The ethics of care: personal, political, and global
Hoofdstuk 1 The ethics of care as moral theory
Het begrip zorg heft het voordeel dat het werk dat hierbij komt kijken niet uit het oog wordt verloren
en zich niet leent voor de interpretatie van moraliteit als ideaal maar onpraktisch waar voorstanders
van de zorgethiek vaak bezwaar tegen hebben. Zorg is zowel waarde als praktijk. Inmiddels is de
ethiek van de zorg veel verder gegaan dan de oorspronkelijke formuleringen. Het heeft zich
ontwikkeld als een morele theorie die niet alleen relevant is voor de zogenaamde privé-rijken van
familie en vriendschap, maar ook voor de medische praktijk, het recht, het politieke leven, de
organisatie van de samenleving, oorlog en internationale betrekkingen.
De ethiek van zorg wordt soms gezien als een potentiële morele theorie die moet worden vervangen
door dergelijke dominante morele theorieën als de kantiaanse ethiek, utilitarisme of Aristotelische
deugdethiek. Het wordt bijna altijd ontwikkeld als het benadrukken van verwaarloosde morele
overwegingen van minstens zoveel belang als de overwegingen die centraal staan in moraliteiten van
rechtvaardigheid en rechten of van nut en voorkeursbevrediging.
Kenmerken van de zorgethiek
Belangrijke kenmerken van de zorgethiek:
- Centrale focus op de dwingende morele salience van het verzorgen en voldoen aan de
behoeften van de specifieke anderen voor wie we verantwoordelijkheid nemen: de ethiek
van zorg erkent dat mensen gedurende vele jaren van hun leven afhankelijk zijn, dat de
morele claim van degenen die van ons afhankelijk zijn voor de zorg die ze nodig hebben,
dringend is, en dat er zeer belangrijke morele aspecten zijn bij het ontwikkelen van de
relaties van zorgzaamheid die mensen in staat stellen te leven en vooruitgang te boeken.
Moraliteiten gebouwd op het beeld van het onafhankelijke, autonome, rationele individu
gaan grotendeels voorbij aan de realiteit van menselijke afhankelijkheid en de moraliteit
waartoe het oproept. De ethiek van de zorg houdt rekening met deze centrale zorg van het
menselijk leven en bakent de morele waarden af.
- In het epistemologische proces van proberen te begrijpen wat moraliteit zou aanbevelen en
wat het moreel het beste voor ons zou zijn om te doen en te zijn, waardeert de ethiek van
zorg emotie in plaats van het te verwerpen: sympathie, empathie, gevoeligheid en
responsiviteit worden gezien als het soort morele emoties dat moet worden gecultiveerd,
niet alleen om te helpen bij de implementatie van de dictaten van de rede, maar ook om
beter vast te stellen wat moraliteit aanbeveelt. De emoties die typisch worden overwogen en
verworpen in rationalistische morele theorieën zijn de egoïstische gevoelens die universele
morele normen ondermijnen, het favoritisme dat de onpartijdigheid verstoort, en de
agressieve en wraakzuchtige impulsen waarvoor moraliteit beperkingen moet bieden.
- De zorgethiek verwerpt de opvatting van de dominante morele theorieën dat hoe abstracter
de redenering over een moreel probleem, hoe beter, want hoe groter de kans om
vooringenomenheid en willekeur te vermijden, hoe dichter bij het bereiken van
onpartijdigheid: de ethiek van de zorg respecteer de claims van bepaalde anderen met wie
we feitelijke relaties delen. Voor de meeste voorstanders van de ethiek van de zorg kan de
dwingende morele claim van de specifieke ander geldig zijn, zelfs als deze in strijd is met de
eis die gewoonlijk door morele theorieën wordt gesteld dat morele oordelen
universaliserend zijn, en dit is van fundamenteel moreel belang. Vandaar het potentiële
conflict tussen zorg en rechtvaardigheid, vriendschap en onpartijdigheid, loyaliteit en
universaliteit.
- De zorgethiek heeft traditionele opvattingen over het openbare en het privéleven
herconceptualiseert. De traditionele opvatting, ingebouwd in de dominante morele
theorieën, is dat het huishouden een privésfeer is buiten de politiek waarin de overheid, op
basis van instemming, niet mag binnendringen.
, - De opvatting van de zorgethiek over personen waarmee zij begint.
Annette Baier: Waar Kant concludeert 'zoveel slechter voor vrouwen', kunnen we concluderen 'des
te erger voor de mannelijke fixatie op de speciale vaardigheid van het opstellen van wetgeving, voor
de bureaucratische mentaliteit van regelaanbidding, en voor de mannelijke overdrijving van het
belang van onafhankelijkheid boven wederzijdse afhankelijkheid'.
Margaret Walker plaatst wat zij ziet als feministisch ‘moreel begrip’ tegenover wat van oudsher
wordt gezien als morele ‘kennis’. Zij ziet het moreel begrip dat zij voorstaat als ‘aandacht,
contextuele en narratieve waardering, en communicatie in het geval van moreel beraad’. Deze
alternatieve morele epistemologie stelt dat ‘de adequaatheid van moreel begrip afneemt naarmate
de vorm ervan door middel van abstractie de algemeenheid nader’.
Dominante morele theorieën hebben de neiging morele problemen te interpreteren alsof het
conflicten zijn tussen egoïstische individuele belangen aan de ene kant, en universele morele
principes aan de andere kant. De uitersten van ‘egoïstisch individu’ en ‘menselijkheid’ worden
erkend, maar wat daartussen ligt wordt vaak over het hoofd gezien. De ethiek van de zorg richt zich
daarentegen vooral op het gebied tussen deze uitersten. Wie gewetensvol voor anderen zorgt,
streeft niet in de eerste plaats zijn eigen individuele belangen na; zijn belangen zijn verweven met de
personen voor wie hij zorgt. Evenmin handelen zij in het belang van alle anderen of van de mensheid
in het algemeen; in plaats daarvan trachten zij een daadwerkelijke menselijke relatie tussen henzelf
en bepaalde anderen in stand te houden of te bevorderen.
Dominante morele theorieën hebben het ‘openbare’ leven als relevant voor de moraliteit
beschouwd, terwijl zij de morele betekenis van de ‘privé’ domeinen van familie en vriendschap
misten. Aldus hebben de dominante theorieën verondersteld dat moraliteit gezocht moet worden
voor niet-verwante, onafhankelijke, en onderling onverschillige individuen die verondersteld worden
gelijk te zijn. De ethiek van de zorg houdt zich bezig met morele kwesties die zich voordoen in relaties
tussen ongelijken en afhankelijke mensen, relaties die vaak beladen zijn met emoties en onvrijwillig
zijn, en merkt vervolgens op hoe vaak deze kenmerken niet alleen in het huishouden gelden, maar
ook in de samenleving als geheel.
De kritiek van het liberale individualisme
De ethiek van de zorg werkt gewoonlijk met de opvatting van personen als relationeel, eerder dan als
de zelf-ondersteunende onafhankelijke individuen van de dominante morele theorieën. De
dominante theorieën kunnen geïnterpreteerd worden als het importeren in de morele theorie van
een concept van de persoon dat voornamelijk ontwikkeld is voor de liberale politieke en
economische theorie, waarbij de persoon gezien wordt als een rationele, autonome agent, of een
zelfzuchtig individu. In deze opvatting bestaat de maatschappij uit onafhankelijke, autonome
eenheden die alleen samenwerken wanneer de voorwaarden van de samenwerking van dien aard
zijn dat ze de doelen van elk van de partijen dienen.
De ethiek van de zorg ziet personen als relationeel en onderling afhankelijk, zowel moreel als
epistemologisch. Ieder mens begint als een kind dat afhankelijk is van degenen die ons zorg verlenen,
en we blijven ons hele leven met anderen op fundamentele manieren gedurende ons hele leven.
De liberale individualistische opvatting van de persoon geeft niet alleen een verkeerd beeld van de
samenleving en de personen in die samenleving, maar is vanuit het perspectief van de ethiek van de
zorg ook als ideaal verarmd. De ethiek van de zorg waardeert de banden die wij hebben met
bepaalde andere personen en de feitelijke relaties die mede onze identiteit vormen. Hoewel mensen
vaak hun relaties met anderen kunnen en moeten hervormen is de autonomie die in de ethiek van de
zorg wordt nagestreefd een vermogen om nieuwe relaties te vormen en te cultiveren, niet om steeds
meer te lijken op het onbezwaarde abstracte rationele zelf van liberale politieke en morele
theorieën.
