Criminologie en strafrecht – samenvatting: hoofdstuk
1 en 2
Hoofdstuk 1: de sociale constructie van criminaliteit
Uitgangspunten
Het overkoepelende uitgangspunt van de sociale constructiebenadering is
dat in een samenleving als vanzelfsprekende werkelijkheid geldt, een
kwestie is van definitie. Als drugsverslaving als ziekte wordt opgevat (en
de randverschijnselen als het onvermijdelijke gevolg daarvan), zal de junk
worden behandeld; focussen we vooral op de randverschijnselen – het
stelen, de overlast, de criminaliteit dus – dan is een justitiële
verschijnselen oplossing veel eerder aan de, orde en komt de junk in de
opvang van stelselmatige daders terecht.
Dat de drugsverslaafde als óf ziek óf crimineel kan worden gedefinieerd
laat tevens zien dat, omdat het onmogelijk is de hele wereld te begrijpen,
mensen speciale kaders - frames -hanteren om interpretatie en begrip te
vergemakkelijken. Met andere woorden: door het frame benadrukken we
bepaalde aspecten en causale verbanden, en sluiten andere uit.
Over velden, actoren en definitiemacht
De sociale, culturele en politieke structuren waarin definitieprocessen zijn
ingebed worden velden genoemd. Daarop zijn groepen en mensen
(actoren) actief. Maar niet iedereen heeft evenveel macht om fenomenen
succesvol in een bepaald frame neer te zetten en daarmee betekenis te
geven (definitie macht). Of actoren definitie macht hebben, hoe ze die
gebruiken, en waarom ze dat doen, hangt af van het veld waarop ze zich
bevinden, hun positie daarbinnen en het bel en de mogelijkheid zij hebben
hún definitie, hun kijk op de werkelijkheid, gezaghebbend communiceren.
Het recht en zijn instituties (ministeries, politie, Openbaar Ministerie en
rechterlijke macht, de advocatuur, juridische faculteiten) vormen een
ander veld: het juridische.
Niet alle definities van eenzelfde fenomeen komen echter overeen en niet
alle velden, of actoren die zich daarbinnen bevinden, zijn even machtig.
Denk aan het voorbeeld van homoseksualiteit in Nederland. Als in de
samenleving geen consensus bestaat over hoe een verschijnsel moet
worden gedefinieerd en geïnterpreteerd, en dus ook niet over de gevolgen
die daaraan moeten worden verbonden, ontstaat strijd daarover (=
definitiestrijd).
Juridische en sociale definities
Hoewel veel strafbaar gedrag vanzelfsprekend crimineel wordt bevonden
(en geldt vooral voor de traditionele misdrijven zoals doodslag, moord,
diefstal, brandstichting) kan dus in sommige gevallen kennelijk een
discrepantie tussen de juridische en buiten-juridische definities ontstaan,
die tezamen de sociale definitie van criminaliteit vormen.
, De betekenis van criminaliteit kan in de loop der tijd veranderen al naar
gelang de sociale, culturele en politieke context. Daarnaast is wat in het
ene land strafbaar is dat niet per se in het andere.
Als een strafbaar feit uit het wetboek wordt geschrapt, of niet meer wordt
vervolgd, heeft dat ook consequenties voor de betreffende buiten-
juridische probleemdefinitie en de normatieve opvattingen die ermee
gepaard gaan. Vandaar ook het belang dat door de overheid wordt
gehecht aan verhoogde opsporingsactiviteiten en (snelle) bestraffing
wanneer juridische en buiten-juridische definities uit elkaar dreigen te
lopen (verkeersovertredingen, bijvoorbeeld, of het afsteken van illegaal
vuurwerk).
Belangrijkste velden en actoren
Betekenisgeving vindt dus niet op één enkel veld of door één enkele actor
plaats, maar juist in de wisselwerking tussen verschillende velden en
actoren. Die velden en actoren worden daarom semiautonoom of relatief
auto genoemd: ze hebben ieder een eigen inbreng
Strafrechtspleging en politiek
We hebben gezien dat het proces van betekenisgeving niet alleen een
kwestie is van zichzelf nog niet voldoende is om van criminaliteit te
spreken, en dat de definities het strafrecht ook door handhaving zichtbaar
moeten zijn. | Ook het Openbaar Ministerie (en in het bijzonder het College
van procureursgeneraal) maakt zijn mening over strafwetgeving bekend
en formuleert strafrechtelijk (handhavings)beleid. Het is daarmee zowel op
het veld van de strafrechtspleging actief als op het veld van het bestuur
(dat bij de sociale constructie van criminaliteit steeds belangrijker wordt
nu strafbaarstellingen uit het ‘echte’ strafrecht naar het bestuursrecht
worden overgeheveld en daarmee een deel van hun criminele connotatie
verliezen), en is tevens betrokken bij de definitiestrijd die zich in de
politiek afspeelt.
De wetenschap
Een belangrijke rol van onderzoek in de sociale constructie van
criminaliteit is de productie van cijfers en statistieken. Cijfers kunnen
worden gebruikt om duidelijk te maken dat van een (wijdverbreid)
probleem sprake is, en kunnen een rol spelen in het definiëren van
omstreden fenomeen als schadelijk of gevaarlijk. Criminaliteitscijfers
worden veelal aangehaald om de omvang en de ernst van zo’n probleem
te onderstrepen. Maar we moeten daar wel voorzichtig mee zijn.
Toen verkrachting binnen het huwelijk als normaal echtelijk verkeer
werd gedefinieerd, was in het geheel niet bekend hoeveel mannen
echtgenote tot seks dwongen. We weten alleen achteraf dat het fenomeen
bestond, maar over de omvang ervan kunnen we niets zeggen en evenmin
of het als probleem is toe- of afgenomen: er is eenvoudig, geen nulpunt
omdat verkrachting binnen het huwelijk, of zelfs ‘afgedwongen’ seks
tussen echtgenoten als zodanig niet bestond.
Openbaarheid
