Etnografie En Beoordelingsleer Der Huisdieren (1042FBDDIE)
Samenvatting
Samenvatting etnografie
12 keer bekeken 0 keer verkocht
Vak
Etnografie En Beoordelingsleer Der Huisdieren (1042FBDDIE)
Instelling
Universiteit Antwerpen (UA)
Volledige en uitgebreide samenvatting etnografie. Alle afbeeldingen zijn redelijk groot geplaatst in de samenvatting, wat maakt dat deze veel pagina's bevat, ten voordele van de visualisatie.
Etnografie En Beoordelingsleer Der Huisdieren (1042FBDDIE)
Alle documenten voor dit vak (14)
Verkoper
Volgen
celineafroditidemunter
Ontvangen beoordelingen
Voorbeeld van de inhoud
2021-2022
SAMENVATTING ETNOGRAFIE
1042FBDDIE
CÉLINE DE MUNTER
, 1
INHOUD
Hoofdstuk 1: Domesticatie en selectie ............................................................................................................................................... 5
Domesticatie doorheen de geschiedenis ........................................................................................................................................ 5
Homo Sapiens, Ijstijd, ca. 35.000 – 40.000 jaar geleden ............................................................................................................ 5
Eigenlijke domesticatie: na Ijstijd, ca. 12.000 – 13.000 jaar geleden ......................................................................................... 5
Bij Romeinen (vanaf 400v.Chr.) .................................................................................................................................................. 5
Middeleeuwen ............................................................................................................................................................................ 5
Selectie, de meest recente fase van domesticatie.......................................................................................................................... 5
Gevolgen van domesticatie en selectie .......................................................................................................................................... 6
Morfologische kenmerken (→ uitwendige kenmerken) ............................................................................................................. 6
Fysiologische kenmerken (→ functionele eigenschappen) ......................................................................................................... 7
Systematiek ..................................................................................................................................................................................... 7
Algemeen .................................................................................................................................................................................... 7
Aves ............................................................................................................................................................................................. 8
Mammalia ................................................................................................................................................................................... 8
Hoofdstuk 2: Paard ............................................................................................................................................................................. 9
Domesticatie en selectie van het paard .......................................................................................................................................... 9
Domesticatie van het paard doorheen de geschiedenis ............................................................................................................. 9
Paard herintroduceren met grote hoeveelheden paarden als gevolg ........................................................................................ 9
Drastische ommekeer na WOI en versneld tempo na WOII ..................................................................................................... 10
Signalement .................................................................................................................................................................................. 10
Algemeen .................................................................................................................................................................................. 10
Geslacht en naam ..................................................................................................................................................................... 11
Ras of bloed/gebruikstype ........................................................................................................................................................ 11
Hoogte: schofthoogte en stokmaat .......................................................................................................................................... 11
Ouderdom of leeftijd ................................................................................................................................................................ 11
Haarkleedkleuren- en patronen ................................................................................................................................................ 16
Aftekeningen en bijzondere kentekens .................................................................................................................................... 20
De beoordeling van het exterieur of het uitwendige voorkomen ................................................................................................ 22
Het paard in zijn geheel ............................................................................................................................................................ 22
Bespreking van de verschillende lichaamsstreken bij het in rust staand paard ....................................................................... 23
De ledematen in combinatie met de standen .......................................................................................................................... 40
De dynamica van het paard: het paard in beweging ................................................................................................................ 49
Stalondeugden en slechte gewoonten bij paarden .................................................................................................................. 52
De paardenrassen ......................................................................................................................................................................... 53
Wilde paarden........................................................................................................................................................................... 53
Voldbloeden .............................................................................................................................................................................. 53
Halfbloeden(warmbloeden) ...................................................................................................................................................... 55
Koudbloeden ............................................................................................................................................................................. 57
Hoofdstuk 3: Rund ............................................................................................................................................................................ 73
, 2
Herkomst en gebruik van het rund ............................................................................................................................................... 73
Het exterieur van het rund ........................................................................................................................................................... 74
Het signalement (volgens GRHOKAD) ....................................................................................................................................... 74
Enkele algemene beoordelingscriteria voor de verschillende gebruikstypes en beoordeling van bevleesdheid .................... 80
Bespreking van enkele afzonderlijke lichaamsstreken ............................................................................................................. 84
Rundveerassen .............................................................................................................................................................................. 95
Inleiding .................................................................................................................................................................................... 95
Een internationaal verspreid ras – De Holstein Friesian ........................................................................................................... 95
Belgische rassen ........................................................................................................................................................................ 96
Andere Europese rassen ........................................................................................................................................................... 97
Rassen buiten Europa ............................................................................................................................................................. 108
Hoofdstuk 4: Schaap ....................................................................................................................................................................... 111
Inleiding .................................................................................................................................................................................. 111
Beoordeling van het schaap .................................................................................................................................................... 112
Hoofdstuk 5: Geit ............................................................................................................................................................................ 122
Inleiding ...................................................................................................................................................................................... 122
Algemeen ................................................................................................................................................................................ 122
Productie van geitenmelk ......................................................................................................................................................... 122
Beoordeling van de geit .............................................................................................................................................................. 123
Signalement volgens G H R O K A D ......................................................................................................................................... 123
Algemene beoordelingscriteria ............................................................................................................................................... 123
Geitenrassen ............................................................................................................................................................................... 125
Zwitserse melkgeitenrassen en afgeleiden ............................................................................................................................. 125
Enkele tropische rassen .......................................................................................................................................................... 128
Hoofdstuk 6: Hond .......................................................................................................................................................................... 131
Inleiding ...................................................................................................................................................................................... 131
Uitwendige beoordeling van de hond .......................................................................................................................................... 131
Dynamica ................................................................................................................................................................................ 131
Signalement volgens G R H O K A D......................................................................................................................................... 133
Bespreking van afzonderlijke lichaamsstreken ....................................................................................................................... 138
Enkele hondenrassen .................................................................................................................................................................. 140
Groep 1: De herdershonden en Bouviers (de schapenhoeders en veedrijvers) ..................................................................... 140
Groep 2: Honden van het Schnauzer en Pinschertype, Molossers en sennenhonden ........................................................... 147
Groep 3: Terriërs ..................................................................................................................................................................... 156
Groep 4: Teckels...................................................................................................................................................................... 164
Groep 5: Noorse rassen .......................................................................................................................................................... 165
Groep 6: Lopende honden en zweethonden .......................................................................................................................... 171
Groep 7: Staande honden ....................................................................................................................................................... 174
Groep 8: Apporteer- + water- + opstoothonden .................................................................................................................... 179
Groep 9: Gezelschapshondjes + dameshondjes ..................................................................................................................... 182
, 3
Groep 10: Windhonden .......................................................................................................................................................... 190
Hoofdstuk 7: Kat ............................................................................................................................................................................. 195
Inleiding ...................................................................................................................................................................................... 195
Beoordeling van de kat ................................................................................................................................................................ 195
Signalement (volgens G R H O K A D)....................................................................................................................................... 195
Enkele kattenrassen .................................................................................................................................................................... 198
Kortharige rassen .................................................................................................................................................................... 198
Halflangharige rassen.............................................................................................................................................................. 202
Langharig ras ........................................................................................................................................................................... 204
Hoofdstuk 8: Varken ....................................................................................................................................................................... 205
Inleiding ...................................................................................................................................................................................... 205
Leeftijdsbepaling ......................................................................................................................................................................... 206
Bespreking van enkele afzonderlijke lichaamsstreken ............................................................................................................... 206
Kop en hals .............................................................................................................................................................................. 206
Romp ....................................................................................................................................................................................... 206
Ledematen .............................................................................................................................................................................. 207
Enkele aspecten van de beoordeling van de karkassen .............................................................................................................. 207
Bepaling van het % vlees (= magervleesaandeel) i/e gekoeld karkas ..................................................................................... 207
Bepaling van het type (conformatie) v/e karkas ..................................................................................................................... 207
Enkele varkensrassen .................................................................................................................................................................. 208
De groep van de landrassen .................................................................................................................................................... 208
Pietrain .................................................................................................................................................................................... 209
Engelse varkensrassen ............................................................................................................................................................ 209
Enkele andere Europese varkensrassen ................................................................................................................................. 210
De belangrijkste Noord-Amerikaanse varkensrassen ............................................................................................................. 210
Chinese varkensrassen ............................................................................................................................................................ 211
Hoofdstuk 9: Het konijn .................................................................................................................................................................. 212
Inleiding ...................................................................................................................................................................................... 212
enkele elementen van de uitwendige beoordeling van konijnen ............................................................................................... 213
Enkele benamingen van typische aftekeningen ..................................................................................................................... 213
Beoordeling van afzonderlijke lichaamsstreken ..................................................................................................................... 214
Enkele konijnenrassen ................................................................................................................................................................ 216
Wilde haas............................................................................................................................................................................... 216
Gedomesticeerde konijnen ..................................................................................................................................................... 216
Hoofdstuk 10: Gevogelte ................................................................................................................................................................ 227
De kip .......................................................................................................................................................................................... 227
Inleiding .................................................................................................................................................................................. 227
De uitwendige beoordeling van de kip ................................................................................................................................... 227
Indeling van de kippenrassen ................................................................................................................................................. 232
De kalkoen .................................................................................................................................................................................. 239
, 4
Inleiding .................................................................................................................................................................................. 239
De belangrijkste rassen ........................................................................................................................................................... 239
De parelhoen .............................................................................................................................................................................. 241
Inleiding .................................................................................................................................................................................. 241
Eigenheden en productieve prestaties ................................................................................................................................... 241
De post- en reisduif ..................................................................................................................................................................... 241
Tentoonstellingsduiven ............................................................................................................................................................... 242
Bronvermelding .............................................................................................................................................................................. 243
, 5
HOOFDSTUK 1: DOMESTICATIE EN SELECTIE
DOMESTICATIE DOORHEEN DE GESCHIEDENIS
▪ Domesticatie = het tot huisdier maken van oorspronkelijk wilde dieren door ze aan te passen aan de
levensomstandigheden van de mens
▪ Doel
o Zeer beperkt in eerste instantie → dier moest nuttig zijn
o Tweede instantie benutten meerdere eigenschappen per diersoort
o Ontwikkeling verschillende productierichtingen
o Ontstaan aparte gespecialiseerde populaties/rassen
▪ Oorsprong: Aziatisch Turkije, Egypte + Zuidoost-Europa
o 5.000 – 4.000 v.Chr.hr.: Egyptenaren ploegden met runderspannen
HOMO SAPIENS, IJSTIJD, CA. 35.000 – 40.000 JAAR GELE DEN
▪ Gemiddelde jaartemperatuur: van -5°C tot 15°C
o Bodemlaag was bevroren (behalve in zomer)
o Overleefden dankzij jacht op dieren
▪ Leefden nomadisch bestaan → volgden dieren die op hun beurt beschikbare voedsel volgden
▪ Later: houden zwakke dieren aan voor latere consumptie (primitieve vorm van dierhouderij)
EIGENLIJKE DOMESTICATIE: NA IJSTIJD, CA. 12.000 – 13.000 JAAR GELEDEN
▪ Sindsdien ingrijpende veranderingen in fauna en flora
▪ Dieren waren ‘nuttiger’ levend: levende dieren als voedselreserve
▪ Onderdanigheid afgedwongen door uithongering
▪ Eerste gedomesticeerde dier: herbivoren, geen voedselcompetentie met mens
o Behalve hond: eerst huisdiersoort rond 10 000 v.Chr.hr.: aasvreter in nabijheid v/d mens
▪ Andere diersoorten:
o Geit (West-Azië): rond 9 000 v.Chr.
o Schaap (Irak): rond 7500 v.Chr. (als kudde zeer geschikt voor nomaden)
o Varken (China): 7 000 v.Chr. pas na sedentaire levenswijze werd ingevoerd
o Rund of oeros (oorspronkelijk rund, uitgestorven) rond 6 000 – 4 000 v.Chr.
o Duiven (Mesopotamië) 5 000 v.Chr.
o Ezel (Noord-Afrika) 4 500 v.Chr.
o Kip (Indië) 4 000 v.Chr.
o Paard (Oekraïne) 3 500 v.Chr.
o Kat (Egypte) 2 500 v.Chr.
BIJ ROMEINEN (VANAF 400V.CHR.)
▪ Eerste tekenen van gastronomie
o Kweken wilde hazen in leporaria
o Duiven in columbaria: vleesproductie
o Eenden en ganzen dwangmatig gevoederd: vette levers/foie gras
▪ Parelhoen afkomstig uit Afrika (vanaf 100 v.Chr., Grieken reeds 500 v.Chr.)
MIDDELEEUWEN
▪ Gebruikte meest voorkomende huisdiersoorten al
▪ Kalkoen en cavia uit Amerika volgden later, konijnen vanaf 1 600 n.Chr. in Europa
SELECTIE, DE MEEST RECENTE FASE VAN DOMESTICATIE
▪ Diversiteit en specialisatie bij huisdierrassen
o Enerzijds omwille van aanpassingsvermogen aan mens
o Anderzijds door sterk doorgedreven selectie o.b.v. specifiek en wetenschappelijk gefundeerde
▪ Paringen gebeuren met zorgvuldig uitgekozen fokdieren
▪ Versnelling van de specialisatie gedurende laatste eeuwen, zeker sinds 1950
o Productiviteit bij nutsdieren extreem toegenomen
o Binnen soorten: gespecialiseerde rassen (individuele waarde dier ↘)
, 6
▪ ‘Empirisme’ maakt plaats voor hightech selectie
▪ Gezonde dieren zodanig managen → fokken om een optimaal dier te krijgen o.b.v.
o Erfelijkheidsleer
o Biotechnologie
o Biometrie, ‘big data’
o Computerwetenschappen
o Diervoeding
o Geassisteerde voortplanting (ART)
▪ KI: kunstmatige inseminatie
▪ MOET: multiple ovulatie en embryotransfer
▪ ovum pick up en in vitro embryo productie (OPU/IVF)
o Verhoging van het potentieel van vrouwelijke donoren
▪ Klonen
GEVOLGEN VAN DOMESTICATIE EN SELECTIE
MORFOLOGISCHE KENMERKEN (→ UITWENDIGE KENMERKEN)
▪ Door wegvallen van natuurlijke vijanden
▪ Veranderende lichaamsbouw
o Verdedigingsstructuren vallen weg: gewei, hoornen, slagtanden, …
▪ Bv. wilde zwijnen gedomesticeerde varkens
• Hebben sterkere voorhand
• Groot atletisch hart + grote longen
• Zwaarder skelet
Figuur 1: morfologische verschillen tussen het wild en gedomesticeerd varken
▪ Selectie kan abnormaliteit introduceren: soms levensbedreigend
▪ Aantal voorbeelden:
o Verkorte bovenkaak → reductie lengte ademhalingswegen (mopshond)
o Verkorte van ledematen (basset hond)
o Wanverhoudingen ten gevolge van ras standaarden/voorkeur eigenaars Figuur 2: mopshond met verkorte snuit
(chihuahua/dikbillen)
o Andere vb.: Onnatuurlijke huid (Shar Pei), lakenvelder-kleur …
▪ Dier wordt afhankelijk van bescherming van de mens (vb.: naaktkat)
▪ Verandering in beharing/lichaamsbedekking: langere wol, andere haarsoorten
▪ Verandering wegens liefhebberij: konijnen en kippen: kopversierselen die natuurlijk gezien niet
kunnen
▪ Meer variatie in bevedering bij duiven, kippen …
Figuur 3: naaktkat
▪ Monotone schutkleuren verdwijnen → maakt plaats voor diversificatie, bont haarkleed….
Figuur 4: Lakenvelder-kenmerk
, 7
FYSIOLOGISCHE KENMERKEN (→ FUNCTIONELE EIGENSCHAPPEN)
▪ Aanleercapaciteit: verschilt per diersoort (hond en paard = groot)
o Aanleren of africhten berust op:
▪ Herhaling
▪ Ritme: volgorde, onderhouden, memorisatie
▪ Continuïteit
▪ Progressiviteit: van eenvoudige verrichtingen naar ingewikkelde
o Efficiënte africhting: gebaseerd op onmiddellijke en onvoorwaardelijke gehoorzaamheid
▪ Soepelheid, regelmaat van de gevraagde acties
▪ Geen ongewenste nevenreacties
o Band huisdier-mens → hechter gemaakt
o Toename controle en hanteerbaarheid: productieprocessen en sportprestaties ↗
▪ Aanpassingen in paringsgedrag, broedgedrag: voortplantingskarakteristiek verandert
o ‘Voordelen’ voor economie dankzij selectie:
▪ Vroegrijpheid door selectie: vlugger naar consumptie (varken, rund … )
▪ Seizoensgebonden voortplanting evolueert naar continue kwekers
▪ ‘Verbetering’ vruchtbaarheid: toename v/d worpgrootte bij multiparen
▪ Achteruitgang van moederinstin.Chr.t ten voordele van productiviteit
• (kippen, koeien) (aanvankelijk: enkel melk voor kalf, nu melk in overvloed produceren)
▪ Verandering in hersenomvang en organisatie bij huisdieren
▪ Voordeel
• Delen i.v.m. geheugen, de ‘wil’ en verstand ↗
▪ Nadelen
• Aanpassingen in overlevingsinstinct:
o Delen i.v.m. waarneming en motoriek ↘
o door bescherming minder alert
• Instinctmatige reflexen ↘: waarschuwingen, vluchten, verdedigen, vangen van prooien
• Industriële uitbating van nutsdieren zorgt voor hersenreductie
▪ Verworven kenmerken worden doorgegeven: selectie en infokken v erfelijke kenmerken
▪ Overleven zonder permanente bijstand van de mens wordt soms onmogelijk
▪ Locomotiestoornissen (aandoeningen aan bewegingsapparaat): vb.: hond met
verkorte doggenmuil, + groot hoofd natuurlijke partus, defecte heupgewrichten
(heupdysplasie)
▪ Dikbilrunderen met verplichte keizersnede
▪ neurotische legkippen met pikzucht waardoor ze elkaar verwonden
▪ Stressgevoelige varkens: dood door stress
SYSTEMATIEK
ALGEMEEN
▪ Indeling o.b.v.: Klassen – orden – families – geslachten – diersoorten (species) - rassen
o Belangrijkste klassen: Aves (vogels) en mammalia (zoogdieren)
o Belangrijke kenmerken mammalia:
▪ Warmbloedig (homoïotherm)
▪ Zo goed als allemaal behaard (soms slechts rudimentair aanwezig bij (bv. varken))
▪ Zo goed als allemaal levendbarend
▪ Voeden hun jongen: ‘gezoogd’ met melk
, 8
AVES
▪ 26-tal orden waaronder 3 belangrijke:
o Ansiformes of eendvogels (ganzen, eenden en zwanen)
o Columbiformes of duifachtigen (Columba)
o Galliformes of hoenderachtigen
▪ Gallus gallus (kip) en Meleagris gallopavo (kalkoen)
MAMMALIA
▪ Eutheria onderverdeeld in 14-tal orden waaronder 4 belangrijke:
o Perissodactyla of onevenhoevigen: binnen familie Equidae (paardachtigen)
onderscheid men volgende soorten:
▪ Paard
• Equus przewalski (Mongools wild paard)
• Equus caballus gmelini (Tarpan)
• Equus caballus (gedomesticeerd paard)
o Ezel
• Equus asinus africanus (Nubische ezel), waarvan afkomstig:
Equus asinus asinus (gedomesticeerde huisezel)
• Equus asinus somalicus (Somalische ezel)
• Equus zebra: zebra, niet gedomesticeerd (wild)
o Artiodactyla of evenhoevigen: omvangrijke orde die belangrijkste landbouwhuisdieren omvat
(varken, rund, schaap en geit)
▪ Suborde Neobundontata = niet-herkauwers (wild zwijn en varken, Sus scrofa)
▪ Suborde Ruminantia = herkauwers (rund, schaap, geit) Suborde
van Ruminantia: Bovidae of holhoornigen
▪ Caprinae (bokken): Ovis aries (huisschaap) en Capra hircus (huisgeit)
▪ Bovinae (runderen): Bubalus (buffels),
▪ Bos (bizons, yak, Bos taurus (huisrund gematigde streken)
en Bos indicus (Zebu in tropen en subtropen))
▪ Groot aantal verschillende rassen!
, 9
HOOFDSTUK 2: PAARD
DOMESTICATIE EN SELECTIE VAN HET PAARD
DOMESTICATIE VAN HET PAARD DOORHEEN DE GESCHIEDENIS
▪ 1 miljoen jaar geleden, IJstijdperk: Equus ferus of graslandpaard
o Noord-Amerika: paardachtigen sterven uit door klimaat, predatie primitieve mens
Equidae overleven in Azië, Europa en Afrika
o Paard moet ≠ werelddelen aanpassen aan extreme veranderingen in reliëf, klimaat,
bodemvruchtbaarheid …
▪ Begin domesticatie van paard
o Relatief late domesticatie in vgl met andere huisdiersoorten
o Begin domesticatie: niet enkel opjagen als vleesdier maar houden van weerloze,
zwakke, jonge merries: levend vleesvoorraad en lokmiddel.
▪ Later: houden van drachtige merries
o 3500 v.Chr.: 1e domesticatiehaard in Zuid-Oekraïne
o 1e gedomesticeerde paard
▪ Zuidoost EU: Tarpan: Lymfatisch woudpaard x Mongools wilde steppenpaard
▪ Oorspronkelijke paarden: klein (pony-type) (door selecte geleidelijk groter)
▪ Paarden als vleesleverancier (jonge mannelijke dieren)
▪ Paard als bereden dier: ingezet in oorlog
o 2000 v.Chr.: eerste bereden paarden in Mesopotamië: opsplitsing!
▪ Centraal-Azië + Klein-Azië: pony-achtigen: voorgangers Oosterse paarden (Berbers, Arabieren)
▪ Zuidoost-EU: hoogbenige lymfatische bospaarden (smal van bouw, veel behang,
voorlopers zware cavalerie en wagenpaarden)
o 1500 v.Chr.
▪ bereden paarden in Mongolië (paard als oorlogstuig)
▪ # paarden ↗ in Egypte en Klein-Azië: paard stilaan beschouwd als individu
o 1300 v.Chr.: paarden aangespannen en bereden in China
o 1200 v.Chr.: Mongoolse heerschappij en uitbereiding Turken dankzij uitgebreide cavalerie met
kleine geharde mobiele Aziatische paarden
o 500 v.Chr.: Chinezen vinden zadel en stijgbeugel uit
▪ Middeleeuwen in Europa
o 400v.Chr.: introductie spaakwiel
▪ 1e trekdier rund vervangen dr sneller paard (behalve landbouw), ezel als lastdier
▪ Paarden voor karrentransport en militaire strijdwagens
o Oorlog: sterke paarden nodig
▪ Zwaardere rijpaarden, geharnaste ruiters en paarden
▪ Zware toernooipaarden ↔ lichtere rijpaarden (‘monter sur ses grands cheveaux’)
o Na ontdekking buskruit: terug kleinere en vinnigere paarden nodig
PAARD HERINTRODUCEREN MET GROTE HOEVEELHEDEN PAARDEN ALS GEVOLG
▪ Herverspreiden van paarden vanaf Columbus
o 1492: Columbus ‘ontdekt’ Amerika: geen paarden op Amerikaans continent
o 1519: Verovering Mexico door Herman Cortes: 80 000 Azteken ↔ tientallen paarden
▪ Invoer van Spaanse en Engelse paarden: basis hedendaagse paardenpopulaties
o Spanje: Eind 16e, 17e eeuw: grote invoer Spaanse paarden in Centraal en Zuid-Amerika
▪ Vanuit Californië, New Mexico, Florida: uitbereiding noorden, grote belangstelling
van Native Americans voor paarden
▪ Native Americans: goede ruiters, paarden = deel cultuur en beschavingspatroon
▪ Bijzondere haarkleedpatronen: platenbont, tijgerbont, isabel, valk, … dankzij ingevoerde Spaanse
paarden
o Engeland
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper celineafroditidemunter. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €20,49. Je zit daarna nergens aan vast.
