HST 1: Aansprakelijkheidsrecht Algemeen
1.1 Bronnen van het recht Tot het recht behoren vier rechtsbronnen:
1. internationale verdragen;
2. wet;
3. rechtspraak;
4. ongeschreven beginselen of de gewoonte.
Internationale verdragen
Er zijn veel internationale verdragen die van belang zijn voor het recht. Denk aan verdragen op het terrein van
het bewijsrecht, het consumentenrecht, het handelsrecht, het familierecht of het verkeersschaderecht. Een
belangrijk algemeen verdrag dat grote invloed heeft op het recht, is bijvoorbeeld het Europees Verdrag tot
bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden (EVRM). In dit verdrag zijn mensen- en
burgerrechten voor alle inwoners van de verdragsluitende landen zijn geregeld.
Wet
In veel verschillende wetten zijn regels van het recht te vinden. Voorbeelden zijn: het Burgerlijk Wetboek, het
Wetboek van Koophandel, het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering en allerlei bijzondere wetten, zoals de
Wegenverkeerswet.
Rechtspraak
In de rechtspraak worden de rechtsregels (uit verdragen, uit de wet of uit ongeschreven rechtsbeginselen)
toegepast op een concrete situatie. De rechter heeft binnen bepaalde grenzen ook een zekere vrijheid in de
wijze waarop hij de rechtsregels vindt en toepast.
Zo kan hij een regel formuleren daar waar de wet geen regeling geeft, hij kan nieuwe ongeschreven beginselen
formuleren en hij kan bestaande regels op een andere nieuwe wijze uitleggen of juist buiten beschouwing laten.
Het geheel van deze uitspraken wordt jurisprudentie genoemd. Jurisprudentie vormt ook een belangrijke bron
van het recht. Het zijn vooral de uitspraken van de hoogste nationale rechter, de Hoge Raad, die groot gezag
hebben.
Ongeschreven beginselen of de gewoonte
Een rechtsregel kan ook voortvloeien uit ongeschreven rechtsregels zoals bepaalde gewoonten of gebruiken.
Ongeschreven rechtsregels geven aan welke zorgvuldigheid mensen van elkaar mogen verwachten. Het zijn
regels zoals die in het maatschappelijk verkeer tussen mensen algemeen gelden.
Uiteindelijk bepaalt de rechter of de heersende normen op een bepaald terrein zijn overtreden. De uitspraak
van de rechter vormt dan de bron waaruit allerlei rechten of plichten voortvloeien.
,De basis van de ongeschreven rechtsregels is gelegd in het arrest-Lindenbaum/Cohen uit 1919. Het betrof een
geval van oneerlijke concurrentie door middel van bedrijfsspionage. De drukker Cohen had een werknemer van
zijn concurrent Lindenbaum ertoe overgehaald inlichtingen te verstrekken over klanten en prijsafspraken van
zijn werkgever. Cohen betaalde de werknemer daarvoor. De Hoge Raad oordeelde dat dit gedrag niet door de
beugel kon en in strijd was met de zorgvuldigheidsnormen.
1.2 Publiek- en privaatrecht Binnen het recht bestaat onderscheid tussen publiekrecht en privaatrecht.
1.2.1 Publiekrecht Het publiekrecht behandelt de regels die betrekking hebben op de verhouding burger-
overheid. Belastingregels betreffen bijvoorbeeld de verhouding tussen de staat en de belastingplichtige burger.
Het algemene belang speelt in het publiekrecht een zeer belangrijke rol. Vanuit dat algemene belang is er ook
aandacht voor het belang van de enkeling (bijvoorbeeld iemand die van de overheid een bouwvergunning
krijgt). Ook kunnen individuen soms bepaalde rechten tegen de overheid geldend maken (bijvoorbeeld een
recht op financiële bijstand). Daarnaast is het mogelijk bezwaren tegen het publiekrechtelijk overheidsbeleid
aan een onafhankelijke rechterlijke instantie voor te leggen (bijvoorbeeld bezwaren tegen het verlenen van een
bepaalde bouwvergunning).
Het publiekrecht omvat onder andere:
• Staatsrecht: rechtsregels over de inrichting van de overheid. Een voorbeeld hiervan is het Nederlandse
kiesstelsel;
• Bestuursrecht of administratief recht: rechtsregels die aangeven in hoeverre de overheid mag ingrijpen
in de levenssfeer van de burgers ter regeling van de samenleving. Hiertoe behoort bijvoorbeeld het
verlenen van vergunningen aan burgers;
• Strafrecht: de regels die aangeven wat de bevoegdheden van de overheid zijn ten aanzien van de
bestraffing van burgers;
• Belastingrecht: rechtsregels die aangeven dat, en op welke wijze, de overheid belastingen mag heffen
van de burgers.
1.2.2 Privaatrecht Voor privaatrecht wordt ook wel de benaming ‘civiel recht’ of ‘burgerlijk recht’ gebruikt. Uit
dit laatste valt op te maken dat het op dit terrein van het recht gaat om rechten en plichten van burgers
onderling.
Het privaatrecht omvat vooral de rechtsregels die betrekking hebben op de relaties tussen burgers
(‘rechtssubjecten’) onderling. Deze regels van privaatrecht gelden ook tussen burgers en overheid, op het
moment dat de overheid in de hoedanigheid van particulier optreedt, bijvoorbeeld als huurder van een pand.
Het publiek- en privaatrecht kunnen in de praktijk tegelijkertijd een rol spelen.
Voorbeeld
Een automobilist brengt in het verkeer door overtreding van een belangrijke verkeersregel schade toe aan een
andere weggebruiker.
Publiekrechtelijke gevolgen:
• een gevolg daarvan kan zijn dat de roekeloze chauffeur een forse boete ontvangt. Hier treedt de overheid
(politie of officier van justitie) op tegen de automobilist op grond van het strafrecht.
2
,Privaatrechtelijke gevolgen:
• los van de strafrechtelijke gevolgen is de kans groot dat de automobilist de schade van de andere
weggebruiker moet vergoeden. De vordering tot schadevergoeding die de benadeelde instelt tegen de
schadeveroorzakende rijder, berust op het privaatrecht.
1.3 Materieel en formeel
Naast het onderscheid publiek- en privaatrecht, bestaat er onderscheid tussen materieel en formeel recht.
Zowel het publiekrecht als het privaatrecht is onderverdeeld in een materieel (inhoudelijk) deel en een formeel
(procesrechtelijk) deel.
Het materiële recht geeft aan wat de inhoud is van rechten en verplichtingen. Het geeft ook aan hoe rechten en
verplichtingen ontstaan en weer tenietgaan.
Het formele recht biedt de mogelijkheid om niet alleen in naam een bepaald recht te hebben, maar dit ook
daadwerkelijk te kunnen uitoefenen.
Voorbeeld
Tinus stelt op grond van het materiële recht dat Tanneke hem schadeloos moet stellen. Tanneke is het daar niet
mee eens en weigert de schade van Tinus te vergoeden. Het enige dat Tinus dan kan doen om toch zijn recht te
halen, is zich te wenden tot de rechter. Hij krijgt dan alsnog te maken met het formele recht.
Het formele privaatrecht is waarschijnlijk beter bekend onder de naam burgerlijk procesrecht. Het bewijsrecht
maakt deel uit van het burgerlijk procesrecht. Het burgerlijk procesrecht geeft onder meer de regels over de
bevoegdheid van rechters, over de verschillende gerechtelijke procedures (dagvaardingsprocedure,
verzoekschriftprocedure en arbitrage) en over de bewijslevering daarin. Daarnaast regelt het burgerlijk
procesrecht de wijze waarop rechterlijke vonnissen ten uitvoer worden gelegd. Onder het formele publiekrecht
valt het bestuurs- en strafprocesrecht.
Voorbeeld 1
Artikel 15 van het Reglement Verkeerstekens en Verkeersregels (RVV) bepaalt dat verkeer van rechts voorrang
heeft.
Wanneer automobilist Julius van rechts komt heeft hij voorrang op automobilist Klaas, die van links komt. Als
Klaas geen voorrang verleent aan Julius en Julius daardoor schade lijdt, dan is Klaas op grond van artikel 6:162
BW aansprakelijk en heeft Julius het recht op schadevergoeding.
Zowel artikel 15 RVV als artikel 6:162 BW bepalen de inhoud van de rechten (en plichten) van Julius en Klaas. Ze
behoren tot het materiële recht. Wanneer Klaas weigert de schade van Julius te vergoeden, moet Julius een
mogelijkheid hebben de vergoeding af te dwingen. Die mogelijkheid is in ons rechtstelsel opgenomen. In dit
geval is in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering te vinden hoe Julius een en ander kan realiseren. Het
genoemde wetboek behoort tot het formele recht.
Voorbeeld 2
3
, Jorn laat zijn huis door een aannemer verbouwen. Omdat zijn vakantie dit jaar onverwacht duur is uitgevallen,
besluit Jorn de aannemer niet te betalen. De aannemer kan om de betaling af te dwingen naar de rechter
stappen met het verzoek om huiseigenaar Jorn alsnog tot betaling van de verbouwingskosten (en eventuele
bijkomende schade als gevolg van de te late betaling) te veroordelen. Er zijn verschillende formele rechtsregels
die garanderen dat de uitspraak van de rechter ook ten uitvoer wordt gelegd.
1.3.1 Het materiële privaatrecht De geschreven regels van het materiële privaatrecht zijn te vinden in:
• het Burgerlijk Wetboek (BW);
• het Wetboek van Koophandel (WvK);
• verschillende afzonderlijke wetten, zoals de Wegenverkeerswet (WVW), de Handelsnaamwet en de
Faillissementswet.
Het Burgerlijk Wetboek bestaat momenteel uit 8 boeken:
• Boek 1: Personen- en Familierecht;
• Boek 2: Rechtspersonen;
• Boek 3: Vermogensrecht in het algemeen;
• Boek 4: Erfrecht;
• Boek 5: Zakelijke rechten;
• Boek 6: Algemeen gedeelte van het Verbintenissenrecht;
• Boek 7: Bijzondere overeenkomsten;
• Boek 8: Verkeersmiddelen en vervoer;
• Boek 10: Internationaal Privaatrecht.
Als Boek 9 ooit verschijnt, wordt de titel ‘Rechten op voortbrengselen van geest’. In dit boek zouden onder
andere regelingen moeten komen voor het auteursrecht. De invoering van Boek 9 is echter voorlopig niet erg
waarschijnlijk in verband met de internationale regelgeving die op dit terrein van toepassing is.
Verbintenissenrecht
Het verbintenissenrecht in Boek 6 BW vormt een onderdeel van het materiële privaatrecht. Het aanspra-
kelijkheidsrecht maakt vervolgens deel uit van het verbintenissenrecht.
Ofwel in een schema:
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper RUGstudent. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €9,98. Je zit daarna nergens aan vast.