Sak 2- toets leerjaar 1
• Geheugen, leren en geheugenstoornissen
• MS, ALS en Parkinson
• Biomechanica
1
,Kennisgebied Ergotherapie
Analyse van het handelen & activiteitenanalyse
(Grondslagen hoofdstuk 27)
27.1 inleiding
Het goed kunnen analyseren van het dagelijkse handelen is een van meest fundamentele
vaardigheden van een ergotherapeut. Analyse van het handelen is een belangrijke
vaardigheid die aandacht vraagt omdat handelen een complex begrip is en uniek is voor
iedere persoon. Hoe ‘’alledaagse’’ activiteiten uitgevoerd en beleefd worden is voor
iedereen anders.
De grote variëteit in de uitvoering en de verschillen in beleving van activiteiten is voor een
ervaren ergotherapeut vanzelfsprekend. Een ergotherapeut zal onbevooroordeeld, met
diepgaande interesse de eigen specifieke wijze van het handelen met elke cliënt bekijken en
proberen te begrijpen.
27.1.2 Hoe definiëren we analyse van het handelen?
De analyse van het handelen door een ergotherapeut met een cliënt, al dan niet samen met
het cliëntsysteem, wordt als volgt gedefinieerd:
‘’ Analyse van interactie tussen de aspecten van het handelen van een persoon,
geobserveerd in een betekenisvolle activiteit binnen een relevante context. Het doel is om
inzicht te krijgen in de belangrijkste bevorderende en belemmerende factoren in het
handelen’’.
De analyse van het handelen geeft inzicht in:
- De wensen, behoeften en unieke waarden van het betekenisvol handelen voor een
cliënt
- Welke aspecten bedreigend zijn
- Welke aspecten bevorderend zijn
Samen met de cliënt wordt vervolgens bepaald welke doelen hij met welke resultaten wil
bereiken. De analyse levert ook informatie voor strategieën en acties, zoals anders leren
handelen, opnieuw leren handelen of beter leren handelen.
27.1.3 hoe leer je het handelen te analyseren?
Het goed analyseren van het handelen is een belangrijke essentiële vaardigheid voor een
ergotherapeut. Dit vraagt ervaring. Voor een ergotherapeut in opleiding is dit een
vaardigheid die geleerd wordt door een systematische en methodische aanpak om zo inzicht
te krijgen in het analyseren van het unieke handelen van cliënten. Alvorens het handelen te
analyseren kan het handig zijn eerst een abstract beeld van een activiteit te krijgen met
behulp van een activiteitenanalyse.
2
,27.2 De theorie achter analyse van het handelen
27.2.1 wat valt er te analyseren aan handelen?
Het dagelijks handelen is voor ieder mens uniek en daarom per definitie complex
Definitie van het handelen volgens het beroepsprofiel van de ergotherapie:
Het handelen is de betekenisvolle, doelgerichte uitvoering van dagelijkse activiteiten die
gerelateerd zijn aan het persoonlijk leven en context gebonden zijn.
Het handelen, de dagelijkse activiteiten die mensen uitvoeren, zijn zo belangrijk, dat het
leven niet voor te stellen is zonder handelend bezig te zijn. In het dagelijks en
maatschappelijk leven zijn mensen voortdurend betrokken in betekenisvol handelen, ook
wanneer men ‘vrij’ heeft en eigenlijk niets hoeft te doen.
Het dagelijks handelen bestaat uit
- het uitvoeren van activiteiten die mensen zichzelf voornemen en waarvan men
verwacht dat zij ze uitvoeren.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen het uitvoeren van handelen en het ervaren of
betrokken zijn bij het handelen. Er is altijd een wederzijdse beïnvloeding tussen deze twee
aspecten, maar dit kan sterk verschillen.
Voorbeeld 1
Iemand voert activiteiten heel bewust uit en beleeft en ervaart het handelen heel intens.
- Een turnster die gedurende een wedstrijd de oefening op de mat heel intensief
beleeft en - ervaart.
Voorbeeld 2
Iemand handelt zelf niet, maar wel bij het handelen betrokken is en dit als betekenisvol
ervaart
- Een kind dat zelf niet meespeelt met tikkertje op het schoolplein, maar op een
afstandje kijkt en lacht als een klasgenootje op een slimme wijze weet te ontkomen
aan een tikker.
Voorbeeld 3
Het handelen wordt wel door een persoon uitgevoerd, maar de persoon is er nauwelijks bij
betrokken.
- Een kok die aan het einde van zijn werkdag automatisch de keuken schoonmaakt.
Voorbeeld 4
Iemand heeft geen ervaringen, is er niet bij betrokken en voert geen activiteiten uit
- Iemand ligt in coma en is volledig afhankelijk van anderen.
Dimensies aan het concept handelen
Verschillende dimensies in het handelen maken het concept handelen complex. Het is
belangrijk dat je als ergotherapeut begrip hebt van al deze dimensies, om het handelen goed
te kunnen analyseren, te interpreteren en in te kunnen zetten.
3
, De inhoudsmodellen, zoals model of human occupation (MOHO) of het Canadian Model of
Occupational performance and Engagement (CMOP-E) brengen deze dimensies goed in
kaart. In deze modellen worden de dimensies persoon, handelen en context
onderscheiden.
- Hoe een persoon het handelen ervaart of zich al dan niet betrokken voelt, kan heel
verschillend zijn. Dit kan bijvoorbeeld heel positief zijn en benoemd worden als leuk,
gezellig of uitdagend versus een negatieve ervaring als saai, vervelend en
verschrikkelijk. Deze subjectieve ervaring is onder andere gekoppeld aan rollen die
deze persoon heeft, wat hij belangrijk vindt, welke normen, waarden of levensvisie
hij heet. Deze aspecten, die kun je samenvatten als de subjectieve dimensie van het
handelen, zijn belangrijk bij het analyseren van het handelen.
- Het handelen is op een bepaalde unieke manier georganiseerd. Mensen ontwikkelen
gewoontes en routines in het handelen, mede afhankelijk van de levensfase. Zij
hebben bepaalde unieke repertoires in hun handelen. Maar het handelen is ook
duidelijk gekoppeld aan tijd, aan momenten in het jaar, momenten in de dag, aan
tijdslimieten of deadlines. Binnen de ergotherapie wordt het handelen gegroepeerd
binnen die handelingsgebieden, namelijk wonen/zorgen, werken/leren en
spelen/vrije tijd. De persoonlijke unieke indeling en organisatie van het handelen
wordt in de analyse van het handelen meegenomen.
- Tenslotte is het handelen niet los te zien van de context zoals herkenbaar is in
ergotherapeutische modellen. Context kan fysiek zijn zoals de buurt, de indeling van
een gebouw of de inrichting van een ruimte. Maar het kan ook gaan om materialen,
instrumenten of voorwerpen. Ook de sociale context is belangrijk, zoals familie,
vrienden, maar ook bekenden en onbekenden. Daarnaast heeft de brede, meer
overstijgende context ook invloed op het handelen. Deze is ingedeeld in de politieke,
culturele, virtuele en technologische context.
De unieke variatie in de dimensies van het handelen maakt het handelen complex en
daardoor is een analyse van het handelen een belangrijk onderdeel van het
ergotherapeutisch proces.
Handelen-activiteit: spraakverwarring in het Nederlands taalgebruik
Handelen is de vertaling van het Engelse woord Occupation.
- Dit wordt internationaal gehanteerd binnen de ergotherapie.
- Handelen is een begrip dat weinig gebruikt wordt in het alledaagse Nederlandse
taalgebruik.
- Het begrip dagelijks handelen wordt vaker gebruikt, dit geeft voor mensen buiten het
beroep duidelijk het kerndomein aan.
In Nederland gebruiken we vaak het woord activiteiten om dingen aan te geven die wij leuk
vinden om te doen. Het is belangrijk om te begrijpen dat men het vaak heeft over
activiteiten, terwijl handelen wordt bedoeld.
4
