Alle tijdvakken (5 tm 10, havo) zijn per kenmerken aspect helemaal uitgewerkt met de belangrijkste details en overzichten. Er worden ook onderlinge verbanden benoemd die belangrijk zijn op het centraal examen.
TIJDVAK 5 → TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS (1500 – 1600) → RENAISSANCE
KA 18: HET BEGIN VAN DE EUROPESE OVERZEESE EXPANSIE
Welke motieven hadden ontdekkingsreizigers?
Economisch → nieuwe handelswegen (naar Indië) zoeken.
Economisch → gebieden vinden waar handelsposten (factorijen) gesticht konden worden.
Politiek → in dienst van de koning gebieden vinden om een land en zijn macht uit te breiden.
Godsdienstig → het christendom verspreiden in nieuwe gebieden.
Oorzaak Europese expansie:
De nieuwe wetenschappelijke belangstelling (KA 19) van de 16 e eeuw bevorderde (her)ontdekkingen
op het gebied van scheepvaart en navigatie, waardoor het mogelijk werd overzeese reizen te
ondernemen.
Gevolgen Europose expansie:
De ontdekkingsreizigers bevorderden de nieuwe wetenschappelijke belangstelling: de ontdekking van
nieuwe volken/samenlevingen/gebieden (1) vergrootte de belangstelling voor wetenschappelijk
onderzoek, (2) bevorderde de belangstelling voor natuurwetenschappen en (3) leidde tot astronomie:
nieuw astronomisch onderzoek was nodig voor ontdekkingsreizen naar het andere halfrond.
→ Conclusie: KA 18 (het begin van de Europese overzeese expansie) en KA 19 (nieuwe wetenschappelijke
belangstelling) versterken elkaar.
!! Het begin van de Europese expansie is het terrein van de Portugezen en de Spanjaarden. De Engelsen,
Nederlanders en Fransen komen we pas aan het einde van de 16 e eeuw tegen.
KA 19: RENAISSANCE: EEN NIEUW WERELDBEELD EN EEN NIEUWE WETENSCHAPPELIJKE BELANGSTELLING
Het veranderde mens- en wereldbeeld:
Middeleeuwen Renaissance
Momento Mori → Gedenk te sterven Carpe Diem → Pluk de dag: meer oog voor het aardse leven
en menselijke behoeftes.
Het collectief stond centraal: de mens was in dienst van de Individualisme en zelfontplooiing: het individu stond
gemeenschap. centraal, de mens kon voor zichzelf denken en wilden hun
eigen unieke kwaliteiten benutten en verbeteren.
De kunstenaar was een anoniem ambachtsman, de De kunstenaar is een uniek artiest, ze gingen hun werk
afbeelding was belangrijker. signeren.
De Renaissance brengt een nieuwe wetenschappelijke belangstelling met zich mee → voorloper op de
wetenschappelijke revolutie (KA 26).
Middeleeuwen Renaissance
De Bijbel (het werk van klassieke auteurs en de traditie) De Bijbel werd gebruikt als inspiratiebron: er werd kritisch
werd klakkeloos aangenomen als de waarheid. naar gekeken omdat in de loop der jaren informatie verloren
was gegaan of was vervormd.
De Bijbel en klassieke werken werden object van onderzoek.
De kennis werd gebaseerd op bestaande boeken De kennis werd gebaseerd op eigen onderzoek.
, Renaissancekunstenaars hadden een grote belangstelling
voor de natuur en de menselijke anatomie: begin empirische
wetenschappelijke methode → humanisme.
Wereldbeeld was gebaseerd op de Bijbelse ordening van het Geleerden (bv. Copernicus) waren ervan overtuigd dat de
heelal: de aarde is het middelpunt van het heelal. zon het middelpunt van het heelal moest zijn.
Vulgaat Herschrijving Bijbel (Erasmus)
KA 20: DE NIEUWE INSPIRATIE DOOR DE KLASSIEKE OUDHEID
Renaissance = wedergeboorte van de Klassieke Oudheid.
In de Middeleeuwen was het werk van de Grieken en Romeinen vergeten of bewerkt en aangepast
aan het christendom. Dit kwam omdat de denkwijze van de Grieken en Romeinen strijdig was met het
christendom.
In de periode van de Renaissance was het mogelijk de klassieke cultuur en de wetenschap te eren
zonder daarmee het christendom te verwerpen.
In de Renaissance ging men dus verder op de Klassieke Oudheid → humanisten zagen de klassieke
voorgangers als persoonlijke bondgenoten en niet als vreemdelingen van lang geleden.
De hernieuwde belangstelling is terug te zien in de:
Bouwkunst: voor de bouw van koepels van Renaissancekerken werd onderzoek gedaan naar de
klassieke bouwmethoden.
Beeldende kunst: schilderijen kenden vaak thema’s uit de Klassieke Oudheid.
Humanisme: schrijvers/denkers die werken van de klassieke schrijvers bestudeerden, bewonderden
en erover schreven.
KA 21: DE PROTESTANTE REFORMATIE/HERVORMING DIE DE CHRISTELIJKE KERK SPLITSTE
Begin 16e eeuw kwamen er discussies over het geloof met uiteindelijk de scheuring in de katholieke kerk als
resultaat → de protestantse Reformatie.
De uitvinding van de boekdrukkunst was hiervoor essentieel: de protestantse boodschap werd
verspreid via de nieuwe media (de pamflet en het boek).
Luther (Duitsland, 1483-1546)
De macht van de kerk is onterecht → denk aan de ongekende machtspositie en rijkdom van de paus.
De zelfgemaakte wetten en regels van de kerk zijn onterecht → bv. de aflatenhandel.
Alleen de bijbel was richtinggevend: deze moest in volkstaal worden vertaald en verspreid.
Luther was een politiek gevaar voor Karel V (die op dat moment keizer van Duitsland was):
Luther ondermijnde het gezag van Karel V, omdat hij het gezag steunde op de macht van de Rooms-
katholieke Kerk.
Luther bracht de eenheid van het rijk van Karel V in gevaar.
Luther kreeg steun van lokale Duitse vorsten in zijn strijd tegen Karel V → bv. bij de Rijksdag van Worms.
Als lokale vorst zat je bij Luther goed: Luther zegt eigenlijk dat de lokale vorst de baas is over de
godsdienstzaken in een bepaald gebied en dat de mensen goed naar de vorst moeten luisteren. Als je je bij
Luther aansloot, had je bovendien een geldige reden om ruzie te maken met de katholieke Karel V.
, De basis van de Godsdienstvrede van Augsbrug (1555) was: Cuius Regio Eius Religio (wiens gebied, diens religie)
→ de verschillende Duitse vorsten mochten de godsdienst van hun onderdanen bepalen: de onderdanen
hadden geen vrijheid van keuze, maar hadden wel het recht om het land te verlaten.
Calvijn (Frankrijk, 1509-1564)
Calvijn had in de Nederlanden meer volgers dan Luther.
Calvijn vond het, in tegenstelling tot Luther, goed dat zijn volgelingen zich zo nodig zonder de
toestemming van de overheid organiseerden.
Volgens Calvijn mochten, in tegenstelling tot Luther, onderdanen zich verzetten tegen de
godsdienstpolitiek van de vorst.
Volgens Calvijn mag je ongehoorzaam zijn aan de vorst/overheid als je werd gedwarsboomd in je
geloofsbeleving.
Luther Calvijn
Je mag nooit tegen de vorst in opstand komen. Je mag tegen de vorst in opstand komen als deze
handelt tegen het woord van God.
De vorst moet het geloof van de mensen bepalen. De vorst moet dienend zijn aan het woord van God.
KA 22: DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN LEIDT TOT EEN EIGEN NEDERLANDSE STAAT
Oorzaken Nederlandse Opstand:
Politiek → Karel V en Filips II wilden beide absolutisme en het bestuur (over de gehele Nederlanden)
vanuit Brussel centraliseren. Veel bestuurders (zij wilden hun privileges behouden) en adel (Karel V
wilde hen vervangen door ambtenaren) kwamen hiertegen in verzet.
Economie → De honger en armoede maakten mensen ontevreden, omdat zij zagen hoe de
geestelijken en rijke mensen wél heel veel hadden.
Religie → Het volk had in deze tijd hetzelfde geloof als de vorst. Karel V was streng Rooms-Katholiek
en in Nederland waren er steeds meer protestanten, hierdoor kon hij de ‘waarheid en leugen’ niet
samen laten gaan. Karel V maakten daarom wetten tegen ketters (bloedplakkaten). Deze wetten
leidden tot felle vervolgingen, die voor veel mensen (ook voor katholieken) te ver gingen.
1566: Het Smeekschrift → in april nam de adel een initiatief om de kettervervolgingen op te heffen, de
gevolgen hiervan waren:
Hagenpreken: protestanten konden voor het eerst (min of meer) openlijk hun godsdienst belijden.
De Beeldenstorm.
Margaretha van Parma werd vervangen door de Hertog van Alva.
Filips II & Hertog van Alva
Filips II is de zoon van Karel V en bestuurt de Nederlanden.
Filips II gaf de adel de schuld van de Beeldenstorm en de calvinistische activiteiten in 1566.
Alva moest de orde op zaken stellen, hij trad hard op → o.a. ‘de Raad van Beroerten’: een speciale
rechtbank om de beeldenstormers op te sporen en te bestraffen.
Alva was ook bij de katholieken minder populair door zijn harde optreden.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper puckvanham. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €8,99. Je zit daarna nergens aan vast.
