscheuten. Dit zijn perioden van
hevige angst en psychologische pijn. In het begin zijn deze frequent, maar na een bepaalde tijd
nemen deze af en komen ze nog enkel voor als iets het verlies in herinnering brengt. Alles wat men
emotioneel aanspreekt kan de hevigheid van het verlies oproepen. Het verlies kan bij bepaalde
momenten bijna op de achtergrond verdwijnen, maar plots weer in alle hevigheid op de voorgrond
treden op een moment dat men dit niet verwacht. Verdriet verwerken begint bij de pijn doorgaan.
De pijn van het verdriet komt niet alleen tot uiting in lichamelijke pijnscheuten, en in huilbuien,
maar ook in opstandigheid en agressie. Deze agressie kan zich richting op iedereen. Protest en
agressie zijn normale reacties in een rouwproces, deze gevoelens moeten worden geuit en niet
worden tegengehouden. Vertrouwde personen krijgen de meeste agressie te verduren. Men vraagt
zich dan af wiens fout of schuld het is, terwijl het de schuld is van de omstandigheden. Pijn kan ook
tot uitdrukking komen in schuldgevoelens. Schuldgevoelens kunnen zowel met reële
tekortkomingen te maken hebben als met irreële. Het is nodig dat deze gevoelens geuit worden,
irreële of reële tekortkomingen.
De tweede taak van rouwarbeid, het ervaren van pijn vraagt soms om onderbreking, om momenten
waarop men afscheid neemt van de pijn om wat bij te tanken, zodat men het op een ander moment
weer aankan. Dat is noodzakelijk, zodat men niet totaal uitgeput raakt door de pijn. Het niet
vervullen van deze tweede taak is: niet voelen, zich afsluiten voor gevoelens, alles wat aan de
overledene herinnert vermijden, op eufore wijze reageren. Indien de tweede taak niet adequaat
wordt doorgewerkt, kan later psychotherapie vereist zijn. Het is lastig gevoelens van ‘’vroeger’’
terug te halen, tevens is het moeilijker voor de omgeving te begrijpen en is er ook vaak minder
steun beschikbaar dan in de eerste tijd.
Men helpt de rouwenden in het opnemen en afwerken van de tweede taak, als men de confrontatie
met de pijn niet voortdurend probeert te vermijden, maar mensen de kans heeft de pijn te ervaren
in zorgzaam contact met anderen. Het helpt ook als men mensen duidelijk kan maken dat
gevoelens van opstandigheid en schuld normale reacties zijn die mogen worden geuit en niet weg
worden geduwd. Ook remedies tegen de pijn moeten worden vermeden.
Herkennen van de tweede rouwtaak
- Bij ziektesymptoom of afwijkend gedrag is er sprake als de pijn en verdriet van de
rouwende eerder niet gevoeld/ervaren is. Agressie en protest jegens vertrouwde personen.
- Schuldgevoelen m.b.t. reële en irreële tekortkomingen (had ik maar, als ik dit had gedaan,
dan..).
- Bij het niet compleet maken van de tweede taak zal de rouwende het volgende vertonen;
niet voelen, zich afsluiten voor gevoelens, alles wat aan de overledene herinnert vermijden,
op eufore wijze reageren.
Hoe te helpen bij het verwerken van de eerste taak
- Het werkt het beste om adequaat om men te vertellen dat de uitingen zoals agressie of
schuldgevoelens een normale reactie zijn in het rouwproces en het van belang is deze te
uitten en niet uit de weg te gaan.
- Aangeven dat door de pijn heengaan beter werkt dan uit de weg gaan.
- Het is de schuld is van de omstandigheden.
- De rouwende moet soms even weg, bijtanken om de pijn verder te kunnen verdragen.
- Leren aan rouwende en dienst omgeving dat de confrontatie met de pijn niet voortdurend
probeert te vermijden, maar mensen de kans heeft de pijn te ervaren in zorgzaam contact
met anderen.
- Het helpt ook als men mensen duidelijk kan maken dat gevoelens van opstandigheid en
schuld normale reacties zijn die mogen worden geuit en niet weg worden geduwd. Ook
remedies tegen de pijn moeten worden vermeden.
- Het helpt rouwenden meer als men luistert hoe het voelt, in plaats van te vertellen hoe men
zich wel en niet moet voelen.
