Product Module Borgen van Kwaliteit en Veiligheid
1. Inleiding
In Nederland worden er medicijnen gebruikt. Er waren in 2019 ongeveer 11.000.000 mensen die
gebruik maakten van medicijnen (zorginstituut Nederland, 2020). Volgens Griens, Kroon, Lukaart, &
Postma (2019) is een groot gedeelte van deze medicatiegebruikers ouder dan 65 jaar.
Het werken met medicijnen is foutgevoelig en risicovol (Zorgvoorbeter, z.d.) Door fouten in het
toedienen van medicijnen kunnen mensen in het ziekenhuis belanden of in het ergste geval
overlijden. Het verkeerd innemen/toedienen van medicatie is verantwoordelijk voor 50.000
ziekenhuisopnames en 1000 overlijden in Nederland(Rijksoverheid, 2019). Deze fouten komt met
name voor bij kwetsbare ouderen vanwege meerdere aandoeningen en veel verschillende
medicijnen. Uit een eindrapport van Sturkenboom, Et all. (2017) blijkt dat de helft van de
medicatiefouten vermijdbaar is. Volgens Zorgvoorbeter, (z.d.) kunnen medicatiefouten de volgende
oorzaken hebben:
- Geen duidelijke toedienlijst
- Medewerkerkers maken zelf een medicijnlijstje en deze wordt niet goed overgenomen
- Storingen tijdens het werken met medicatie
- Geen duidelijke afspraken in het zorgleefplan over wie waar verantwoordelijk voor is
- De instructie is niet duidelijk
- Geen goed kennis genomen van de bijsluiter
- Geen volledig ingevuld uitvoeringsverzoek bij injecties
Het grootste gedeelte van ouderen die verblijven of wonen in een intramurale instelling gebruikt
dagelijks (meerdere) medicijnen. Binnen deze setting is het van belang dat het medicatieproces
zorgvuldig doorlopen wordt, om de medicatieveiligheid te behouden, waarin medicatieveiligheid
betekend zo min mogelijk fouten maken met medicijnen en cliënten(Vilansprotocollen, 2020). Als
zorgmedewerker is het hierom van belang dat je altijd alert bent en fouten voorkomt door:
1. Bewust bent van risico’s
2. Weten wat veilig is en zo handelen
3. Weten wie waarvoor verantwoordelijk is
4. Het signaleren en bespreekbaar maken van fouten in het medicatieproces
(Zorgvoorbeter, 2019).
Zorgvoorbeter (2016) stelt dat het medicatieproces in zes stappen kan worden onderscheiden. Per
stap zijn verschillende partijen betrokken, met elk hun eigen verantwoordelijkheden.
De verschillende stappen in het medicatieproces zijn:
1. Voorschrijven en algemeen
2. Ter hand stellen/afleveren
3. Opslag en beheer
4. Gereedmaken
5. Toedienen en registreren
6. Evalueren
Binnen stap 3 van het medicatieproces komt ter sprake wat de verantwoordelijkheid van de cliënt is
betreffende het beheer van de medicatie. Er zal bij de start van een zorgverleningsovereenkomst een
gesprek plaatsvinden, waarbij er besproken wordt wie welke verantwoordelijkheid draagt bij het
beheren van de medicatie. Zo kan er voor gekozen worden of de cliënt zelf verantwoordelijk is voor
het beheren van de medicatie, gedeeltelijk verantwoordelijk is voor het beheren van de medicatie of
,dat de zorgverlener geheel verantwoordelijk is voor de medicatie. Dit is afhankelijk van de situatie en
het vermogen hierin van de cliënt en/of mantelzorger (NHG, z.d.).
Zorgvoorbeter, (2016) geeft aan dat, zowel de professional, als de cliënt/mantelzorger niet of
onvoldoende bewust is van de eigen verantwoordelijkheid rondom de medicatiezorg. Bij een
opname wordt er door de zorgverlener vaak voor gekozen de medicatiezorg over te nemen of de
medicatiezorg te laten zoals hij voor opname was. Bij het navragen hoe de medicatiezorg tot stand is
gekomen worden er vaak reacties gegeven dat het altijd al zo gaat of dat de zorgmedewerkers en
patiënten het niet anders gewend zijn.
Bij de zorginstelling Icare locatie Cerestaete wonen 56 bewoners op Verzorgd Wonen. Bij veel 53 van
deze patiënten wordt de medicatiezorg gedaan. Ook hier geven bewoners aan dat de medicatiezorg
altijd al voor hen gedaan is.
Bij een bespreking in het kernteamoverleg kwam naar voren dat er ook bewoners zijn die hun
medicijnen in eigen beheer hebben. Echter geeft dit soms onveilige situaties, omdat deze patiënten
niet goed meer in staat zijn verantwoordelijkheid hiervoor te dragen. De zorgmedewerkers gaven
aan dat zij het lastig vinden om in deze situaties te handelen en om in kaart te krijgen waar dan het
probleem ligt in de medicatiezorg.
Om deze twee redenen zal er een onderzoek gedaan worden. Enerzijds om meer
verantwoordelijkheid bij de patiënt te krijgen omtrent de medicatiezorg en anderzijds om de
problemen rondom de medicatiezorg bij bewoners beter in kaart te krijgen. Er zal onderzoek gedaan
worden naar een methode om in kaart te krijgen waar de knelpunten bij een bewoner liggen omtrent
de medicatiezorg.
, 2. Wet- en regelgeving
Het volgende hoofdstuk beschrijft de wet- en regelgeving die te maken heeft met (het geven van)
medicatie.
Wetten
Beroepen individuele gezondheidszorg (BIG)
Met de Wet BIG wordt er voor gezorgd dat de kwaliteit van zorg gewaarborgd blijft. Dit wil zeggen
dat de kwaliteit van zorg hoog blijft. Ook wordt de cliënt d.m.v. deze wet beschermd tegen
ondeskundig handelen van zorgverleners. Het zorgt ervoor dat de kwaliteit van de individuele
beroepsuitoefening wordt bevorderd en bewaakt blijft (VenVN, z.d.). Een onderdeel hiervan is het
BIG-register. Wanneer een zorgverlener geregistreerd is in dit register mag deze zelfstandig
(voorbehouden) handelingen uitvoeren die bij zijn of haar beroep hoort (Ministerie van
Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2020).
Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO)
In deze wet staat beschreven wat de rechten en plichten zijn van een patiënt. Als patiënt heb je recht
op informatie over je ziekte, behandeling en de mogelijke gevolgen of complicaties ervan
(Patiëntenfederatie, z.d.). Ook regelt deze wet de vertegenwoordiging van een patiënt, wanneer hij
of zij zelf niet meer in staat is te beslissen. Een vertegenwoordiger van de cliënt mag dan beslissen
over de behandeling, zoals onvrijwillige zorg of gedwongen medicatie (KNMG, 2017).
Wet zorg en dwang (WZD)
Deze wet is van toepassing op doelgroepen die vanwege hun aandoening of toestand te maken
kunnen krijgen met onvrijwillige zorg. Meestal heeft dit betrekking op de patiëntencategorie met
psychogeriatrische of psychische aandoeningen. Deze wet beschrijft dat, wanneer vrijwillige zorg niet
meer mogelijk is en er sprake kan zijn van een ernstig nadeel, er onvrijwillige zorg toegepast kan
worden, zoals het toedienen van sederende middelen (NCZ, 2021).
Geneesmiddelenwet
In deze wet staat hoe een medicijn geproduceerd en hoe een medicijn verhandeld mag worden. Om
dit te mogen doen is er een vergunning nodig (Wetten.overheid, 2021).
Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz)
In de WKKGZ is vastgelegd wat goede zorg precies betekent en inhoudt. Ook staat erin wat er moet
gebeuren indien er sprake is van klachten over de zorg. Daarnaast heeft deze wet een verplichtende
functie aan zorginstellingen om de kwaliteit te bewaken, te controleren en constant te verbeteren
(VenVN, 2016).
Zorgverzekeringswet
De zorgverzekeringswet stelt dat iedereen, die werkt of woonachtig is in Nederland, verplicht is om
een basisverzekering af te sluiten. Vanwege deze wet heeft iedereen dan ook het recht op het krijgen
van zorg (Zorginstituut Nederland, 2019). Medicijnen die met een doktersrecept verkrijgbaar zijn bij
de apotheek worden extramurale geneesmiddelen genoemd. Een groot gedeelte van deze
geneesmiddelen zijn opgenomen in het geneesmiddelenvergoedingssysteem en kunnen dus worden
vergoed vanuit het basispakket. Er zijn gevallen waarin er (bij)betaald moet worden voor enkele
geneesmiddelen die zijn opgenomen in het Geneesmiddelenvergoedingssysteem (Zorginstituut,
2021).
