College aantekeningen
College aantekeningen Rechtsfilosofie I ()
- Instelling
- Universiteit Leiden (UL)
Dit document bevat alle hoorcolleges van het vak Rechtsfilosofie I, gevolgd in het collegejaar 2020/2021.
[Meer zien]Voorbeeld 4 van de 68 pagina's
Voorbeeld 4 van de 68 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Voorbeeld van de inhoud
Hoorcollege 1Rechtvaardigheid vs rechtmatigheid
Wat is precies rechtmatigheid? Daar spelen 2 elementen een rol:
1. Het recht. De wet in de breedste zin van het woord.
2. De handeling (een feitelijke handeling of een rechtshandeling).
Rechtmatigheid heeft iets te maken met de afstemming tussen handeling en recht. Als de
handeling is afgestemd op het recht, dan is de handeling rechtmatig. Als de handeling dat
niet is, dan is de handeling onrechtmatig.
Een andere term die lijkt op rechtmatigheid, die studenten vaak door elkaar halen met
rechtmatigheid. Dat is de term “rechtvaardigheid”. Maar die twee dingen zijn wel iets
anders! Bijv: is een wet die het eten van hamburgers verbied wel rechtvaardig?
Als juridisch praktijk mens ben je niet geneigd om je de vraag veel te stellen of iets
rechtvaardig is. Je past de wet gewoon toe. Dat is prima. Maar het moet ook gebeuren dat je
af en toe je afvraagt waar je mee bezig bent. Is de wet die je aan het handhaven bent wel
rechtvaardig? Of is er sprake van wettelijk onrecht? Is het recht dat je aan het toepassen
bent eigenlijk wel recht, of is het onrecht?
Vraag naar rechtmatigheid: in hoeverre komt de handeling overeen met het
geldende/positieve recht.
Vraag naar rechtvaardigheid is een diepere vraag, die we niet kunnen vermijden. Iedereen
die met het recht bezig is, moet zich in die vraag verdiepen. Is het allemaal wel rechtvaardig?
Wat gaat er voor? Rechtvaardigheid of rechtmatigheid? Deze vraag was ook aan de orde na
de 2e wereldoorlog.
Maar wat is rechtvaardigheid eigenlijk? Wat de een rechtvaardig vindt, vind de ander weer
onrechtvaardig. Is rechtvaardigheid subjectief? Is het niet persoonlijk, cultureel of historisch
bepaald? Is het afhankelijk van tijd en plaats? Als rechtvaardigheid iets subjectiefs is, is die
vraag daarnaar eigenlijk onzinnig.
Hoe zit het met de moord op 6 miljoen onschuldige mensen? Hoe kun je die
rechtvaardigheid subjectief noemen? Ergens denk je wel dat dat echt niet rechtvaardig is.
Voorbeeld: iedereen in de hele wereld is overtuigd opeens dat moord iets goeds is. Is moord
dan ook iets goeds? Nee, dat schuurt ook. Dat klopt ergens niet. Het is best mogelijk dat we
allemaal iets vinden, en dat het toch niet zo is.
In de komende 7 weken gaan we het hebben over rechtvaardigheid. Dat trekken we breed,
en we halen allemaal dingen erbij die om de rechtvaardigheid heen hangen. Dat zijn goed en
kwaad. Mensen verschillen van mening over goed en kwaad. Is dat dan ook iets
subjectiefs/relatiefs?
,Twee opvattingen:
1. Rechtvaardigheid bestaat wel. Deze opvatting domineerde traditioneel. Daarom is dit
de traditionele opvatting. Dit behandelen we aan de hand van Plato en “Politeia”.
2. Moderne opvatting, dominant in de moderne westerse wereld.
Relativistische/subjectivistische opvatting. Dit gaat over Thomas Hobbes en het boek
“Leviathan”. Ligt ten grondslag aan alle pleidooien voor de gedachte dat
rechtvaardigheid iets subjectiefs is.
twee fundamentele werken die in het westen over de problematiek van goed en kwaad
en van recht en onrecht ooit zijn geschreven.
Je zou misschien de indruk krijgen dat dit uitsluitend een westerse kwestie is. Dat is niet zo!
De opvatting die aan de hand van Plato wordt besproken, die vindt je mutatis mutandis ook
terug in het hindoeïsme en in de islam. Het begrip traditie is veel breder dan alleen
Plato/Griekse oudheid. Het is echt wereldwijd de traditionele opvatting over
rechtvaardigheid en goed en kwaad. Die wereldwijde opvatting wordt besproken aan de
hand van een auteur. Omdat die opvatting in dat boek door die auteur het beste is
gefundeerd. Wat ook wordt erkend door mensen wereldwijd. Dat blijkt ook alleen al uit dat
wereldwijd anno nu 2500 nadat het geschreven is, dit boek overal intensief bestudeerd
wordt.
Voorbeeld uit de christelijke traditie. Niet omdat Plato een christen was, maar om te laten
zien wat voor soort manier van denken het is, en wat voor type van notie van
rechtvaardigheid daarin centraal staat. Kan heel goed aan de hand van de Bijbel omdat dat
denken relatief simpel is en je heel snel duidelijk maakt wat er precies aan de orde is.
Wat ligt er volgens de Bijbel ten grondslag aan de
wereld: God. God is de schepper van de wereld, en degene die bepaalt heeft wat goed en
kwaad is. Staat ook in de Bijbel, met name in de 10 geboden. De 10 geboden zijn 10 plichten
voor de mens. Die dingen zijn door God uitgevaardigd. God is almachtig, en niet iemand die
zich vergist. Die geboden zijn daarom voor eens en altijd. De geboden zijn daarom absoluut,
onveranderlijk en universeel. Die gelden voor iedereen, en altijd. [Beetje zoals
mensenrechten adapten denken over mensenrechten! Heeft niks met Bijbel en God te
maken, maar is in feite hetzelfde. Zij denken dat mensenrechten absoluut onveranderlijk en
universeel zijn. Mensenrechten denken zit daarom in de lijn van de traditionele opvatting.]
Als goed en kwaad absoluut, onveranderlijk en universeel zijn (vgl 10 geboden), dan staan ze
dus vast. Dan is het dus iets. Dan is daarom rechtvaardigheid ook iets. Iets vaststaands, iets
bepaalds, iets onveranderlijks.
Dit is precies wat Plato probeert aan te tonen in de Politeia! Dat rechtvaardigheid bestaat,
dat het iets is. In geen enkel ander boek is dat beter gedaan.
Andere kant van het verhaal is dan het relativisme/subjectivisme. De opvatting die zegt dat
rechtvaardigheid niet bestaat, maar tijd- en plaatsgebonden is. Probleem; iedereen heeft het
,voortdurend over goed en kwaad. Hoe moet je dan als subjectivist/als aanhanger van het
relativisme, uitleggen dat goed en kwaad niet bestaat? Als iedereen het voortdurend heeft
over goed en kwaad, dan bestaat het natuurlijk wel. Aanhanger van Hobbes zegt dan: goed,
kwaad, recht en onrecht is niet meer dan een mening. In het bijzonder de mening van de
dominante groep in de samenleving. Die dominante groep bepaalt wat geld als goed en
kwaad, wat geld als rechtvaardig of onrechtvaardig. Maar als ze straks andere mensen
domineren in de samenleving, met andere meningen, dan zie je dat de opvattingen
veranderen en daarmee ook de wet. Als in de groep zelf de mening verandert, dan gaat het
ook schuiven. Het varieert dus naar tijd en plaats.
Hoe zit dat in een democratie? Wat geldt als goed en kwaad in een democratie, dat is
gewoon de mening van de meerderheid. Want in een democratie is de meerderheid de
dominante groep. Als de mening van de meerderheid verandert, dan krijg je ook een andere
visie op goed en kwaad. Dan verandert dus ook de wet.
Dus: goed en kwaad is niet absoluut, maar relatief. Het is niet onveranderlijk maar
veranderlijk. Het is niet universeel, maar varieert naar tijd en plaats.
Dus
Relativisme: goed en kwaad is relatief, veranderlijk en varieert naar tijd en plaats.
Absolutisme: goed en kwaad is absoluut, onveranderlijk en universeel.
Plato – Politea
Inleiding
Plato leefde van 430 tot 350 voor christus.
Hij schreef boeken in de dialoogvorm. Dat is een gesprek tussen een aantal mensen. Heel
belangrijk om iets te snappen over die dialoogvorm. Vergelijking met een toneelstuk, 2
problemen.
In de eerste plaats heb je het probleem dat de toneelschrijver zelf niet optreedt in zijn
toneelstuk. Dus dan rijst de vraag; wie van de personages spreekt er eigenlijk voor
Shakespeare? Dat is niet onmiddellijk evident. Datzelfde probleem heb je met Plato’s
dialogen. Plato zelf treedt niet op in die dialogen. Het is niet duidelijk wat hij vindt. Er treden
allemaal verschillende figuren op met verschillende opvattingen. Niet duidelijk wat Plato
vindt. De komende weken gaan we ervan uit dat er 1 persoon die in vrijwel alle dialogen
terugkomt en de hoofdrol speelt, dat die persoon namens Plato spreekt. Dat dat als het ware
de spreekbuis van plato is. dat is de persoon Socrates. Socrates leefde van 470 tot 399 voor
Christus. Hij was de leermeester van Plato.
Dus: qua opvattingen is Socrates de spreekbuis van Plato.
Tweede probleem: je moet verder kijken dan alleen maar naar wat gezegd wordt. Vergelijk
het met een handboek in de studie, een overzicht van het procesrecht. Dat boek moet je
lezen, leren, en onthouden voor het tentamen. Kan je zo ook kijken naar een toneelstuk?
, Nee. Een toneelstuk gaat over hele andere dingen. Dat gaat in hoofdzaak niet over wat er
precies gezegd wordt, maar het gaat over mensen met karakters en emoties. Een toneelstuk
gaat over woede, haat, liefde, vriendschap, vijandschap, jaloezie. Etc. De tekst is ook wel
belangrijk, maar niet de hoofdzaak. Dit geldt ook voor de dialogen! Het is een studie van de
mens, van menselijke karakters en emoties. Je kunt de dialogen alleen begrijpen als je ze
leest vanuit die 3 perspectieven. Dus: argumenten (logos), emoties (pathos) en karakters
(ethos).
Technische opmerkingen:
- Politeia is opgedeeld in 10 hoofdstukken, die “boeken” worden genoemd. Die zijn
niet allemaal verplicht voor het tentamen: verplicht zijn boek 2 t/m boek 9. Boek 1 en
boek 10 dus niet. Boek 2 t/m 9 is 1 verhaal. Boek 1 meer inleiding, boek 10 nawoord
achtig.
- Hoe wordt verwezen naar het boek? Randnummers van Stefanus worden in bijna alle
edities van het boek gebruikt. Bijv 413A.
Ondertitel politeia = “over de rechtvaardigheid”.
Boek 1.
Dit boek gaat over de vraag: waar word je nou echt gelukkig van? Deze vraag staat centraal
in de Griekse filosofie. Wat maakt nou dat je een gelukkig leven hebt?
In dit boek: gesprek tussen Socrates en Tragimatos.
Word je er nu gelukkiger van als je je hele leven lang een rechtschapen en ethisch mens
bent? Of kun je is het beter voor je levensgeluk als je dat niet doet?
De vraag die aan de orde is: wordt je van rechtvaardig, rechtschapen en deugdzaam zijn, een
gelukkig mens of niet? Of moet je gaan voor je eigenbelang?
Socrates: als je gelukkig mens wil zijn, dan moet je een rechtschapen mens zijn.
Tragimatos: je wordt gelukkiger van onrechtvaardiger gedragen, ook al is het moreel niet
helemaal goed.
Boek 2.
Twee broers die hadden geluisterd naar het gesprek tussen Socrates en Trasimachus. De
broers, Glaukon en Adeimantos, zijn eigenlijk de studenten van Socrates.
Glaukon en Adeimantos willen dat Socrates gelijk heeft, maar ze kunnen hem niet geloven.
Er zijn 1000 stemmen om hun heen die wat anders zeggen. Ze zouden wel willen dat
rechtvaardigheid bestaat, maar ze kunnen het niet geloven – volgens mij is het toch
subjectief en relatief. Dus, Socrates, overtuig ons!!
Dan rijst de vraag: hoe kun je iemand overtuigen? Als iemand echt ergens van overtuigd is,
loop je daarin meestal vast. De mens is koppig!! In de tijd van Socrates waren de meeste
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper lauraleonie. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,58. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 77764 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen